Το δολάριο των ΗΠΑ είναι το κυρίαρχο διεθνές νόμισμα για τους εξής λόγους: α) Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF), χρησιμοποιείται ως το βασικό αποθεματικό νόμισμα παγκοσμίως, με περίπου 58% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων να διατηρούνται σε δολάρια ΗΠΑ. β) Περίπου 40% των παγκόσμιων πληρωμών που διενεργούνται μέσω του συστήματος SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications) γίνονται σε δολάρια ΗΠΑ, καθιστώντας το το βασικό νόμισμα για διεθνείς εμπορικές συναλλαγές, όπως το αργό πετρέλαιο και τα παράγωγα προϊόντα του καθώς και άλλα εμπορεύματα. γ) Είναι το κυρίαρχο νόμισμα του κλάδου της εμπορικής ναυτιλίας. δ) Αποτελεί κύριο νόμισμα χρηματοδότησης για τις παγκόσμιες αγορές χρέους. ε) Σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS), περίπου 85% των συναλλαγών σε ξένο συνάλλαγμα περιλαμβάνουν το δολάριο.
Παρά την κυριαρχία του δολαρίου, παρατηρείται σταδιακή διαφοροποίηση από αυτό. Ωστόσο, κανένα άλλο νόμισμα δεν είναι κοντά στο να το αντικαταστήσει – τουλάχιστον άμεσα. Εναλλακτικά νομίσματα περιλαμβάνουν: α) Το ευρώ, με περίπου 20% των παγκόσμιων αποθεμάτων, β) Το κινεζικό γουάν (CNY), με περίπου 3% των αποθεμάτων μόνο, παρά το μέγεθος της κινεζικής οικονομίας, και γ) τα Νέα ψηφιακά νομίσματα, που δεν έχουν φυσική μορφή αλλά διαχειρίζονται, αποθηκεύονται και ανταλλάσσονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών, τα οποία περιλαμβάνουν: Κρυπτονομίσματα (π.χ. Bitcoin), με χρήση blockchain, τα Stablecoins, που συνδέονται με παραδοσιακά νομίσματα, και τα Ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών (CBDCs, Central Bank Digital Currencies), που εκδίδονται από κυβερνήσεις.
Παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση της παγκόσμιας κυριαρχίας του δολαρίου περιλαμβάνουν: α) Γεωπολιτικές πιέσεις: Οι κυρώσεις των ΗΠΑ χρησιμοποιούν το δολάριο ως «όπλο» κατά ορισμένων χωρών, όπως της Ρωσίας, Λευκορωσίας και Ιράν. Αυτό με τη σειρά του έχει ωθήσει κάποιες χώρες σε διμερείς συναλλαγές εκτός δολαρίου – σε άλλο νόμισμα. β) Υψηλό δημόσιο χρέος των ΗΠΑ (άνω του 120% του ΑΕΠ), μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και οι επαπειλούμενοι δασμοί εντείνουν ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα και τον πληθωρισμό και γενικότερα την αξία των περιουσιακών στοιχείων των ΗΠΑ. γ) Μεγάλοι εξαγωγείς πετρελαίου, όπως η Σαουδική Αραβία, εξετάζουν πληρωμές σε μη-δολαριακά νομίσματα. δ) Τεχνολογικές εξελίξεις, όπως τα CBDCs, όπως το e-CNY της Κίνας, μπορούν μελλοντικά να παρακάμψουν το SWIFT και το δολαριακό σύστημα.
Ωστόσο, η αντικατάσταση του δολαρίου ως μέσου συναλλαγών είναι δύσκολη, λόγω: α) Της ύπαρξης βαθιάς και ρευστής χρηματοοικονομικής αγοράς στις ΗΠΑ σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό σε σχέση με άλλες χώρες, χαρακτηριστικά τα οποία προσελκύουν διεθνείς επενδυτές. β) Ισχυρών θεσμικών και νομικών πλαισίων, που ευνοούν την επιχειρηματική δραστηριότητα και την προσέλκυση επενδυτών. γ) Ευρείας δικτύωσης του δολαρίου, κάτι το οποίο έχει δημιουργηθεί σταδιακά σε βάθος χρόνου – βασικά, όσο περισσότεροι χρησιμοποιούν το δολάριο, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η μετάβαση προς άλλο νόμισμα. δ) Αδύναμων αξιόπιστων εναλλακτικών – π.χ. η Ευρωζώνη υποφέρει από οικονομικό και πολιτικό κατακερματισμό, ενώ η Κίνα έχει περιορισμούς κεφαλαίου.
Συμπερασματικά, η κυριαρχία του δολαρίου είναι πιθανό να διατηρηθεί στο ορατό μέλλον. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, αν οι ΗΠΑ διαχειριστούν εσφαλμένα το χρέος ή αν ανταγωνιστές όπως η Ευρώπη ή η Κίνα καταφέρουν να δημιουργήσουν αξιόπιστες εναλλακτικές, είναι πιθανή μια σταδιακή διάβρωση της θέσης του. Η αστάθεια της πολιτικής των τελευταίων μηνών δεν ευνοεί καθόλου το παγκόσμιο επιχειρηματικό κλίμα που συνδέεται με τις ΗΠΑ. Εφόσον μειωθεί ή χάσει το δολάριο την παγκόσμια κυριαρχία του, ποια θα είναι η επίδραση και οι επιπτώσεις για τον κλάδο της ναυτιλίας και το διεθνές εμπόριο των εμπορευμάτων, οι οποίες κυριαρχούνται από το δολάριο;
Πώς θα επηρεαστεί η ναυτιλιακή βιομηχανία;
Ο κλάδος της εμπορικής ναυτιλίας θα γίνει οικονομικά πιο σύνθετος, με μεγαλύτερο συναλλαγματικό κίνδυνο (FX) και περιφερειοποίηση στις ροές φορτίων. Η βασική δραστηριότητα – μεταφορά αγαθών – θα συνεχιστεί, αλλά η οικονομική διαχείριση θα γίνει πιο σύνθετη. Πιο κάτω παρατίθενται κάποιες σκέψεις για τις πιθανές επιπτώσεις:
Η τιμολόγηση των ναύλων και των εμπορευμάτων θα επηρεαστεί. Σήμερα οι ναύλοι για πλοία μεταφοράς ξηρών χύδην φορτίων, δεξαμενοπλοίων και εμπορευματοκιβωτίων, όπως επίσης και τα σχετικά ναυλοσύμφωνα είναι σε δολάρια. Με αποδυνάμωση του δολαρίου, θα χρειαστούν πολυ-νομισματικά συμβόλαια (σε ευρώ ή γουάν), με αποτέλεσμα μεγαλύτερο συναλλαγματικό κίνδυνο για εφοπλιστές και ναυλωτές, καθώς έσοδα και κόστη μπορεί να είναι σε διαφορετικά νομίσματα. Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί την ανάγκη για ανταλλαγή του ενός νομίσματος με το άλλο λόγω της διαφοράς στο νόμισμα τιμολόγησης μεταξύ των εσόδων και εξόδων και τη σχετική αβεβαιότητα ως προς το πώς θα κινηθεί ο λόγος ανταλλαγής μεταξύ των νομισμάτων.
Στη χρηματοδότηση των πλοίων, οι δανειακές συμβάσεις των πλοίων είναι κυρίως σε δολάρια ΗΠΑ. Αν μειωθεί η χρήση του δολαρίου, οι ναυτιλιακές τράπεζες μπορεί να προσφέρουν δάνεια σε διαφορετικά νομίσματα, αυξάνοντας την πολυπλοκότητα. Δάνεια και έσοδα από τη δραστηριότητα των πλοίων θα είναι σε διαφορετικό νόμισμα με αύξηση του συναλλαγματικού κινδύνου για τις εταιρείες και τους φορείς χρηματοδότησης. Οι διαφορές των επιτοκίων θα επηρεάζουν περισσότερο το κόστος χρηματοδότησης και πιθανά θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη μεταβλητότητα τα επιτόκια.
Οσον αφορά στη διαχείριση κινδύνου και την αντιστάθμιση. Αναμένεται να απαιτείται ενισχυμένη στρατηγική αντιστάθμισης συναλλαγματικού κινδύνου με χρηματοοικονομικά παράγωγα προϊόντα, όπως συμφωνίες ανταλλαγής απαιτήσεων (swaps), προθεσμιακά συμβόλαια (forwards), συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures), και δικαιώματα προαίρεσης (options). Ακόμα και μεσαίοι πλοιοκτήτες θα χρειαστούν πιο προηγμένη διαχείριση κινδύνου (treasury management) στις εταιρείες τους ώστε να αντιμετωπίσουν τους νέους κινδύνους.
Πιθανή μεταβολή των Εμπορικών Ροών: Αν τα βασικά φορτία που μεταφέρονται διά θαλάσσης, όπως το πετρέλαιο, το σιδηρομετάλλευμα και ο άνθρακας, τιμολογούνται σε γουάν, μπορεί να αλλάξουν οι ναυτιλιακές διαδρομές και οι δυναμικές των ναύλων και να δούμε την εμφάνιση νέων διαμετακομιστικών λιμένων και διυλιστηρίων προσαρμοσμένων στο γουάν.
Επιδράσεις αναμένονται και στα λιμάνια καθώς πολλά εξ αυτών χρεώνουν τέλη σε δολάρια ΗΠΑ. Εάν μειωθεί η χρήση του δολαρίου θα μειωθεί και η αξία του ως νομίσματος, κάτι το οποίο με τη σειρά του θα επηρεάσει τα έσοδα και κατά συνέπεια την κερδοφορία των λιμένων.
Κατά τη μεταβατική περίοδο από το δολάριο σε άλλα νομίσματα, αναμένεται μεγαλύτερη μεταβλητότητα στους ναύλους, λόγω των διακυμάνσεων στις συναλλαγματικές ισοτιμίες, κάτι το οποίο θα πρέπει επίσης να διαχειριστεί μια εταιρεία μέσω παράγωγων προϊόντων ή άλλων «έξυπνων» λύσεων σε συμβόλαια ναύλωσης.
Για παράδειγμα, αν η Κίνα αρχίσει να πληρώνει το πετρέλαιο και τους ναύλους σε γουάν και όχι σε δολάρια, οι πλοιοκτήτες δεξαμενοπλοίων που εισπράττουν σε μη-δολαριακά νομίσματα θα εκτεθούν σε ζημίες από συναλλαγματικές ισοτιμίες αν δεν καλυφθούν κατάλληλα. Νέα συμβόλαια, όπως χρονοναυλώσεις (TCs) ή συμβάσεις μεταφοράς (COAs), ίσως χρειάζονται πολυ-νομισματικές ρήτρες.
Συμπερασματικά, εφόσον συνεχιστεί η σταδιακή μείωση της χρήσης του δολαρίου, θα πρέπει να αξιολογηθούν σοβαρά τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από τους εμπλεκόμενους της ναυτιλίας οι δυνητικές επιπτώσεις.
Πηγές για περαιτέρω μελέτη:
Kavussanos, M. and Visvikis, I., The International Handbook of Shipping Finance, Palgrave MacMillan, 2016
Kavussanos, M., Tsouknidis, D. and Visvikis, I., Freight Derivatives and Risk Management in Shipping, Routledge, 2021
*Ο κ. Μανώλης Καβουσανός είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ), ιδρυτής του αγγλόφωνου προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών (MSc ISFM) και του ομώνυμου Εργαστηρίου στη Διεθνή Ναυτιλία, Χρηματοοικονομική και Διοίκηση, ΟΠΑ.
