Στη Σερβία τιμάται με δυναμικό τρόπο η πρώτη επέτειος από το δυστύχημα της κατάρρευσης της στέγης του σιδηροδρομικού σταθμού του Νόβι Σαντ που είχε στοιχίσει 16 ζωές την 1η Νοεμβρίου 2024.
Έκτοτε η διαμαρτυρία μετατράπηκε σε ένα συνολικό φοιτητικό κίνημα εναντίον της κυβερνητικής διαφθοράς, το οποίο εντάσσεται στις παγκόσμιες κινητοποιήσεις της γενιάς Ζ και στη Σερβία συμπαρέσυρε πλατιά στρώματα του λαού που ήταν δυσαρεστημένα με τον προσωποπαγή χαρακτήρα του καθεστώτος του προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς, που έχει θέσει υπό τον έλεγχό του τους σημαντικότερους θεσμούς της σερβικής κοινωνίας, καταργώντας δημοκρατικές δικλείδες ασφαλείας.
Για την σημερινή επέτειο οργανώνονται πορείες σε πολλαπλά μέρη της Σερβίας με «όλους τους δρόμους να οδηγούν» στο Νόβι Σαντ. Τα 90 χιλιόμετρα ανάμεσα στο Βελιγράδι και το Νόβι Σαντ είναι το επίκεντρο μιας πορείας χιλιάδων ανθρώπων με οιονεί θρησκευτικό χαρακτήρα προσκυνηματικής λιτανείας για τη μνήμη των νεκρών. Οι πιο αποφασισμένοι έχουν ξεκινήσει από το Νόβι Πάζαρ πάνω από 350 χιλιόμετρα μακριά.
Οι μακρές συλλογικές πορείες θυμίζουν δραματικές στιγμές από την ιστορία της Σερβίας σε εποχές διπλής κατοχής της χώρας από τις αυτοκρατορίες των Οθωμανών και των Αψβούργων. Τώρα το ζήτημα είναι η απελευθέρωση από τη διαφθορά και τον καθεστωτισμό.
Η ερμηνεία του κοινωνικού αυτού φαινομένου είναι σύνθετη. Κατά τον κυρίαρχο λόγο της κυβέρνησης Βούτσιτς, πρόκειται για μια φιλοδυτική «έγχρωμη επανάσταση» που συνδέεται με ένα σχέδιο αποσταθεροποίησης της Σερβίας. Ωστόσο, στις διαδηλώσεις δεν κυριαρχούν τα φιλοδυτικά συνθήματα, αλλά περισσότερο τα πατριωτικά, αν και το κίνημα είναι ετερόκλητο και στεγάζει ένα μεγάλο φάσμα ιδεολογικών κατευθύνσεων με έμφαση τη μη εξάρτηση από καμία κοινοβουλευτική δύναμη.
«Το μυστικό του κινήματος είναι ο υπερπροσωπικός χαρακτήρας του», εξηγεί στο Βήμα ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Βλάντισλαβ Μπάγιατς. «Όταν δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο-ηγέτης που μπορεί να στοχοποιηθεί και να εξουδετερωθεί, τότε η εξουσία είναι αφοπλισμένη και αμήχανη».
Και κατά τον Ντάβορ Τζάλτο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης με ειδίκευση στην Πολιτική Φιλοσοφία, το «μυστικό της επιτυχίας είναι ο μη ιεραρχικός χαρακτήρας του κινήματος, η σημασία στις αποκεντρωμένες διαβουλεύσεις που εμπνέονται από την παράδοση της αυτοδιαχείρισης και τον αναρχοσυνδικαλισμό, χωρίς να υπάρχει οπωσδήποτε η γιουγκοσλαβική “ταμπέλα”, ή ακόμη και από τον σερβικό κοινοτισμό. Βεβαίως, οι κοινότητες των νέων είναι πλέον υβριδικές: στις πλατείες, στους δρόμους, στις εθνικές οδούς, αλλά και στις διαδικτυακές πλατφόρμες», λέει στο Βήμα.
Αντίρροπες δυνάμεις
Ωστόσο, η Σερβία δεν είναι ένα απομονωμένο νησί. Ο Μπόσκο Μπόγιοβιτς, ομότιμος καθηγητής της École des hautes études en sciences sociales (EHESS) στο Παρίσι, Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Βαλκανικών Σπουδών και στη Σερβική Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών και Καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ειρήνη και την Ανάπτυξη (ECPD) στο Βελιγράδι, τονίζει μιλώντας στο Βήμα ότι δεν μπορούμε να δούμε όσα συμβαίνουν στη Σερβία ανεξάρτητα από ανάλογα φαινόμενα σε άλλες χώρες.
«Στη Σερβία συμβαίνει μια αποσταθεροποίηση που δεν είναι ανεξάρτητη από αυτήν που βλέπουμε σε άλλες γεωπολιτικά κρίσιμες περιοχές, όπως στις χώρες του Καυκάσου. Tα κινήματα που λαμβάνουν χώρα στη Σερβία χρειάζεται να μελετώνται από κοινού με ό,τι συμβαίνει σε όλες τις χώρες που βρίσκονται σε ένα κρίσιμο μεταίχμιο στην περιοχή από τα Δυτικά Βαλκάνια μέχρι τον Καύκασο και όχι απλώς με εσωτερικά κοινωνικά κριτήρια σαν η Σερβία να είναι απομονωμένη».
«Βεβαίως, η καταπολέμηση της διαφθοράς αποτελεί ένα παλλαϊκό αίτημα που εξηγεί τον αρχικό δυναμισμό του κινήματος. Ωστόσο, η υπόνοια ότι ένα νεανικό κίνημα μπορεί να γίνει αντικείμενο εργαλειοποίησης προκαλεί επίσης ανησυχία σε ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Από ένα σημείο και πέρα η δυναμική του κινήματος συναντά και αντίρροπες δυνάμεις, όπως ο φόβος ενός μέρους της κοινωνίας ότι θα υπάρξει εκμετάλλευση του νεανικού κινήματος στην κατεύθυνση μιας ανατροπής που μπορεί να καταλήξει σε ανεξέλεγκτη αποσταθεροποίηση. Δυνητικά θα άξιζε να μελετηθεί το σερβικό κίνημα σε σύγκριση ακόμη και με νεανικά κινήματα που συμβαίνουν σε πολύ απομακρυσμένες γεωγραφικώς περιοχές, λ.χ. στο Νεπάλ, τη Μαδαγασκάρη ή το Μαρόκο, καθώς μπορεί να υπάρχουν παρόμοιες μέθοδοι κινητοποίησης της νέας γενιάς μέσα από τη διαδικτυακή τεχνολογία, ακόμη κι αν μιλάμε για χώρες με πολύ διαφορετικούς πολιτισμούς», καταλήγει ο καθηγητής Μπόγιοβιτς.
