«-Μαίιιιιιιρρρηηη!! Μαίιιρηηη!!
– Γεια σας! Καλημέρα!».
Αυτό άκουγε κανείς μέσα στην αστική σιγή της πρώτης μεγάλης καραντίνας σε ένα μικρό σταυροδρόμι στο κέντρο της Αθήνας, κάθε μέρα στη μία το μεσημέρι. Ηταν δύο μικρά παιδιά που έβγαιναν στο μπαλκόνι του σπιτιού τους και διασκέδαζαν την πλήξη των προστατευτικών μέτρων χαιρετώντας πανηγυρικά, κάθε φορά με τον ίδιο ενθουσιασμό, το συνεργείο αποκομιδής σκουπιδιών του Δήμου. Δύο άνδρες και μια γυναίκα που καθημερινά χειρίζονταν, μετακινούσαν, άδειαζαν στο απορριμματοφόρο και επανατοποθετούσαν τους κάδους.
Ο οδηγός ήταν ο λιγότερο ορατός, οι άλλοι δύο όμως εργαζόμενοι ανταποκρίνονταν μεγαλόκαρδα στις ιαχές των παιδιών και αντάλλασσαν και λίγες κουβέντες. Ενας σωματώδης και ευγενικός φαλακρός κύριος και μια δυναμική και περιποιημένη ξανθιά κυρία, η Μαίρη – αμφότεροι γύρω στα 40-45.
Η Μαίρη που είχε χρηστεί άτυπη αρχηγός, με μια στιβαρή αλλά σαφή μέριμνα τρυφερότητας, δεν παρέλειπε, λίγο πριν μαρσάρει και πάλι το φορτηγό για τους επόμενους κάδους, να υποσχεθεί στα παιδιά ότι θα τα πούνε «αύριο πάλι, αύριο!».
Η επαναλαμβανόμενη αυτή σκηνή υπήρξε για μένα αποκαλυπτική και απελευθερωτική. Εστρεψε το βλέμμα και το ενδιαφέρον μου σε αυτούς τους εργαζόμενους. Μάλλον δεν λαθεύω υποθέτοντας ότι δεν είμαι ο μόνος που ενσωμάτωνε υπόγειες προκαταλήψεις και διαδεδομένα στερεότυπα: δεν είχα μιλήσει ποτέ σε αυτούς τους ανθρώπους. Οσες φορές το έκανα, κατόπιν, σε κάποια τυχαία συνάντηση όπου πηγαίνοντας στον κάδο με τα δικά σου σκουπίδια συναντάς το συνεργείο που εκείνη την ώρα τους αδειάζει, είχα σύντομες ανταλλαγές.
Εξαιρετικά ευγενικοί μα γρήγοροι, δεν κάνουν socializing, εργάζονται και τρέχουν να προλάβουν. Οι οδοκαθαριστές είχαν πάντα άλλη κοινωνική μεταχείριση, πιο κοντινοί, γειωμένοι σε συγκεκριμένα τετράγωνα, είχαν περισσότερες ανταλλαγές. Κυρίως όμως διαχειρίζονταν τα ελαφρά απορρίμματα, τις πιο καθαρές κατηγορίες των σκουπιδιών μας. Οι του συνεργείου, αντίθετα, ήταν αντιμέτωποι με τη βρωμιά της πόλης.
Σε παλιότερες εποχές οι εργάτες καθαριότητας ήταν αποκλειστικά άνδρες και εργάζονταν συχνά χωρίς την απαιτούμενη προστασία και με ελάχιστα μέτρα ασφαλείας. Χωρίς γάντια, φωσφορίζοντα – κίτρινα – γιλέκα, κάποια χαρακτηριστική στολή εργασίας. Είχαν ίσως ενσωματώσει την περιρρέουσα απαξία για τις χειρωνακτικές εργασίες και τους φορείς τους. Η ίδια η σχέση μας με τα σκουπίδια ήταν εξάλλου διαφορετική.
Εως τη δεκαετία του ’80, σακούλες πλαστικές στοιβάζονταν στους δρόμους της πόλης, χωρίς διαλογή, με σκύλους και γάτες να τις ανοίγουν στο οδόστρωμα. Σήμερα η σχέση με τα σκουπίδια έχει εξευγενιστεί, έχει γίνει, μέσω της ανακύκλωσης (ακόμα και στη χώρα μας!), ένα παραγωγικό κομμάτι στο κοινωνικό φαντασιακό και νεότερες γενιές εργαζομένων έχουν αποτινάξει το παλιό στίγμα. Είναι καθημερινοί, σύγχρονοι άνθρωποι που κάνουν μια δουλειά.
Μια δουλειά που δεν ορίζεται από τίποτε πέραν του μισθού, του ωραρίου, του συγκεκριμένου έργου και των κινδύνων της. Και αναφέρομαι σε αυτούς λόγω της βάναυσης επίθεσης που δέχτηκε πρόσφατα συνάδελφός τους στην Κυψέλη αλλά και τον θάνατο μιας ακόμα σε τροχαίο στα νότια. Ντροπαλά, ο δημοσιογραφικός λόγος έδειξε τον δρόμο του σκανδαλισμού γι’ αυτά τα οδυνηρά γεγονότα. Με ένα άρωμα της παλιάς όμως προκατάληψης, μέσω μιας ειδικής λύπησης για τους ανθρώπους που κάνουν μια κατώτερη δουλειά. Κάτι τέτοιο τους αδικεί.
Πιο κοντά στην πραγματικότητα, και την πραγματικότητά τους, δεν είναι ούτε η συμπονετική λύπηση ούτε μια υπέρμετρη εργατική υπερηφάνεια που στο συγκεκριμένο επάγγελμα θα ισοδυναμούσε και πάλι με την αναγνώριση ενός κοινωνικού στίγματος που αντιστρέφεται.
Πιο κοντά στην πραγματικότητά τους είναι η προστασία από τον κίνδυνο του εργατικού ατυχήματος, μιας δουλειάς κανονικής, μιας δουλειάς σαν τις άλλες. Τις μη χειρωνακτικές. Εξάλλου έχουμε μπει στην εποχή της αντιστροφής των παλιών αυτών εργασιακών αξιών. Οι τεχνικές – μα και χειρωνακτικές – εργασίες από εδώ και πέρα, θα είναι ξανά ισότιμες με τις άλλες, τις δήθεν ευγενείς και καθαρές. Και δεν θα πρέπει να είναι τόσο επικίνδυνες.
O κύριος Παναγής Παναγιωτόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ.
