«Ενα όνειρο ποιητικό, πολιτικό και καλλιτεχνικό ήταν αυτό που η Καρτουσερί θα μας επέτρεπε να ζήσουμε. Και το καταλάβαμε απ’ την αρχή, απ’ το 1970 που βρεθήκαμε στο δάσος της Βενσέν. Και για όλη αυτή την προσπάθεια, για όλο αυτό το ταξίδι, χρειαζόμασταν συμμάχους, φίλους, συμπαραστάτες. Χρειαζόμασταν το κοινό… Κι έτσι ξεκινήσαμε». Με αυτά τα λόγια η ιδρύτρια και ψυχή του «Θεάτρου του Ηλιου» Αριάν Μνουσκίν θυμάται την αφετηρία μιας ιδέας που έμελλε να καθορίσει όχι μόνο το γαλλικό θέατρο αλλά και το παγκόσμιο. Συνιδρυτές ήταν οι Φιλίπ Λεοτάρ, Ζαν-Κλοντ Πενσενά, Ρομπέρτο Μοσκόζο, Φρανσουάζ Τουρναφόν και Μαρτίν Φρανκ.
Η μεγάλη περιπέτεια του «Θεάτρου του Ηλιου» ξεκίνησε πριν από έξι δεκαετίες, με την Καρτουσερί (Cartoucherie) να λειτουργεί λίγα χρόνια αργότερα. Φοιτήτρια στη Σορβόννη, η Αριάν Μνουσκίν μαζί με άλλους συμφοιτητές της έφτιαξαν την πρώτη τους ομάδα, την Ενωση Θεάτρου Φοιτητών Παρισίων (ΑΤΕΡ) μόνο και μόνο για τη «χαρά τού να είμαστε μαζί», όπως έλεγε σχετικά.
«Ηταν μια ηλιόλουστη μέρα η 29η Μαΐου» λέει πάντα η Μνουσκίν, όταν ανατρέχει στη «βάφτιση» του θεάτρου τους, το 1964. Εψαχναν κάτι που να παραπέμπει στη ζεστασιά, στην ενέργεια, στη δύναμη και στο φως. Οπότε διάλεξαν – τι άλλο; – τον Ηλιο…
Πρεμιέρα με Μαξίμ Γκόρκι
Η πρώτη παράσταση ήταν το έργο του Μαξίμ Γκόρκι «Οι μικροαστοί», το 1964. Ακολούθησε το 1967 «Η κουζίνα», η πρώτη μεγάλη επιτυχία, με τους θεατές να αγγίζουν τις 63.000. Το καλοκαίρι του 1969 ήταν η στιγμή του ιστορικού, από κάθε πλευρά, θεάματος «1789». Ως τότε οι παραστάσεις τους δίνονταν σε διαφορετικούς χώρους… Για το «1789» τούς δόθηκε το Παλέ ντε Σπορ. Οι συνθήκες δεν τους ικανοποιούσαν, ο χώρος μύριζε πολύ άσχημα – ήθελαν να φύγουν. Τότε κάποιος φίλος τής μίλησε για την Καρτουσερί στο Δάσος της Βενσέν και πολύ σύντομα βρέθηκαν εκεί με το «Θέατρο του Ηλιου» για πρόβες.
Μετά την επιστροφή τους από την Ιταλία, όπου το «1789» γνώρισε μεγάλη επιτυχία, δόθηκε η πρεμιέρα στην Καρτουσερί: ήταν 26 Δεκεμβρίου του 1970. Η σπασμένη τζαμαρία είχε αντικατασταθεί χάρη στην οικονομική βοήθεια του πατέρα της που της δάνεισε 100.000 γαλλικά φράγκα. Το κρύο όμως ήταν τσουχτερό και το κοινό για να ζεσταθεί χτυπούσε τα πόδια του στο πάτωμα. Επισκευές έπρεπε να γίνουν άμεσα. Μέσα στις επόμενες 15 ημέρες το υπουργείο Πολιτισμού, έχοντας ακούσει για την επιτυχία τους, έβαλε θέρμανση στον χώρο. Το «Θέατρο του Ηλιου» επένδυσε στην Καρτουσερί, και αυτή η απόφαση ήταν καθοριστική για το μέλλον του. Αν δεν το είχαν κάνει, σήμερα δεν θα υπήρχε.
Γεννημένη στις 3 Μαρτίου 1964, η Αριάν Μνουσκίν μεγάλωσε μέσα σε ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον, αν και η ίδια έλεγε ότι ο δρόμος της δεν είχε παρά ασυνείδητες οικογενειακές καταβολές. Ο πατέρας, ρωσικής καταγωγής (Αλεξάντρ Μνουσκίν), ήταν παραγωγός κινηματογράφου («Φανφάν λα τιλίπ», «Ο άνθρωπος απ’ το Ρίο», «Γκολουάζ μπλε»). Από την πλευρά της μητέρας της διέθετε βρετανική θεατρική παράδοση: Ο παππούς της, Νίκολας Χάνεν,ήταν μέλος του θιάσου του Λόρενς Ολίβιε, ενώ η θεία της, Ερμιόνη Χάνεν, είχε υποδυθεί την Οφηλία στον μυθικό «Αμλετ» του Ολίβιε.
Η… πλήξη που άλλαξε τα πάντα
Στην Αγγλία πήγε για σπουδές στην Οξφόρδη, όπου μπλέχτηκε με τη θεατρική ομάδα του διάσημου πανεπιστημίου λόγω πλήξης. Μια παράσταση του «Κοριολανού» στάθηκε αρκετή για να την κάνει να συνειδητοποιήσει ότι το θέατρο είναι ο δρόμος της, η ζωή της όλη… Αλλωστε ουκ ολίγα έργα του Σαίξπηρ ανέβασε αργότερα με το «Θέατρο του Ηλιου» – «Ονειρο καλοκαιρινής νύχτας» (1968), «Οι Σαίξπηρ», δηλαδή «Ριχάρδος ΙΙ» (1981), «Νύχτα των βασιλέων» (1982) και «Ερρίκος IV» (1984), ενώ με τον «Μάκβεθ» γιόρτασε και τα 50χρονά του, το 2014. Ανάμεσα στο πλούσιο ρεπερτόριο ανήκουν η πρώτη ομαδική τους δουλειά με τον τίτλο «Κλόουν» (1969-1970), το μυθικό πλέον «1789» και μετά το «1793» (1972-1973), ο «Χρυσός Αιώνας» (1975), η ταινία της Μνουσκίν για τον Μολιέρο («Μολιέρος», 1975), η παράσταση «Μεφίστο» του Κλάους Μαν (1979-1980). Ακολούθησαν ο κύκλος των «Ατρειδών» (1990-1993), ο «Ταρτούφος» του Μολιέρου (1995-1996), το «Τελευταίο καραβανσεράι» (2003), «Οι ναυαγοί της τρελής ελπίδας» (2010-2011).
Ιδιος μισθός για όλους
Στο «Θέατρο του Ηλιου» ο πρώτος και κυρίαρχος κανόνας είναι η ισότητα, που ξεκινά από τον κοινό τρόπο ζωής όλων των μελών του θιάσου και των συνεργατών, καθώς και τον ίδιο μισθό για όλους, συμπεριλαμβανομένης και της Αριάν Μνουσκίν. Αλλωστε αποτελούσε και αποτελεί συνήθεια για εκείνη να κόβει τα εισιτήρια και να βοηθά τους θεατές να καθίσουν μέσα στον χώρο των παραστάσεων. Αυτός ο κοινοβιακός και διαπολιτισμικός χαρακτήρας, διόλου εύκολος στην εφαρμογή του, οδήγησε κατά καιρούς πολλά από τα μέλη να μην παραμείνουν επί μακρόν, να φύγουν ή και να επιστρέψουν. Από τους σταθερούς, σχεδόν μόνιμους, συνεργάτες, ήταν ο συνθέτης Ζαν-Ζακ Λεμέτρ, από το 1979, και η συγγραφέας Ελέν Σιξού, από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, η οποία συνυπέγραφε τα έργα με τη Μνουσκίν.
Ωστόσο κάθε παράσταση του «Θεάτρου του Ηλιου» έχει τα χαρακτηριστικά μιας εμπειρίας για τον θεατή, σαν να συμμετέχει σε μια τελετουργία, με αυστηρές προδιαγραφές αλλά και εξίσου γοητευτικές. Αλλωστε η Μνουσκίν παρά τα 85 της χρόνια παραμένει μάνα του λόχου, ενός λόχου τέχνης: προστατεύει αλλά και μαλώνει…
Φανατική οπαδός μιας ουτοπικής, για πολλούς, κοινωνίας, η Αριάν Μνουσκίν, που μοιράζεται φεμινιστικές απόψεις, εξακολουθεί να πιστεύει σε πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά, θεωρώντας ότι το ανέφικτο μπορεί πάντα να πραγματοποιηθεί.
Για τα 60χρονα του «Θεάτρου του Ηλιου» επελέγη μια παράσταση επικού χαρακτήρα: μια ιστορική τοιχογραφία που ξεκινά απ’ το τώρα, και συγκεκριμένα τον πόλεμο στην Ουκρανία, και γυρίζει προς τα πίσω. Στην Αθήνα θα παρακολουθήσουμε το πρώτο επεισόδιο του «Εδώ έχει δράκους» με τον υπότιτλο «1917: Η νίκη ήταν στα χέρια μας».
Συνεχίζοντας να την απασχολούν έννοιες που έχουν να κάνουν με την ελευθερία, τη δημοκρατία, τον ουμανισμό, η Μνουσκίν επιλέγει έναν πόλεμο που συμβαίνει σήμερα, δίπλα μας, και θέτει τα διαχρονικά της ερωτήματα που συμπυκνώνονται στο εξής: Πώς είναι δυνατόν μέσα στην ίδια την Ευρώπη του 21ου αιώνα να επιχειρούνται η εισβολή, η υποδούλωση και η καταστροφή μιας ανεξάρτητης χώρας; Για εκείνη το θέατρο μπορεί να μη δίνει την απάντηση, θέτει όμως το περίγραμμα για σκέψη και προβληματισμό. Κόντρα στην απειλή των ποικίλων δεσποτισμών, ολοκληρωτισμών και ιδεολογικών δογματισμών, ανατρέχει, πάντα μαζί με την Ελέν Σιξού, στο 1917 και στη «γέννηση ενός συστήματος που άλλαξε τον κόσμο». Επιδιώκοντας να κάνει την απόπειρα να εντοπίσει τη ρίζα της εισβολής στην Ουκρανία.
Ο πρωτότυπος τίτλος «Hic sunt Dracones» («Εδώ έχει δράκους») παραπέμπει στις προειδοποιητικές σημάνσεις που εντοπίζονταν σε μεσαιωνικούς χάρτες και αναφέρονταν σε άγνωστες και ακατοίκητες περιοχές, που θεωρούνταν επικίνδυνες. Ετσι ώστε οι ταξιδιώτες να τις αποφύγουν. Ισως γιατί δράκοι εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα. Πιο επικίνδυνοι, αλλά χωρίς προειδοποίηση…
INFO
Φεστιβάλ Αθηνών. Πειραιώς 260
Δ. Παραστάσεις: 30, 31 Μαΐου & 1, 3, 4, 5 Ιουνίου στις 20.00.
Διάρκεια 165’, με 15’ διάλειμμα.
