Πόσο θα αλλάξει η ζωή μας στα αμέσως επόμενα χρόνια καθώς θα επελαύνει η τεχνητή νοημοσύνη; Οι περισσότεροι πολίτες, η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων και οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις βλέπουν την τεχνητή νοημοσύνη σαν έναν ακόμα τομέα οικονομικής προόδου, με επιπτώσεις αυτονοήτως θετικές καθώς αυξάνει την ανθρώπινη παραγωγικότητα, όπως συνέβη με την επανάσταση του συνδυασμού διαδικτύου και κινητών συσκευών.
Μια επανάσταση που έρχεται, δημιουργεί ευκαιρίες και προκλήσεις, αλλά εμπεριέχει ένα αυτονοήτως συνολικό θετικό πρόσημο, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις οικονομικές της επιπτώσεις. Δυστυχώς πιστεύω ότι για μια σειρά επαγγέλματα, κλάδους και οικονομίες κάτι τέτοιο δεν είναι αυτονόητο και για να επιτευχθεί απαιτεί πολύ μεγάλη προσπάθεια και στοχευμένες πολιτικές, που σήμερα δεν υπάρχουν ούτε ως σκέψη στη δημόσια συζήτηση.
Ας ξεκινήσουμε από τα θεμελιώδη οικονομικά. Ο τομέας των μη διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών αφορά κατά κύριο λόγω υπηρεσίες και καλύπτει λίγο κάτω από το 50% των οικονομικών δραστηριοτήτων στην ΕΕ. Στους περισσότερους από τους κλάδους υπηρεσιών τα μεγάλα γενικά μοντέλα της Τεχνητής Νοημοσύνης θα φέρουν μια πολύ σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας.
Αύξηση η έκταση της οποίας υποτιμάται από όλους τους μελετητές σήμερα γιατί δεν υπάρχει ασφαλής μεθοδολογία πρόβλεψης της εξέλιξης των μοντέλων (που δεν είναι γραμμική αλλά εκθετική) και της δυναμικής που θα προσφέρει η διαρκής αλληλεπίδραση της τεχνητής νοημοσύνης με δισεκατομμύρια ανθρώπινους εγκεφάλους. Αυτά χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τις επιπτώσεις του συνδυασμού τεχνητής νοημοσύνης και αυτοματοποίησης (αυτόνομη οδήγηση, drone, αυτόματοι πωλητές και ταμίες, υπηρεσίες ρομπότ κ.λπ.).
Θα επηρεαστούν λοιπόν δραστικά κλάδοι όπως η υγεία (κυρίως οι διοικητικές και διαγνωστικές λειτουργίες), η εκπαίδευση, οι νομικές, λογιστικές, ελεγκτικές και φοροτεχνικές υπηρεσίες. Οι τραπεζικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες.
Οι κτηματομεσιτικές υπηρεσίες, οι υπηρεσίες logistics και οι πάσης φύσεως τοπικές επαγγελματικές, προπαντός επιστημονικές υπηρεσίες. Οι πάσης φύσεως εμπορικές δραστηριότητες. Οι ομάδες διοίκησης κάθε είδους επιχειρήσεων και τα τμήματα που παρέχουν υπηρεσίες μάρκετινγκ, πωλήσεων, διαχείρισης προσωπικού, οικονομική υποστήριξη, έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων, διαχείριση αποθεμάτων κ.λπ. Οι υπηρεσίες επικοινωνίας, τα ΜΜΕ και βέβαια το σύνολο της δημόσιας διοίκησης.
Ποιο είναι το χαρακτηριστικό όλων αυτών των κλάδων; Η ελαστικότητα της ζήτησης στους κλάδους αυτούς είναι πολύ μικρότερη από αυτή των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών. Οταν η αύξηση της παραγωγικότητας στους κλάδους αυτούς είναι πολύ ταχύτερη από την ανάπτυξη της οικονομίας τότε οι τιμές των υπηρεσιών αυτών κατά κανόνα ακολουθούν καθοδική πορεία.
Η τάση αυτή εξαιτίας των επιπτώσεων της τεχνητής νοημοσύνης θα ακολουθήσει μια πολύ πιο βίαιη πορεία γιατί η υιοθέτησή της δεν πρόκειται να είναι ομοιόμορφη. Θα υπάρξει μια μειοψηφία των επιχειρήσεων και εργαζομένων στους κλάδους αυτούς που θα αυξήσουν πολύ περισσότερο την παραγωγικότητά τους από τον μέσο όρο και θα αποσπάσουν, εξ αυτού του λόγου, πολύ περισσότερο μερίδιο στις αγορές αυτές (εξαίρεση το Δημόσιο που θέλει άλλου είδους ανάλυση), σπρώχνοντας δραστικά τις τιμές προς τα κάτω.
Σε πολλούς από τους κλάδους αυτούς (ιδίως εκεί που έχουμε εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό), όσοι υστερούν δεν πρόκειται να φύγουν εύκολα από τις αγορές στις οποίες βρίσκονται καθώς έχουν πολύ σημαντικό επενδεδυμένο ανθρώπινο κεφάλαιο (επιστημονική κατάρτιση, εμπειρία, πελατολόγιο, δίκτυα) και συνεπώς σημαντική αδράνεια σε ό,τι αφορά τη μετακίνησή τους σε νέες αγορές.
Αναγκαστικά για να κρατήσουν κάποιο εισόδημα θα αναγκαστούν να συμμετάσχουν και αυτοί στη μείωση των τιμών, οδηγώντας σε φαινόμενα αποπληθωρισμού και συνολικής μείωσης των εισοδημάτων, με ταυτόχρονη έντονη αύξηση των γενικών αλλά και των ενδοκλαδικών ανισοτήτων.
Φαινόμενα που θα επιταθούν από την εγγενή τάση των μοντέλων ΑΙ να γίνονται καλύτερα για τον κάθε εξειδικευμένο χρήστη ανάλογα με τις ικανότητές του, γεγονός που δημιουργεί έναν ανατροφοδοτούμενο κύκλο ανισότητας που θα διευρύνει την απόσταση μεταξύ των κορυφαίων χρηστών και των υπολοίπων.
Ταυτόχρονα ικανό μέρος των εργαζομένων και ελεύθερων επαγγελματιών στους κλάδους αυτούς θα παραμείνει για καιρό στους «αρνητές» της ΑΙ για λόγους μη ορθολογικούς, όπως έχουμε δει να συμβαίνει και σε άλλες περιπτώσεις (εμβόλια, ταυτότητες κ.λπ.).
Επίσης πολύ περισσότεροι θα αντιστέκονται με ορθολογικά επιχειρήματα στην υιοθέτησή της, καθώς η τεχνητή νοημοσύνη τους εκθέτει σε έναν νέου είδους κίνδυνο, όχι οικονομικό ή τεχνολογικό αλλά γνωσιακό.
Γιατί απαιτεί έναν νέο τρόπο σκέψης που όχι μόνο να αξιοποιεί τα ισχυρά της σημεία αλλά και να προφυλάσσει αποτελεσματικά τον χρήστη από τις προφανείς ακόμα αδυναμίες (π.χ. τις παραισθήσεις που συνδυάζονται με παρουσιάσεις και αυτοπεποίθηση επιπέδου Harvard!). Αδυναμίες για τις οποίες οι περισσότεροι άνθρωποι της γνώσης, αλλά και θεσμοί είναι παντελώς απροετοίμαστοι.
Οι μακροοικονομικές επιπτώσεις των φαινομένων αυτών δεν έχουν ως τώρα απασχολήσει επαρκώς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, ούτε υπάρχουν επαρκείς σχετικές ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις ή δημοσιεύσεις διεθνών οργανισμών, δεξαμενών σκέψης κ.λπ., εξ ου και όλος ο σχετικός σχεδιασμός προχωρά με τη λογική τού «business as usual». Παρά το γεγονός ότι οι μακροοικονομικές, δημοσιονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις τής – χωρίς ενεργή πολιτική διαχείριση – εισόδου της τεχνητής νοημοσύνης στις ευρωπαϊκές οικονομίες, μπορεί να είναι οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά εξαιρετικά σημαντικές:
• Αύξηση εξωτερικών πληρωμών και της τεχνολογικής εξάρτησης της Ευρώπης, καθώς οι υπηρεσίες ΑΙ θα εισάγονται σχεδόν εξ ολοκλήρου από την Αμερική ή ενδεχομένως και την Κίνα.
Δημοσιονομικό κενό που δημιουργεί η υποκατάσταση της εργασίας με κεφάλαιο, ιδίως σε χώρες με ασφαλιστικά συστήματα pay as you go, όπως οι ευρωπαϊκές, στις οποίες ο πραγματικός φορολογικός συντελεστής της εργασίας είναι πολύ μεγαλύτερος από τον πραγματικό φορολογικό συντελεστή του κεφαλαίου.
• Δραστική αύξηση της οικονομικής ανισότητας υπέρ του κεφαλαίου, καθώς θα υποκαθιστά τις θέσεις εργασίας και θα απαξιώνει την οικονομική αξία του συσσωρευμένου ανθρώπινου κεφαλαίου που έχουν οι εργαζόμενοι στα επαγγέλματα έντασης γνώσης.
• Αποδυνάμωση και πολιτική ριζοσπαστικοποίηση μεγάλων τμημάτων της μεσαίας τάξης.
Οι εξελίξεις αυτές θα συμβαίνουν ταυτόχρονα με την μεγάλη αύξηση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης στο σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας και την προσφορά όλο και πιο καταπληκτικών αγαθών και υπηρεσιών σε όλο και πιο προσιτές τιμές, με τους πρωταγωνιστές της τεχνολογικής επανάστασης να ισχυρίζονται ότι έρχεται η κατάργηση μεγάλων παγκόσμιων προβλημάτων. Βλέπε, για παράδειγμα, πρόσφατους ισχυρισμούς του Ιλον Μασκ ότι η τεχνολογική επανάσταση που συνδυάζει ΑΙ και αυτοματοποίηση θα καταργήσει την ανθρώπινη φτώχεια.
Μεταξύ τεχνολογικών και οικονομικών δυνατοτήτων και πραγματικών κοινωνικών και οικονομικών αποτελεσμάτων υπάρχει όμως τεράστια απόσταση. Συνεπώς η συζήτηση για τις πολιτικές που είναι αναγκαίες για τη διαχείριση των καθοριστικών αυτών πτυχών της εισόδου της τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να ανοίξει άμεσα. Γιατί για την ώρα, στην ΕΕ σε σχέση με την τεχνητή νοημοσύνη βρισκόμαστε ακόμα στη δυσάρεστη θέση εκείνου που επειδή δεν ξέρει τι να κάνει, κάνει ότι ξέρει!
Ο κ. Θεόδωρος Σκυλακάκης είναι βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας.
