Στην ανατομία, «υπόβαθρο» ονομάζεται ο ενδιάμεσος ιστός ανάμεσα στο δέρμα και το οστό: ο υποδόριος λιπώδης και συνδετικός ιστός που λειτουργεί ως στρώμα προστασίας, απορρόφησης και επούλωσης. Οταν αυτό το στρώμα λείπει, το τραύμα αγγίζει σχεδόν γυμνό το οστό – πιο βαθύ, πιο επώδυνο, πιο αργό στην ίαση. Ο Μίνως Βολανάκης μιλούσε ακριβώς για αυτή την ανατομική αλήθεια μεταφερμένη στην ψυχική εργασία της ερμηνείας.
«Ξέρετε τι συμβαίνει στις πληγές που είναι κοντά στο κόκαλο;» συνήθιζε να λέει. «Αργούν πολύ να ιαθούν. Πρέπει να υπάρχει ένα υπόβαθρο ανάμεσα στο δέρμα και το κόκκαλο, ανάμεσα στον ρόλο και την ερμηνεία, ανάμεσα στα πράγματα. Πονάει άμα ταυτίζεσαι. Αμα έχεις υπόβαθρο είναι καλύτερα». Φράσεις απλές, απολύτως ακριβείς, που επανέρχονται σήμερα σαν υπενθύμιση σε έναν χώρο (το ελληνικό θέατρο) που συχνά λειτουργεί χωρίς προστατευτικό ιστό, χωρίς εκείνη τη λεπτή μεμβράνη που επιτρέπει στα πράγματα να ανασαίνουν.
Η ταύτιση, που στη λαϊκή φαντασία εκλαμβάνεται ως αρετή, μπορεί εύκολα να γίνει ένας ωμός αυτοτραυματισμός – μια πληγή που ακουμπά απευθείας στο κόκαλο. Πολλές σύγχρονες παραστάσεις πάσχουν ακριβώς από αυτό. Από την πίεση να εμβαθύνουν μέχρι τελικής διάλυσης, από την επιταγή να «δώσουν τα πάντα», να εκθέσουν τις πιο μύχιες πτυχές τους χωρίς καμία απόσταση. Το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα αλήθεια· συχνά είναι εξουθένωση. Το θέατρο δεν αντέχει την απόλυτη γυμνότητα χωρίς να προδώσει τον εαυτό του. Χρειάζεται διάκενο· τον χώρο όπου σχηματίζεται η τέχνη.
Το «υπόβαθρο» του Βολανάκη είναι η ψυχική ελαστικότητα που επιτρέπει στον ηθοποιό να πλάσει κάτι που δεν είναι ο ίδιος χωρίς να χαθεί μέσα του. Είναι η δυνατότητα του θεατή να δει χωρίς να διαλυθεί από αυτό που βλέπει. Στον σημερινό κόσμο – και ιδιαίτερα στο θέατρο – η έλλειψη υπόβαθρου συχνά ταυτίζεται με αυθεντικότητα. Ομως το βάθος δεν είναι το ίδιο με το πλησίασμα στο χάος. Η ουσία βρίσκεται στον ενδιάμεσο χώρο – εκεί όπου ένα βλέμμα, μια φράση, μια κίνηση μπορούν να λειτουργήσουν σαν γέφυρα, όχι σαν άμεση κάθοδος στο τραύμα.
Η μεγαλύτερη αλήθεια της σκέψης του Βολανάκη είναι η εξής: η απόσταση δεν είναι απομάκρυνση· είναι ο μόνος τρόπος για να πλησιάσεις κάτι πραγματικά. Ετσι θεραπεύονται οι βαθιές πληγές. Οχι με έκθεση στο κόκαλο, αλλά με τη δημιουργία εκείνης της μικρής, αναγκαίας απόστασης που επιτρέπει στην τέχνη να λειτουργήσει χωρίς να καταστρέψει τον φορέα της. Το υπόβαθρο δεν είναι πολυτέλεια. Είναι όρος ύπαρξης – και ίσως σήμερα το πολυτιμότερο εργαλείο που διαθέτει το θέατρο για να συνεχίσει να αναπνέει.
