Όταν το 1996, ο γάλλος πρόεδρος Ζακ Σιράκ ανακοίνωνε την αναστολή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, επρόκειτο για μια απόφαση που χαρακτηριζόταν από μερίδα του Τύπου ως big bang, καθώς ανέτρεπε την μακρά παράδοση ενός στρατού κληρωτών. Ύστερα από τρεις δεκαετίες, η απόφαση του νυν προέδρου Εμανουέλ Μακρόν έρχεται, όχι ως ρήξη, αλλά ως επισφράγιση μιας συνολικής μετατόπισης στην Ευρώπη σχετικά με το τι συνιστά πολιτική ασφαλείας και εθνικό στρατό.
Γαλλία: υβριδικό μοντέλο
Ειδικότερα, ο Μακρόν, κατά την ομιλία του στην 27η Ορεινή Ταξιαρχία Πεζικού στη Βαρς, στις γαλλικές Άλπεις, ανακοίνωσε την επαναφορά της – εθελοντικής – στρατιωτικής θητείας, από το καλοκαίρι του 2026. «Η θητεία θα αφορά μόνο εθελοντές και ο πυρήνας της θα είναι νέοι ηλικίας 18 και 19 ετών, οι οποίοι θα υπηρετούν σε γαλλικό έδαφος», δήλωσε και διευκρίνισε ότι η περίοδος στράτευσης θα είναι 10μηνη. «Η φιλοδοξία μου για τη Γαλλία είναι να φτάσουμε τους 50.000 νέους μέχρι το 2036, ανάλογα με την εξέλιξη των απειλών», πρόσθεσε ο Μακρόν, ο οποίος έθεσε ως στόχο, οι συνολικές ένοπλες δυνάμεις της χώρας να ανέρχονται σε περίπου 210.000 έως το 2030.
Πρόκειται με άλλα λόγια για ένα υβριδικό μοντέλο, το οποίο, παρότι απομακρύνεται από την τάση των μικρών, αυστηρά επαγγελματικών σχημάτων, δεν υιοθετεί λογική μαζικής, υποχρεωτικής στράτευσης. Και αποτελεί ευεξήγητη εξέλιξη, αν ληφθεί υπόψη ότι μια σειρά από κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) εξετάζουν το τι είδους στρατιωτική δύναμη χρειάζονται, υπό τις νέες συνθήκες.
Εξίσου εύκολο να ανιχνευθούν είναι και τα κίνητρα μιας τέτοιας μετατόπισης, αφού η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022 κατέστησε για την πλειονότητα των κρατών της ΕΕ τη Μόσχα βασικό κίνδυνο ασφαλείας. Η δε επανεκλογή Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, ερμηνεύεται ως στροφή στον απομονωτισμό και διακατέχεται από μια εξωτερική πολιτική συναλλακτικής αντίληψης, γεγονός που δεν αφήνει περιθώριο στις ευρωπαϊκές ηγεσίες να αισθάνονται σιγουριά για την αμερικανική «ομπρέλα ασφαλείας».
Τι ισχύει στην Ευρώπη
Μια πρώτη, συνοπτική ματιά πάντως, ως προς τα ισχύοντα στην ευρωπαϊκή ήπειρο καταδεικνύει ότι τα μοντέλα στράτευσης ποικίλουν, με άλλες χώρες να έχουν παραμείνει σε καθεστώς υποχρεωτικής στράτευσης και άλλες να έχουν υιοθετήσει ένα μοντέλο βασισμένο στον εθελοντισμό. Κοινή τάση αποδεικνύεται πάντως η επέκταση της στράτευσης και στις γυναίκες, σε εθελοντική ακόμη βάση, για τη συντριπτική πλειονότητα των μελών κρατών της ΕΕ.
Στη Γερμανία, από την 1η Ιανουαρίου 2026, όλοι οι άνδρες θα υποχρεούνται να εγγραφούν για πιθανή στρατιωτική θητεία. Έτσι, 700.000 νέοι που γεννήθηκαν το 2008 ή αργότερα, θα κληθούν για να ολοκληρώσουν την εγγραφή τους και τις ιατρικές εξετάσεις, δήλωσε πρόσφατα ο Σπαν Γενς Σπαν, πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας της κυβερνώσας CDU/CSU, προσθέτοντας ότι οι γυναίκες θα λάβουν επίσης επιστολή, αλλά σε αντίθεση με τους άνδρες, δεν υποχρεούνται να απαντήσουν.
Σε Ισπανία, Ουγγαρία, Τσεχία, Βουλγαρία και Βέλγιο ο στρατός είναι μόνο επαγγελματικός, εδώ και δεκαετίες. Το ίδιο και στην Ιταλία, αν και ο υπουργός Άμυνας πρότεινε πρόσφατα την στράτευση εθελοντών, για να χτιστεί μια εφεδρεία 10.000 ανδρών. Στην Ιρλανδία, ο θεσμός της υποχρεωτικής στράτευσης είναι άγνωστος. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η υποχρέωση της στρατιωτικής θητείας συνιστά παρελθόν από τον Μάϊο του 1963, με τον στρατό να είναι πλήρως επαγγελματικός, συνεπικουρούμενος από τους εθελοντές.
Στη Δανία, από το 2026, η διάρκεια της στρατιωτικής θητείας παρατείνεται από τέσσερις σε 11 μήνες, ενώ παράλληλα η υποχρεωτική θητεία επεκτείνεται και στις γυναίκες, από το καλοκαίρι του ίδιου έτους.
Στην Φινλανδία, η υποχρεωτική στράτευση των ενήλικων ανδρών είναι νόμος του κράτους, από την ανεξαρτησία της χώρας, το 1919. Η θητεία κυμαίνεται από έξι έως 12 μήνες, ενώ μετά την αφυπηρέτησή τους, οι οπλίτες μπαίνουν σε λίστα εφεδρείας μέχρι και το 60ό έτος. Από το 1995, οι γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να υπηρετήσουν εθελοντικά.
Σε Ελβετία και Αυστρία – χώρες συνδεδεμένες κατεξοχήν με την ένοπλη ουδετερότητα – η στρατιωτική θητεία ήταν και παραμένει υποχρεωτική για τους άνδρες άνω των 18 ετών, με τη διάρκεια να υπολογίζεται από 4,5 έως 6 μήνες και τη στράτευση των γυναικών να είναι εθελοντική.
Στην Κύπρο, η πλήρης στρατιωτική θητεία έχει διάρκεια 14 μηνών. Για τις γυναίκες, η στράτευση είναι εθελοντική, με πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση (Απρίλιος 2025) να επιτρέπει την κατάταξή τους ως οπλίτες εθελοντές.
Στην Ελλάδα, η υποχρέωση στράτευσης παραμένει σε ισχύ αδιάλειπτα για τους άνδρες, από το 1909. Σήμερα, η θητεία είναι υποχρεωτική για όλους τους έλληνες άρρενες πολίτες, από την ηλικία των 19 έως 45 ετών, με τη βασική διάρκειά της να έχει αλλάξει κατά καιρούς, αλλά σήμερα να είναι 12 μήνες και για τα τρία σώματα (Στρατό Ξηράς, Πολεμικό Ναυτικό, Πολεμική Αεροπορία), με εξαιρέσεις υπό προϋποθέσεις. Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Δένδιας, ανακοίνωσε ότι από το 2026, θα ξεκινήσει πιλοτικό πρόγραμμα εθελοντικής στράτευσης γυναικών.
Στις Βαλτικές χώρες, η υποχρεωτική στράτευση είναι σχετικά νέο φαινόμενο, με εξαίρεση την Εσθονία, η οποία καθιέρωσε πρώτη την υποχρεωτική στράτευση, ταυτόχρονα με την διακήρυξη της ανεξαρτησίας της, το 1991. Σήμερα η διάρκεια της θητείας είναι 11 μήνες, όπως και στη γειτονική Λετονία, που κατέστησε την εκτέλεση των στρατιωτικών καθηκόντων υποχρεωτική το 2023.
Η Λιθουανία επανέφερε την υποχρέωση στρατιωτικής θητείας για τους άνδρες το 2015, αφού την είχε καταργήσει το 2008. Προφανώς, στη περίπτωση των δύο κρατών οι χρονολογίες επαναθέσπισης της υποχρεωτικότητας δεν είναι άσχετες με την εμπλοκή της Μόσχας – έμμεσα ή άμεσα – στις ουκρανικές υποθέσεις.
Μιλώντας για Ρωσία, χρήζει αναφοράς το εξής: παρότι γενικά προβλέπεται υποχρεωτική θητεία, διάρκειας 12 μηνών, με την ηλικία κατάταξης να κυμαίνεται από 18 μέχρι 30 έτη, τα ρωσικά στρατεύματα που μάχονται σε ουκρανικά εδάφη, αποτελούν ειδική περίπτωση, αφού είναι δέκτες πλουσιοπάροχων bonus, είτε από το κεντρικό κράτος είτε από τις κατά τόπους πολιτείες της ομοσπονδίας, για τις στρατιωτικές υπηρεσίες που παρέχουν, είτε με τη μορφή μισθού είτε και αποζημίωσης, σε περίπτωση τραυματισμού ή θανάτου.
