Αποστολή: Διονύσιος Σκλήρης
Ένα ουράνιο τόξο δέσποζε στον ουρανό της Βηρυτού μετά τη βροχή τις πρώτες εωθινές ώρες της Τρίτης. Ο κόσμος είχε αρχίσει να συρρέει στο λιμάνι της Βηρυτού για τη Θεία Λειτουργία με προεστώτα τον Πάπα Λέοντα ΙΔ΄.
Μεταξύ τους βλέπουμε πολλούς προσκόπους, αγόρια και κορίτσια, αλλά και οικονομικούς μετανάστες από τις Φιλιππίνες και τη Νοτιανατολική Ασία που εργάζονται στον Λίβανο. Ακόμη και μέχρι την τελευταία στιγμή, εκσκαφείς τοποθετούν άσφαλτο, για να σκεπάσουν λακκούβες που είχαν γεμίσει με νερό λόγω της καταιγίδας. Το σημείο του λιμανιού της Βηρυτού, όπου θα λάβει χώρα η λειτουργία, έχει μια πολύπαθη ιστορία.
Κατασκευάστηκε από υλικό από τα συντρίμμια που άφησε πίσω του ο εμφύλιος του 1975-1990 σε μέρος που διεκδικήθηκε από τη θάλασσα. Στο ίδιο μέρος έγινε η έκρηξη του Αυγούστου 2020 που βύθισε ξανά τη χώρα σε δριμεία κρίση. Το ουράνιο τόξο ταιριάζει με τις εκκλήσεις του Πάπα Λέοντα για ειρήνη μετά τον κατακλυσμό της βίας στη Μέση Ανατολή, για ψυχική και υλική ανοικοδόμηση μέσα από τα τραύματα.
Νίκαια- Λίβανος: Από το «ομοούσιο» της Θεότητας στη δύσκολη ανθρώπινη συνύπαρξη
Στην εναρκτήρια ομιλία του ως νεοεκλεγείς Πάπας, ο Ρόμπερτ Πρέβοστ είχε διαλέξει ως έμβλημά του την ειρήνη, τονίζοντας ότι η ειρήνη του Χριστού διαφέρει από την ειρήνη του κόσμου. Πολλοί είχαν θεωρήσει ότι αντικείμενο της κριτικής του ήταν η «Pax Trumpiana» και ότι ο γεννημένος στο Σικάγο Ρόμπερτ Πρέβοστ θα αποτελούσε έναν εναλλακτικό πόλο στον Ντόναλντ Τραμπ.
Όμως για πρώτο ταξίδι του ως Πάπας δεν διάλεξε την αμερικανική Δύση, αλλά την Ανατολή, προκειμένου να προβάλει ξανά το όραμα της ειρήνης στις τρεις διαστάσεις της: εκκλησιαστική, γεωπολιτική και κοινωνική. Στη Νίκαια προώθησε το πρώτο σκέλος μέσω της προώθησης της ενότητας με τους Ορθοδόξους.
Τονίστηκε το «ομοούσιον», ο όρος της συνόδου της Νικαίας (325 μ.Χ.), της οποίας εορτάζουμε φέτος την 1700η επέτειο. Με την έκφραση αυτή ορίζεται η βαθιά κοινότητα ουσίας των προσώπων της Θεότητας ως ένα πρότυπο για μια ενιαία ειρηνική ανθρωπότητα. Ύστερα από την πτήση σε υψιπετείς θεολογικές έννοιες, που προσπαθούν να συνθέσουν θεωρητικώς την ενότητα και την ετερότητα, ο Πάπας Λέων καταβυθίσθηκε στο πολιτικό τοπίο του Λιβάνου, της χώρας μιας δύσκολης ανθρώπινης συνύπαρξης όπου τουλάχιστον 17 θρησκευτικές ομολογίες προσπαθούν να βρουν έναν βηματισμό αλληλοσεβασμού, αφήνοντας πίσω τις εμφύλιες συγκρούσεις.
Στην Τουρκία, ο Πάπας Λέων τόνισε ότι η ομογενοποίηση της χώρας με βάση την κυρίαρχη σουνιτική πλειονότητα θα αποτελούσε μια «εκπτώχυνση». Στον Λίβανο, αντιθέτως, ο Λέων βρήκε τον πλούτο των θρησκευτικών και εθνοτικών ετεροτήτων σε όλη τους την εκρηκτική άνθιση. Ταυτοχρόνως, ο Πάπας ασχολείται με την κοινωνική ειρήνη, την καταπολέμηση της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων. Αυτή τη στιγμή, άλλωστε, συντάσσεται η σχετική εγκύκλιος που θα περιλαμβάνει και έναν προβληματισμό για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, με τρόπο που δεν θα καταστρέψει τις εύθραυστες κοινωνικές ισορροπίες. Η εγκύκλιος αναμένεται να είναι έτοιμη στην περίοδο των Χριστουγέννων ή, το αργότερο, στις αρχές του 2026.
Η αποφυγή κατονομασίας των εμπλεκόμενων μερών
Κατά την επίσκεψη στον Λίβανο, υπήρχε απορία για το αν ο Πάπας θα κατονόμαζε εμπλεκόμενα μέρη των πολεμικών συγκρούσεων, όπως λ.χ. το Ισραήλ και τη Χεζμπολάχ, καθώς και ποια θα ήταν εν γένει η στάση του προς τη σιιτική παραστρατιωτική και πολεμική οργάνωση. Εκ του αποτελέσματος, κρίνεται ότι ο Πάπας Λέων ακολουθεί μεν τα βήματα του Πάπα Φραγκίσκου στην εκκλησιαστική γεωπολιτική, αλλά διαθέτει μεγαλύτερη διπλωματικότητα με την έννοια ότι αποφεύγει τις ευθείες αντιπαραθέσεις και έχει ως προτεραιότητά του την άρση των πολώσεων.
Ο Πάπας Λέων επανέλαβε την πάγια θέση του Βατικανού ότι η κρίση στη Μέση Ανατολή θα επιλυθεί μέσω της αναγνώρισης δύο κρατών, συμπεριλαμβανομένου και ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους. Αναγνώρισε την αντίθεση του Ισραήλ σε αυτήν την πολιτική, αλλά θεώρησε ότι το Βατικανό μπορεί να λειτουργήσει ως μεσολαβητής. Ωστόσο, κατά τη διαμονή του στον Λίβανο απέφυγε να ονομάζει τα εμπλεκόμενα μέρη στις συγκρούσεις, κάνοντας γενικόλογες αναφορές και προτροπές.
Είχε πάντως ενδιαφέρον ότι την Κυριακή, μετά την προσγείωση στο αεροδρόμιο της Βηρυτού, ο Πάπας επέλεξε να διέλθει με το διάσημο «popemobile» και από τις περιοχές της συνοικίας Ντάχια, στα νότια προάστια της Βηρυτού, μεταξύ αφενός του αεροδρομίου και αφετέρου των χριστιανικών και σουνιτικών προαστίων, μιας συνοικίας που κατοικείται εν πολλοίς από σιίτες και έχει αποτελέσει προπύργιο της Χεζμπολάχ. Προκάλεσε αίσθηση το γεγονός ότι καλωσόρισαν τον Πάπα Λέοντα, μεταξύ άλλων, οι πρόσκοποι αλ-Μάχντι της Χεζμπολάχ, με κορίτσια και αγόρια να παρατάσσονται εκατέρωθεν του δρόμου, για να χαιρετίσουν τον Ποντίφικα.
Η Χεζμπολάχ εξέφρασε τον «βαθύ σεβασμό» της για τον Πάπα Λέοντα και κάλεσε τους υποστηρικτές της να συμμετάσχουν στις εκδηλώσεις. Ταυτοχρόνως, σε επιστολή της προς τον Πάπα, ζήτησε την καταδίκη των ισραηλινών επιθέσεων στον Λίβανο, καθώς και των καθημερινών επιθέσεων. Οπαδοί της Χεζμπολάχ κρατούσαν φωτογραφίες του δολοφονημένου ηγέτη της Χασράν Νασράλα μαζί με εμβλήματα του Βατικανού, κατά την υποδοχή του Πάπα.
Ο Πάπας Λέων απέφυγε, λοιπόν, σχολαστικά να ονομάσει οποιονδήποτε εμπλεκόμενο στις συγκρούσεις, προβαίνοντας σε γενικόλογες αναφορές στη διαμάχη. Ωστόσο, δεν απέφυγε να περάσει μέσα από τις γειτονιές, όπου είναι κυρίαρχη η Χεζμπολά, ενώ θα μπορούσε να είχε διαλέξει κάποιο άλλο δρομολόγιο, ενδεχομένως πιο περίπλοκο.
Δεν επισκέφτηκε, πάντως, τον νότιο Λιβάνο που έχει πληγεί περισσότερο. Με τις γενικές αναφορές του ο Πάπας Λέων ενδεχομένως απογοήτευσε τόσο αυτούς που επιζητούσαν μια αναφορά στις συγκρούσεις με το Ισραήλ, όσο και αυτούς που ανέμεναν μια τοποθέτησή του ενάντια σε παραστρατιωτικές οργανώσεις και πολιτοφυλακές. Προτεραιότητά του ήταν η στήριξη των χριστιανικών μειονοτήτων για την οποία έκρινε ως σημαντική την άμβλυνση των διαιρέσεων αντί για την έντασή τους.
Η συνάντηση με θρησκευτικούς ηγέτες
Τη Δευτέρα το πρωί ο Πάπας συνάντησε κληρικούς και ποιμένες στo Ιερό της Παναγίας της Χαρίσα, που αποτελεί έναν εμβληματικό προσκυνηματικό τόπο. Αργότερα μέσα στη Δευτέρα συνάντησε θρησκευτικούς ηγέτες των Καθoλικών Μαρωνιτών, των Ορθοδόξων και των Μουσουλμάνων, καθώς και πολιτικούς αρχηγούς του Λιβάνου και ζήτησε δέσμευση για την επιτυχία των ειρηνευτικών προσπαθειών. 15.000 περίπου νέοι περίμεναν τον Πάπα στην πόλη Μπκερκέ όπου βρίσκεται η έδρα των Καθολικών Μαρωνιτών.
Συνάντησε επίσης εκπροσώπους των Αλαουιτών και των Δρούζων. «Ας ηχήσει κάθε καμπάνα, κάθε “adhan”, κάθε κλήση σε προσευχή και ας ενωθούν σε έναν μοναδικό απογειούμενο ύμνο», δήλωσε συμπεριλαμβάνοντας χριστιανικά και μουσουλμανικά σύμβολα.
«Μακάριοι οι ειρηνοποιοί»
Το πρωί της Τρίτης, ο Πάπας Λέων επισκέφθηκε ψυχιατρικό νοσοκομείο που το φροντίζουν Φραγκισκανές μοναχές. Στη συνέχεια, προσευχήθηκε στο λιμάνι της Βηρυτού στην περιοχή, η οποία είχε καταστραφεί τον Αύγουστο του 2020 από την έκρηξη των χημικών λόγω της οποίας έχασαν τη ζωή τους περισσότερα από 220 άτομα και τραυματίστηκαν περί τα 6500.
Το σημείο διαθέτει έντονο συμβολισμό, καθώς οικοδομήθηκε με υλικό από τα συντρίμμια του εμφυλίου, δείχνοντας τη δυνατότητα ανοικοδόμησης μέσα από τα τραύματα.
Η προσευχή ήταν σιωπηλή και συνοδεύτηκε από την κατάθεση ανθών και την αφή λύχνου. Στη συνέχεια συνάντησε επιζώντες από την έκρηξη και τους μοίρασε ροζάρια, ενώ άκουσε τις προσωπικές τους ιστορίες για το πώς αναζητούν δικαιοσύνη για τους δικούς τους που χάθηκαν. Στη συνέχεια κατέφθασε με το περίφημο όχημα «popemobile» στον χώρο που είχε διαμορφωθεί ειδικά για τη Θεία Λειτουργία, όπου συγκεντρώθηκαν 150.000 περίπου άτομα.
Η Θεία Λειτουργία είχε ως έμβλημα τη φράση από την Επί του Όρους Ομιλία «μακάριοι οι ειρηνοποιοί», ενώ η λέξη «ειρήνη» είχε γραφτεί στο φόντο της εξέδρας σε δεκάδες γλώσσες με τα ελληνικά να έχουν μια τιμητική πρώτη θέση πάνω αριστερά. Τον Πάπα υποδέχτηκε ο Γιουσέφ αλ-Άμπσι, Πατριάρχης της Μελχιτικής Ελληνοκαθολικής Εκκλησίας, που είναι μια από τις 14 Ελληνόρρυθμες Καθολικές Εκκλησίες στην Ανατολή, οι οποίες υπάγονται στη Ρώμη, ενώ διατηρούν βυζαντινό λειτουργικό τυπικό.
Ο Πατριάρχης αλ-Άμπσι ευχαρίστησε τον Πάπα για το μήνυμα ειρήνης και χαράς που έδωσε στον Λίβανο, υπενθυμίζοντας ότι οι Ελληνόρρυθμοι Καθολικοί αποτελούν την πλειονότητα των Ρωμαιοκαθολικών στον Λίβανο.
Ο Πάπας Λέων κάλεσε τον λαό του Λιβάνου να παραμερίσει τις σεκταριστικές διαφορές, ώστε «αυτή η γη να επιστρέψει στη δόξα της». Μίλησε για «αφοπλισμό των καρδιών» και τόνισε ότι οι Χριστιανοί πάντα καλλιεργούν μια στάση δοξολογίας και ευγνωμοσύνης ακόμη και εν μέσω εσχάτων δυσχερειών. «Ας αφαιρέσουμε την πανοπλία των εθνικών και πολιτικών διαιρέσεων, ας διανοίξουμε τις θρησκευτικές μας ομολογίες σε μια αμοιβαία συνάντηση και ας αφυπνίσουμε τις καρδιές μας στο όραμα ενός ενωμένου Λιβάνου, όπου βασιλεύουν η ειρήνη και η δικαιοσύνη».
Ο Πάπας εξήρε το κάλλος του Λιβάνου που υμνείται στη Βίβλο, ακόμη κι αν αυτή η φυσική και πνευματική ομορφιά σήμερα «επισκιάζεται από τη φτώχεια και την οδύνη, τα τραύματα που έχουν σημαδέψει την ιστορία» της χώρας. Αναφέρθηκε στο «ασταθές πολιτικό κλίμα, τη δραματική οικονομική κρίση», τη «βία και τις συγκρούσεις που αφύπνισαν αρχαίους φόβους», αλλά ζήτησε «να βρούμε τις μικρές σπίθες μέσα στην καρδιά της νύχτας», που «μας ωθούν σε μια κοινή δέσμευση για χάρη του Λιβάνου».
Στο κήρυγμα και την ομιλία του, ο Πάπας αυτοχαρακτηρίστηκε ως ένας «προσκυνητής της ελπίδας σε μια Μέση Ανατολή σημαδεμένη από τον πόλεμο». Απευθύνθηκε επίσης στη διεθνή κοινότητα, ζητώντας να εντείνει τις προσπάθειες διαλόγου και συμφιλίωσης.
Ζήτησε από τους Χριστιανούς του Λιβάνου να επιδείξουν κουράγιο, μιλώντας για τη στοργή και τον θαυμασμό με τους οποίους τους περιβάλλει η καθολική Εκκλησία, ενώ μίλησε και για πρωτότυπες μεθόδους υπέρβασης των διαιρέσεων. Εξήρε την ειλικρινή και αυθεντική πίστη που είναι ριζωμένη στις οικογένειες και τρέφεται από τα χριστιανικά σχολεία, ενώ τα χριστιανικά κινήματα ανταποκρίνονται στις υλικές και πνευματικές ανάγκες μέσα από τη φιλανθρωπία και την προώθηση του Ευαγγελίου.
Οι βλαστοί αυτοί χρειάζεται να καλλιεργηθούν και να μην υποκύψουν στη λογική της βίας και της ειδωλολατρίας του χρήματος ή να οδηγηθούν σε παραίτηση ενώπιον του εξαπλουμένου κακού. Στο τέλος της ομιλίας, ο Πάπας Λέων κάλεσε τον λαό του Λιβάνου να φέρει την οδύνη του και να αντέξει, βασιζόμενος στην ελπίδα. «Εγείρου ο Λίβανος», κατέληξε. «Γίνε ένας οίκος δικαιοσύνης και αδελφοσύνης, ένα προφητικό σημείο ειρήνης για όλο το Λεβάντε».
Μετά τη θεία λειτουργία, ο Πάπας κατευθύνθηκε στο Αεροδρόμιο της Βηρυτού, όπου έλαβε χώρα τελετή αποχαιρετισμού παρουσία του Χριστιανού Μαρωνίτη Προέδρου της χώρας Ζοζέφ Αούν. Προτού αναχωρήσει, ο Πάπας Λέων έκανε έκκληση να σταματήσουν οι εχθροπραξίες, χωρίς όμως να αναφέρει κανένα εμπλεκόμενο μέρος. Χαιρέτισε μακρόθεν και τους κατοίκους των περιοχών του Λιβάνου που δεν επισκέφθηκε, όπως στον πολύπαθο νότο. «Η ειρήνη δεν είναι μόνο ένας τελικός σκοπός, είναι επίσης ένας δρόμος», ήταν το μήνυμά του. Χαρακτήρισε τον λαό του Λιβάνου ως «ανθεκτικό σαν τις κέδρους στα βουνά της χώρας, όμορφο σαν τις ελιές στις πεδιάδες και κοντά στη θάλασσα».
