«Ζούμε σε μια πνιγηρή εποχή, όμως η φύση έρχεται και μας δίνει κάτι που λειτουργεί παρηγορητικά» λέει ο Γιώργος Σταματάκης. Ετσι, κοιτώντας γύρω του, ανιχνεύοντας το φυσικό περιβάλλον με περιέργεια, με θαυμασμό αλλά κυρίως με σεβασμό και με αγάπη, ο εικαστικός με τη διακριτή παρουσία μετατρέπει τις σκέψεις του για το οικοσύστημα που μας περιβάλλει και μας φιλοξενεί σε αισθητικές εμπειρίες.
Μια τέτοια εμπειρία περιμένει το κοινό που θα επισκεφθεί το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης «Ιλεάνα Τούντα» ως το Σάββατο 20 Δεκεμβρίου, οπότε θα ολοκληρωθεί η νέα έκθεση του καλλιτέχνη με τίτλο «How did your Summer drift by this Year?».
Πρόκειται για την τρίτη ατομική παρουσίαση του Σταματάκη στον εν λόγω χώρο. Για ένα «ταξίδι» σε τοπία γνώριμα, που όμως αυτή τη φορά παρουσιάζονται με τρόπο απρόσμενο και απροσδόκητο: Ωραιοποιώντας την καταστροφή τους από τη φωτιά ο καλλιτέχνης επιχειρεί να μας αφυπνίσει, αλλά την ίδια στιγμή να μας απενοχοποιήσει· να μας βοηθήσει «να απαλλαγούμε από τις ενοχές που μας φορτώνουν σε θέματα που αφορούν τη φθορά του φυσικού περιβάλλοντος.
Η έκθεση μιλάει για κάτι που γίνεται η νέα μας πραγματικότητα, με μια, τολμώ να πω, κωμική προσέγγιση» εξηγεί ο Γιώργος Σταματάκης ξεναγώντας μας στην πρώτη ενότητα της δουλειάς του: «Αφορά τις φωτιές που τις περιμένουμε κάθε καλοκαίρι, που σχεδόν μαντεύουμε ότι θα ξεσπάσουν. Και τι κάνουμε; Πώς το αντιμετωπίζουμε; Πηγαίνουμε πάλι για διακοπές στα χωριά μας ή μάλλον… στις φωτιές μας. Γιατί στο τέλος καταλήγουμε να σβήνουμε φωτιές».
Η σχέση του με την Ιαπωνία
Η περιήγηση στον κόσμο που έχει στήσει στον πρώτο όροφο του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης «Ιλεάνα Τούντα» (η έκθεση συνεχίζεται και στον δεύτερο όροφο) μοιάζει με μια εκδρομή με αυτοκίνητο σε μέρη που γνωρίζουμε, σε τοπία του ευρωπαϊκού Νότου.
«Μια κυρία που ήρθε τις προάλλες σχολίασε πως όλο αυτό της θυμίζει ιαπωνική ζωγραφική», παρεμβαίνει η Ιλεάνα Τούντα που μας συνοδεύει, «και αυτό είναι εύλογο, καθώς ο Γιώργος έχει ιδιαίτερη σχέση με την Ιαπωνία, έχει επηρεαστεί και από τις ιαπωνικές τεχνοτροπίες, έχει κάνει σπουδές, έχει εκθέσει, επιστρέφει συχνά εκεί». «Οπως και αν έχει», συνεχίζει ο καλλιτέχνης, «σε αυτόν τον χώρο ο επισκέπτης θα δει ένα πραγματικά οικείο περιβάλλον, εικόνες που βοηθούν τη μνήμη του να ενεργοποιηθεί».
Γύρω μας το ελληνικό ορεινό τοπίο, καμβάδες με λάδι αλλά και απεικονίσεις πάνω σε κεραμικά, χωρίς να υπάρχει κανένας άνθρωπος και χωρίς την ύπαρξη δομικών στοιχείων που μαρτυρούν τον άνθρωπο. Λίγα στοιχεία – μια ξύλινη κολόνα της ΔΕΗ στημένη σε μια γωνία της αίθουσας, κάποιοι δρόμοι… – θυμίζουν τη δική μας παρουσία, όλα τα άλλα είναι φύση, η φύση χωρίς εμάς, ο κύκλος της ζωής χωρίς την παρουσία μας.
Ασπρόμαυρη μελαγχολία
Ομως οι γκρίζες αποχρώσεις, οι αχνές, υπόλευκες κορυφές των βουνών, τα μαύρα δέντρα μετατρέπουν τελικά το οικείο σε ένα τοπίο φανταστικό, σαν να βρισκόμαστε σε έναν άλλον πλανήτη που μοιάζει με τον δικό μας, αλλά που το δικό του οικοσύστημα στερείται χρωμάτων, αναδύεται μέσα από μια ασπρόμαυρη μελαγχολία. «Η κεντρική σκέψη είναι να δείξω τι κάνει η φωτιά» λέει ο Γιώργος Σταματάκης: «Καλώ το κοινό να δει ένα τοπίο πιθανώς καμένο.
Ομως ακόμα και μέσα από την καταστροφή προκύπτουν όμορφες εικόνες. Τα γνώριμα ελληνικά τοπία λειτουργούν σχεδόν παρηγορητικά. Επειδή ζητούμενο δεν είναι να κάνω τον επισκέπτη να νιώσει ενοχές για την καταστροφή, τις ενοχές με τις οποίες μας φορτώνουν. Θέλω να δείξω τον κύκλο της φύσης που καταστρέφεται και αναγεννάται. Η φύση είναι πολύ πιο δυνατή από εμάς. Ο,τι και να κάνουμε θα κάνει το δικό της, αυτή είναι η ζωή».
Δίπλα στα λάδια, επιζωγραφισμένες κεραμικές επιφάνειες και θραύσματα από κεραμικά ζωγραφισμένα με πυρόχρωμα συμπληρώνουν την ενότητα. «Η προηγούμενη δουλειά του Γιώργου ήταν με indigo», εξηγεί η κυρία Τούντα, «με τη φυσική χρωστική που προέρχεται από τα φύλλα ενός τροπικού φυτού. Από εκείνη την ενότητα προέρχεται και ένα μεγάλο έργο που αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο Μέγαρο Μαξίμου.
Ο Γιώργος ενδιαφέρεται πολύ για την οικολογία, για τη φύση. Και στο Τόκυο είχε κάνει σχετικά έργα. Είναι ένας σύγχρονος καλλιτέχνης που ασχολείται με μια ακαδημαϊκή ζωγραφική με έναν δικό του τρόπο, ο οποίος την κάνει ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα. Αν σκεφτεί κανείς πόσους αιώνες ζωγραφικής έχουμε δει, μπορεί πιθανώς να αναρωτηθεί: Τι καινούργιο μπορεί να γίνει; Και όμως μπορεί. Η δουλειά του Γιώργου το επιβεβαιώνει».
Η εγκατάσταση «Run»
Ανεβαίνουμε επάνω, στην αίθουσα όπου συνεχίζεται η έκθεση με την παρουσίαση της μεγάλης εγκατάστασης «Run». Σε μια πλευρά βρίσκεται στοιβαγμένο ένα τεράστιο μαύρο δίχτυ, από εκείνα που χρησιμοποιούνται στο μάζεμα της ελιάς. Στον απέναντι τοίχο δεσπόζει ένα μεγάλο ταμπλό δημιουργημένο από «κουνημένες φωτογραφίες» που τραβήχτηκαν από αυτοκίνητο που τρέχει στο εξοχικό τοπίο – εξ ου και το «Run» του τίτλου. Στο πάτωμα, πολλές χρησιμοποιημένες πλαστικές γλάστρες. Δεν περιέχουν χώμα, αλλά επιζωγραφισμένες κεραμικές επιφάνειες όμοιες με εκείνες που εκτίθενται στην πρώτη ενότητα της έκθεσης.
Η αίθουσα έχει μια περίεργη μυρωδιά ξερού χόρτου, νοτισμένου από μια πρόσφατη βροχή. Προέρχεται από τα αληθινά ξερά χόρτα που έχουν τοποθετηθεί κάτω από τις κεραμικές επιφάνειες, μέσα στις γλάστρες, αντί για χώμα.
«Η πιο βασική λειτουργία αυτού του έργου είναι η οσμή», λέει ο Σταματάκης, «επειδή είναι η πιο γρήγορη αίσθηση, μας στέλνει κατευθείαν στην ανάμνηση. Hθελα να ταξιδέψει η ανάμνηση, να την ξυπνήσω στους παλαιότερους, αλλά να γνωρίσω και αυτή την αίσθηση του φυσικού περιβάλλοντος που μας κυκλώνει στους νεότερους. Ανάλογα με την υγρασία του χώρου αλλάζει και η μυρωδιά».
Παντού η οσμή του χόρτου, στη μία πλευρά η σκληρή εικόνα με το μαύρο τσαλακωμένο δίχτυ και στην άλλη το ταμπλό που ξαφνικά προσθέτει χρώμα στο γκρίζο «τοπίο». «Η βάση του είναι φωτογραφίες τραβηγμένες από εν κινήσει αυτοκίνητο» εξηγεί ο καλλιτέχνης – άλλη μια αναφορά στον τίτλο «Run»: «Βλέπουμε τη χλωρίδα της χώρας μας σε έξι στιγμιότυπα. Εγώ έρχομαι, ζωγραφίζω πάνω από τη φωτογραφία και τυπώνω το έργο σε φυσικό μετάξι.
Eχεις λοιπόν μια γρήγορη εικόνα της ελληνικής φύσης, αλλά ταυτόχρονα η πιο βασική λειτουργία του έργου παραμένει η οσμή». Ο τίτλος του έργου παραπέμπει βεβαίως και στις πυρκαγιές, όπου «η φωτιά μπορεί να έχει δύο ταχύτητες: Οταν είναι έντονος ο άνεμος, τρέχει γρήγορα και τα δέντρα μένουν πίσω της σχεδόν καμένα. Σε μία δεκαετία όμως επανέρχονται. Υπάρχει και η φωτιά που περνά πιο αργά και καίει τα πάντα. Και πάλι όμως, με τον καιρό, η φύση βρίσκει τρόπο να συνεχίσει».
«Τι είναι αυτό που σας κάνει να επιμένετε με τη δουλειά σας τόσο πολύ στη φύση;» τον ρωτώ. «Η φύση μας κρατά ζωντανούς, ανήκουμε εξάλλου σε εκείνη, είμαστε ένα πολύ-πολύ μικρό μέρος της» απαντά.
«Και πώς καταφέρνετε ένα ζοφερό θέμα όπως οι πυρκαγιές να το παρουσιάζετε με έναν σχεδόν ανάλαφρο, κομψό, ακόμη και αισιόδοξο τρόπο;» επιμένω.
«Θέλω να δώσω στο κοινό κάτι όμορφο», εξηγεί, «δεν θέλω σε καμία περίπτωση να είμαι επιθετικός. Είμαι ένας άνθρωπος ευγενικός, τη δουλειά μου την αντιμετωπίζω με τρόπο ρομαντικό. Η τέχνη πρέπει λίγο να παρηγορεί. Πάντα μπορείς να παρουσιάσεις κάτι που να σοκάρει και να ταράξει τους άλλους.
Εγώ όμως δεν θέλω να το κάνω αυτό! Για να αναδείξω το θέμα που με απασχολεί, επιλέγω την ευγένεια και όχι την επίθεση. Προσπαθώ να διηγηθώ με τον δικό μου τρόπο τις ιστορίες μου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως είμαι αφελής. Θέλω να μιλήσω για το όμορφο. Η δική μου ανησυχία σταματά τη στιγμή που θα δημιουργήσω ένα οπτικό παυσίπονο για τον θεατή».
INFO Η έκθεση «How did your Summer drift by this Year?» του Γιώργου Σταματάκη θα παρουσιάζεται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης «Ιλεάνα Τούντα» (Αρματολών και Κλεφτών 48) ως το Σάββατο 20 Δεκεμβρίου.
