Τα ξημερώματα της 3ης Αυγούστου 1944, καθώς οι Σύμμαχοι κέρδιζαν όλο περισσότερο έδαφος προς τη βόρεια Ιταλία, μια ομάδα επτά γερμανών στρατιωτών καταφτάνει στη βίλα Il Focardo, λίγο έξω από τη Φλωρεντία. Ολοι στρατιώτες είναι βαριά οπλισμένοι, εκτός από τον επικεφαλής, έναν άνδρα μεσαίου αναστήματος, με λιπόσαρκο πρόσωπο, ξανθά μαλλιά και στρογγυλά γυαλιά, ο οποίος έχει δεμένο στη ζώνη του ένα περίστροφο. Μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου η πόρτα της βίλας σπάει και οι άνδρες βρίσκονται μέσα στο σπίτι.
Αναζητούν επίμονα τον εβραίο ιδιοκτήτη, φωνάζοντας το όνομά του: «Ρόμπερτ Αϊνστάιν». Πρόκειται για τον ξάδελφο του νομπελίστα φυσικού, ο οποίος κρύβεται εδώ και μέρες στο κοντινό δάσος. Μερικές ώρες αργότερα, η γυναίκα του Ρόμπερτ, η Νίνα, και οι δύο κόρες του, η Λούσε και Τσίτσι, κείτονται νεκρές. Λίγο πριν αποχωρήσουν, οι Γερμανοί αποφασίζουν να πυρπολήσουν τη βίλα. Εντεκα μήνες μετά, ανήμπορος να σηκώσει το βάρος του πένθους και της ενοχής, ο Ρόμπερτ αυτοκτονεί.
O Aλμπερτ Αϊνστάιν με τον πατέρα της πυρηνικής βόμβας Ρόμπερτ Οπενχάιμερ
Ποιος βρισκόταν στ’ αλήθεια πίσω από το ειδεχθές αυτό έγκλημα; Ποια ήταν τα κίνητρά του; Και γιατί ο φόνος υπ’ αριθμόν 2.550 από τον «άτλαντα» των 5.884 «σφαγών των Ναζί και των φασιστών στην Ιταλία», παρέμεινε ανεξιχνίαστος, αν όχι εντελώς ξεχασμένος, για πάνω από 80 χρόνια;
Το τελευταίο βιβλίο του γερμανο-βρετανού δημοσιογράφου Τόμας Χάρντινγκ με τίτλο The Einstein Vendetta: Hitler, Mussolini, and a True Story of Murder (έκδοσεις Penguin Books UK), στο οποίο οφείλουμε και την παραπάνω αφήγηση, επιχειρεί να απαντήσει ακριβώς σε αυτό το ερώτημα.
Μετά από ενδελεχή έρευνα, συνεντεύξεις με επιζώντες μάρτυρες και μέλη της οικογένειας Αϊνστάιν, η απάντηση του Χάρντινγκ είναι σαφής και απερίφραστη: οι φόνοι ήταν το αποτέλεσμα μιας προμελετημένης πράξης εκδίκησης, μιας βεντέτας.
«Ο Ρόμπερτ και ο Αλμπερτ», αναφέρει ο Χάρντινγκ μιλώντας στο «Βήμα», «ήταν πολύ κοντά. Μεγάλωσαν μαζί στο Μόναχο και για περίπου 11 χρόνια έζησαν στο ίδιο σπίτι. Ηταν κάτι σαν αδέλφια-ξαδέλφια, όπως λέμε στα αγγλικά (brothers-cousins), οι πατεράδες τους “έτρεχαν” άλλωστε μαζί μια επιχείρηση. Αλλά διατήρησαν επαφή και μετά την ενηλικίωσή τους. Ο Ρόμπερτ έγραψε μάλιστα στον Αλμπερτ για τα τραγικά γεγονότα εκείνου του Αυγούστου».
Οπως υποστηρίζει ο Χάρντινγκ, η οικογένεια του Ρόμπερτ στοχοποιήθηκε εξαιτίας της συγγένειας με τον πατέρα της θεωρίας της σχετικότητας.
«Αυτό δεν είναι απλώς μια ευλογοφανής εξήγηση», σημειώνει, «είναι αυτό που συνέβη. Αυτό πιστεύει και ο γερμανός εισαγγελέας που ανέλαβε την υπόθεση. Είναι απίθανο να πρόκειται για μια αυθόρμητη κίνηση μιας ομάδας γερμανών στρατιωτών. Εκείνη την ημέρα, εξάλλου, οι γερμανικές δυνάμεις υποχωρούσαν προς τον Βορρά, καθώς οι Σύμμαχοι θα εισέρχονταν στην περιοχή μερικές ώρες αργότερα. Δεν υπήρχε κανένας λόγος αυτή η ομάδα να πάει σε αυτή τη βίλα στη μέση του πουθενά, αντί να τους ακολουθήσει, παρά μόνο εάν ήθελε να βρει την οικογένεια του Αϊνστάιν. Και οι μόνοι άνθρωποι που τελικά σκότωσαν έφεραν το όνομα Αϊνστάιν».
Το 1933, μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία και την έναρξη των διώξεων εναντίον των Εβραίων, ο Αλμπερτ Αϊνστάιν απαρνείται τη γερμανική υπηκοότητα και φεύγει από τη Γερμανία. βρίσκοντας τελικά καταφύγιο στην Αμερική. Σφοδρός πολέμιος του ναζισμού, και ήδη επικηρυγμένος από τους Ναζί με το ποσό των 1.000 αγγλικών λιρών (με σημερινούς όρους μιλάμε για ένα ποσό κοντά στις 60.000 αγγλικές λίρες), ο Αϊνστάιν υπήρξε για καιρό στόχος δολοφονίας.
«Οι Ναζί ήθελαν να πιάσουν τον Αλμπερτ Αϊνστάιν τόσο πολύ… Δεν ήταν απλώς ο πιο γνωστός Εβραίος στον κόσμο. Αποκήρυξε τον πασιφισμό του, για διακηρύξει ότι ο πόλεμος ήταν στην πραγματικότητα αναγκαίος απέναντι στο καθεστώς του Χίτλερ. Βοήθησε ανοιχτά τον αμερικανικό στρατό. Πούλησε τα χειρόγραφα της πιο γνωστής του θεωρίας για να αντλήσει χρήματα για την πολεμική προσπάθεια στις ΗΠΑ. Αν μπορούσαν, λοιπόν, να τον πιάσουν, αυτό θα είχε μεγάλο αντίκτυπο» αναφέρει ο Χάρντινγκ. Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο, μπροστά στην αδυναμία να το κάνουν, φαίνεται πως επέλεξαν την αμέσως επόμενη «καλύτερη» επιλογή.
Ποιος έδωσε, λοιπόν, την εντολή δολοφονίας του Ρόμπερτ Αϊνστάιν; «Η εντολή θα πρέπει να ήρθε από κάποιο υψηλό κλιμάκιο. Πόσο υψηλό, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε. Ηταν ο Χίμλερ, ήταν ο Καλτενμπρούνερ, ήταν ο ίδιος ο Χίτλερ; Σύμφωνα με τους ιστορικούς με τους οποίους συνομίλησα, πρέπει να ήταν κάποιος ψηλά στην ιεραρχία» τονίζει ο Χάρντινγκ.
«Οι Ιταλοί δεν ερεύνησαν τα εγκλήματα πολέμου τους» προσθέτει ο ίδιος, απαντώντας στο ερώτημα για ποιον λόγο η τραγική αυτή ιστορία χάθηκε στη λήθη τόσα χρόνια. «Μετά τον πόλεμο», σημειώνει, «χορήγησαν αμνηστία, οπότε κανείς δεν διώχθηκε, όπως συνέβη στη Γερμανία».
Οπως αναφέρει, από τη δεκαετία του ’90 και μετά, υπήρξε ένας αριθμός υποθέσεων που πράγματι δικάστηκαν και κρίθηκαν. Οι Αρχές βρήκαν ορισμένους γερμανούς ενόχους, αλλά κανείς από αυτούς δεν κατέληξε στη φυλακή, καθώς η Γερμανία αρνήθηκε την έκδοσή τους. «Υπήρξε όμως ένα είδος δικαιοσύνης, μια αίσθηση ότι κάποιος βρέθηκε ένοχος. Με την περίπτωση Αϊνστάιν δεν συνέβη αυτό».
Σύμφωνα με τον Χάρντινγκ, η υπόθεση επανέρχεται στην επιφάνεια το 2007, λόγω των προσπαθειών ενός γερμανού ακαδημαϊκού αρχικά, και στη συνέχεια ενός γερμανού εισαγγελέα, αλλά πλέον τόσο οι μάρτυρες όσο και οι δράστες είναι μεγάλοι σε ηλικία. Υπάρχει δε ένα πρόσωπο ονόματι Γιόχαν Ρις, το οποίο εμφανίζεται, σύμφωνα πάντα με τον Χάρντινγκ, ως ο επικρατέστερος πιθανός φυσικός αυτουργός του εγκλήματος, καθώς αναγνωρίστηκε σε μια φωτογραφία από τις ανιψιές του Ρόμπερτ και της Νίνα Αϊνστάιν, που ήταν παρούσες στο συμβάν. «Είναι βεβαίως πλέον νεκρός» μας λέει.
Η ενασχόληση του γερμανο-βρετανού δημοσιογράφου με την υπόθεση Αϊνστάιν οφείλεται σε μια συναστρία τυχαιότητας και μοίρας. «Βρισκόμασταν στην Ιταλία με τη γυναίκα μου», διηγείται, «και μια οικογένεια που έμενε κοντά στο κατάλυμα που μέναμε μάς αφηγήθηκε την ιστορία. Εκείνοι ζούσαν μόλις 5 χιλιόμετρα μακριά από τη βίλα Il Focardo. Από την άλλη, υπάρχει βεβαίως και μια προσωπική σύνδεση, καθώς η οικογένειά μου ήξερε καλά τους Αϊνστάιν».
«Αλήθεια, τι αντίκτυπο μπορεί να έχει μια προσωπική ιστορία από την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι διάφορες όψεις της μεταπολεμικής διεθνούς τάξης δείχνουν σήμερα να εξαρθρώνονται οριστικά;» τον ρωτάμε στο τέλος της συζήτησης.
«Νομίζω ότι μερικές φορές είναι σημαντικό να επικεντρωνόμαστε σε αυτές τις μικρές ιστορίες, ώστε να κατανοούμε τη μεγάλη εικόνα· αυτό το τρομερό πράγμα που ονομάστηκε Ολοκαύτωμα· αυτή τη φρικτή μάχη που αποκαλούμε Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και προσθέτει: «Σύγχρονοι θεσμοί, όπως ο ΟΗΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ, η ΕΕ, δημιουργήθηκαν προκειμένου όλα αυτά να μην ξανασυμβούν. Κοιτάξτε, όμως, σήμερα τι συμβαίνει γύρω μας. Ζήσαμε την έξοδο της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση, βλέπουμε τον Ντόναλντ Τραμπ να λέει ότι δεν θα επενδύσει άλλο στο ΝΑΤΟ, και να βρίσκεται πιο κοντά στον Πούτιν από ό,τι στους ευρωπαίους συμμάχους του, έχουμε όλα αυτά που γίνονται στη Μέση Ανατολή… Και διερωτώμαι εάν αυτό συμβαίνει διότι έχει περάσει τόσος χρόνος, και οι άνθρωποι, με όλες τις ανέσεις που απολαμβάνουν πια, έχουν ξεχάσει τι σημαίνει ένα πλανητικό τραύμα μεγάλης κλίμακας. Και, μάλιστα, τη στιγμή που έχουμε μπροστά μας μια σειρά από υπαρξιακές προκλήσεις, όπως η τεχνητή νοημοσύνη ή η κλιματική αλλαγή. Από την άλλη, ίσως να ήρθε η ώρα για τη νέα γενιά να φανταστεί μια νέα παγκόσμια τάξη, νέους θεσμούς και νέους δεσμούς…».
