Ολοκληρώνοντας την έρευνα για τη δημιουργικότητα στο σχολείο, μιλήσαμε με τη σχολική σύμβουλο φιλολόγων Αργολίδας και Αρκαδίας Σοφία Πανταζή.
Μεταφέρω μια αγωνία των μαθητών και μαθητριών και θέλω να σας πω ότι από την εμπειρία μας ως σήμερα θεωρούμε πως δεν καλλιεργείται επαρκώς η δημιουργικότητα στο σχολείο.
«Είναι δίκαιη η παρατήρησή σας ότι το σχολείο σήμερα δεν είναι δημιουργικό. Οταν μιλάμε όμως για δημιουργικότητα στο σχολείο πρέπει να σκεφτούμε δύο πράγματα πάρα πολύ ουσιαστικά: το ένα έχει να κάνει με το ποιος είναι ο προσανατολισμός που επιδιώκει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και ποιοι είναι οι στόχοι που θέλει να υπηρετήσει.
Περιλαμβάνεται η δημιουργικότητα μέσα σε αυτούς; Αν υπάρχει μία τέτοια κατεύθυνση, τότε αυτή θα προσδιορίσει και το τι διδάσκεται και πώς διδάσκεται κάτι. Εάν εννοούμε ως δημιουργικότητα, όμως, μόνο κάποιες δράσεις που ενεργοποιούν τους μαθητές, τότε συζητάμε για κάτι πολύ μικρότερο».
Κατά τη γνώμη σας, τι εμποδίζει τη δημιουργικότητα να ανθήσει στο ελληνικό σχολείο;
«Τι δημιουργεί εμπόδια; Η έλλειψη σχεδιασμού, μακροπρόθεσμου και μελετημένου! Ενός σχεδιασμού που βρίσκει σύμφωνα τα πολιτικά κόμματα σε μία μακροχρόνια προοπτική για την εκπαίδευση και που αφορά όλες τις βαθμίδες, από την προνηπιακή ηλικία μέχρι και την αποφοίτηση. Εφόσον δεν υπάρχει τέτοιος σχεδιασμός, δεν έχουμε και τρόπο να αναδείξουμε τη δημιουργικότητα στο σχολείο.
Παρ’ όλα αυτά γίνονται κάποιες προσπάθειες, για να δημιουργήσουμε νησίδες δημιουργικότητας στο σχολείο – την επικαλούμαστε πάρα πολύ συχνά αυτή τη δημιουργικότητα –, εντοπίζονται όμως κυρίως στα μαθήματα τέχνης, που ζητάμε είτε να διδάσκονται αυτόνομα είτε να συνεπικουρούν τη διδασκαλία των μαθημάτων.
Πάντως, το βασικότερο πρόβλημα που αναστέλλει τέτοιες δραστηριότητες είναι το σύστημα των εξετάσεων, το οποίο για χρόνια τώρα είναι δεσμευμένο με τις Πανελλήνιες και την εξαντλητική αποστήθιση. Η τράπεζα θεμάτων ήρθε να επιδεινώσει την ήδη βεβαρημένη κατάσταση της θεωρητικοποίησης και του εξετασιοκεντρικού συστήματος με μοναδική στόχευση την επιτυχία στις εξετάσεις».
Μας χαρακτηρίζουν ως γενιά Z, ενώ ακολουθεί η Alpha και οι επόμενες… Ποια είναι τελικά τα οφέλη της δημιουργικότητας για εμάς και τις επόμενες γενιές; Γιατί εν τέλει να είμαστε δημιουργικοί;
«Η δημιουργικότητα εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια ως πολύ μεγάλη ανάγκη του εκπαιδευτικού συστήματος, συνδεδεμένη με το πώς διαμορφώνονται οι πολύ νεότερες γενιές των μαθητών που βγαίνουν από τα σχολεία μας. Πιθανώς, αισθανόμαστε ότι ο καινούργιος κόσμος που ανατέλλει, με τις απαιτήσεις του συνδεδεμένες με την καινοτομία, την πρωτοπορία, τις ραγδαίες αλλαγές, με τις απαιτήσεις μιας ταχύτατα αναπτυσσόμενης τεχνολογίας απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες, οι οποίες συνδέονται με τη δημιουργική ανάπτυξη των μυαλών.
Οι αργοί ρυθμοί της παλιότερης εκπαιδευτικής διαδικασίας, η επανάληψη και απλή επιβεβαίωση κατακτημένων γνώσεων, η θεωρητική μόνο ενασχόληση, δεν είναι ακριβώς ιδιότητες που έχουμε ανάγκη. Η σχέση που πρέπει να αναπτύξετε με τον κόσμο πρέπει να στηθεί, να σφυρηλατηθεί μέσα στο σχολείο, αναπτύσσοντας κατ’ αρχάς επαφή με την πραγματικότητα, αναπτύσσοντας περιέργεια για τον κόσμο, αναζητώντας λύσεις που να βελτιώνουν τον κόσμο γύρω σας.
Αν δεν καλλιεργηθούν αυτά ως ενδιαφέροντα, ως στάσεις, ως τακτική από τα σχολικά χρόνια, δεν θα είναι δυνατόν να αποκτηθούν στο μέλλον. Και κάτι ακόμα σημαντικό που πρέπει να κατανοήσουμε. Η δημιουργικότητα δεν περιορίζεται μόνο στην τέχνη, όπως αυθαίρετα νομίζουμε στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Μπορείς να είσαι δημιουργικός, για παράδειγμα, στις επιστήμες, ώστε να δεις τον κόσμο με μια ματιά καινοτόμα, προοδευτική, να κάνεις τη σύνδεση με το βίωμα αλλά και με την ανακάλυψη».
Ακούμε τώρα τελευταία για νέα προγράμματα σπουδών. Θέλετε να μας εξηγήσετε αν σε αυτά υπάρχει πρόβλεψη για καλλιέργεια της δημιουργικότητας στο σχολείο;
«Η δημιουργικότητα μέσα από τα νέα προγράμματα σπουδών εμφανίζεται ως προϋπόθεση σε όλα τα μαθήματα, και στη διδακτική τους και στον τρόπο προσέγγισης της γνώσης. Και το επαναλαμβάνω: σε όλα τα μαθήματα, όχι αποκλειστικά σε μαθήματα που συνδέονται με την τέχνη.
Ομαδικές συνεργατικές βιωματικές δραστηριότητες προϋποτίθενται σε όλα τα προγράμματα σπουδών, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι θα είναι και πάρα πολύ εύκολο να εφαρμοστούν σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο παραμένει εξετασιοκεντρικό! Σε ένα σύστημα που έχει μάθει μόνο να αριθμητικοποιεί και να ποσοτικοποιεί τις επιδόσεις μέσα από εξετάσεις το να προσπαθούμε να διδάξουμε δημιουργικά είναι πάρα πολύ δύσκολο, γιατί βρίσκεται στην αντίφαση της τελικής αξιολόγησης.
Αρα, αν και τα νέα προγράμματα σπουδών εισηγούνται δημιουργικές δραστηριότητες, οι δυσκολίες που θα εμφανιστούν και οι αντιστάσεις από πολλές πλευρές θα είναι πραγματικά μεγάλες. Αρα, εάν θέλουμε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για να γίνει το σχολείο δημιουργικό, θα πρέπει να αλλάξουμε το συνολικό πλαίσιο που περιλαμβάνει τον τρόπο που οι εκπαιδευτικοί, εσείς οι μαθητές, οι γονείς, το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας αντιλαμβανόμαστε τις αναγκαιότητες και τις προτεραιότητές μας. Θέλουμε δηλαδή μια αλλαγή κουλτούρας!».
Θα θέλατε να στείλετε ένα μήνυμα στους καθηγητές μας και σε εμάς;
«Φυσικά! Η δημιουργικότητα δεν πρέπει να είναι απλώς ένα πάρεργο, που εμποδίζει ή βρίσκεται στο πλάι της διδακτικής διαδικασίας, αλλά πρέπει να είναι ενταγμένη σε ένα ευρύτερο και ουσιαστικότερο πλαίσιο, στο οποίο εκπαιδευτικοί και μαθητές μαθαίνουμε, με δράση, σκέψη, ομαδικότητα, συνεργασία, συνδεδεμένοι με την πραγματική ζωή και με τις πραγματικές περιστάσεις του κόσμου».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο ένθετο «Το Βήμα της Άργους» του 2ου Γενικού Λυκείου Άργους που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» στις 28 Σεπτεμβρίου 2025.
