Μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Η Ευρώπη βιώνει μια μεγάλη αναταραχή. Iσως τη μεγαλύτερη των τελευταίων πενήντα χρόνων.
Για πολλούς λόγους. Εσωτερικούς και εξωτερικούς.
Αλλά και ύστερα από πολλά λάθη.
* Επαναπαύτηκε εναποθέτοντας την άμυνά της στις ΗΠΑ και την ενεργειακή της επάρκεια στη Ρωσία. Λάθος και τα δύο.
* Δεν μίλησε με ενιαία φωνή στα μεγάλα διεθνή ζητήματα όπου ο κάθε παρλαπίπας έκανε τη φιγούρα του. Λάθος κι αυτό.
* Δεν έλεγξε τις μεταναστευτικές ροές. Με αποτέλεσμα ολόκληρες γειτονιές σε ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις να θυμίζουν σήμερα Τρίτο Κόσμο. Βερολίνο, Παρίσι, Βρυξέλλες, Μασσαλία… Λάθος.
* Επινόησε ακατανόητα δικαιώματα και εφηύρε ανήκουστες μεθόδους υπεράσπισής τους παραδομένη σε έναν ασυνάρτητο κι αχρείαστο «δικαιωματισμό». Λάθος.
* Επέκτεινε το θεσμικό οικοδόμημα με νέους θεσμούς χωρίς να τους ενισχύσει με την εμπιστοσύνη των πολιτών. Ακόμη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από εκφραστής της λαϊκής συμμετοχής έχει σχεδόν μετατραπεί σε πασαρέλα αεριτζήδων. Λάθος.
* Δεν οικοδόμησε «ευρωπαϊκή ηγεσία» αντάξια των ιστορικών παραδόσεών της και δεν καλλιέργησε τον «ευρωπαϊκό πατριωτισμό». Λάθος.
* Παραμέλησε την ύπαιθρο, την οικογένεια, τη δημογραφία, το κλίμα, το περιβάλλον… Λάθη κατά συρροή.
Θα μπορούσα να συνεχίσω. Δεν θα το κάνω.
Διότι με όλα τα λάθη της η Ευρώπη είναι σήμερα η πιο αναπτυγμένη περιοχή του πλανήτη, η πληρέστερη δημοκρατία, η πιο καλλιεργημένη και συνεκτική κοινωνία που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα.
Και βιώνει μια «μεγάλη αναταραχή», η οποία δεν είναι ακριβώς η «υπέροχη κατάσταση» που ονειρευόταν κάποτε ο Πρόεδρος Μάο.
Λογικό. Καμία χώρα δεν πρόκοψε ποτέ σε συνθήκες ασίγαστης φασαρίας και διαρκούς ανακατωσούρας.
Αλλά σε αντίθεση με την Κίνα του Μάο, η Ευρώπη είναι δημοκρατία. Κι αυτό που κάνει ή δεν κάνει προκύπτει από τη βούληση των λαών της και των κυβερνήσεων που οι λαοί της έχουν εκλέξει.
Συνεπώς αν οι λαοί επιλέξουν τη Λεπέν ή το γερμανικό AFD ή τον Βελόπουλο με την Κωνσταντοπούλου ή κάποιον από τους περιφερόμενους θαυματοποιούς, τότε η ανακατωσούρα θα επιταθεί.
Και η μεγάλη αναταραχή θα εκτραπεί εύκολα σε μεγάλη ανατριχίλα.
Οι πιο λόγιοι ίσως θύμιζαν πως για αυτήν την αναταραχή μάς έχει προειδοποιήσει ο Γέιτς ήδη πριν από εκατό περίπου χρόνια (The Second Coming, 1919-1920).
«Τα πάντα γίνονται κομμάτια, το κέντρο δεν αντέχει/
Ωμή αναρχία λύθηκε στην οικουμένη/
(…)
Οι καλύτεροι χωρίς πεποίθηση, ενώ οι χειρότεροι/
Είναι γεμάτοι από την ένταση του πάθους»
(Μετάφραση: Γιώργος Σεφέρης, 1965)
Βεβαίως η Ευρώπη έχει αντοχές και αντιστάσεις. Αντιμετώπισε επιτυχώς την «αριστερή εκτροπή» της περασμένης δεκαετίας όταν απειλήθηκε από τα αριστερά (ΣΥΡΙΖΑ, Podemos στην Ισπανία, Ανυπότακτοι στη Γαλλία κ.λπ.).
Τώρα ο κίνδυνος προέρχεται κυρίως από τα δεξιά ή από μια ασυνάρτητη «μάζα θυμού και παράνοιας» με ακαθόριστο πολιτικό στίγμα που τρέφεται κυρίως από μίσος κι απέχθεια για τις ελίτ.
Οι ρίζες και οι ψυχολογικοί μηχανισμοί όμως που τροφοδότησαν ή τροφοδοτούν τους μεν και τους δε είναι περίπου παρεμφερείς. Το ίδιο φυσικά και η ζημιά.
Μόνο που ποτέ δεν μπορεί να ξέρεις εκ των προτέρων το κρίσιμο σημείο καμπής και τους ανεξέλεγκτους ή απρόβλεπτους παράγοντες που μετατρέπουν την ανακατωσούρα σε αναταραχή και την αναταραχή σε ανατριχίλα.
Συνεπώς θα ήταν λάθος να επικεντρωθεί το ευρωπαϊκό σύστημα σε κάτι τέτοιο. Κι ίσως πολύ πιο ασφαλής δρόμος θα ήταν να επιχειρήσει να διορθώσει τα λάθη του.
Πριν από τη διόρθωση των λαθών όμως προέχει η επίγνωσή τους.
Αλλά ενιαία επίγνωση των λαθών δεν υπάρχει στην Ευρώπη κι ενδεχομένως δεν μπορεί να υπάρξει σε μια ένωση δημοκρατικών κρατών όπου πολιτεύονται οι πιο ετερόκλητες ομάδες πολιτικών πεποιθήσεων ή τρέχουσας κουταμάρας.
Και γι’ αυτό θεμελιώδες ζήτημα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας είναι σήμερα το πολιτικό σύστημα και η λειτουργία του.
Σε όλη την Ευρώπη ο κομματικός κατακερματισμός, η αποδυνάμωση των μεγάλων και πολυσυλλεκτικών θεσμικών κομμάτων εξουσίας, η έλλειψη συναινέσεων και συνεκτικότητας, η αποστασιοποίηση των ήδη αδιάφορων ψηφοφόρων περισσότερο δείχνουν δυσλειτουργία παρά λειτουργία.
Μπορούμε να ξαναπιάσουμε την ιστορία από την αρχή; Δεν είναι απλό. Η πραγματικότητα δημιουργεί ακόμη και στρεβλά δεδομένα που στη συνέχεια δύσκολα προσπερνιούνται.
Παράδειγμα. Υποτίθεται ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί τον «λαϊκό παράγοντα» στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. «Τη φωνή του λαού» για να το πω σχηματικά.
Την ίδια στιγμή όμως ταλαιπωρείται από την απέλπιδα προσπάθεια ανθρώπων και σχηματισμών να μας δείξουν τη φωτογραφία τους μήπως γίνουν γνωστοί.
Ούτε θυμάμαι πόσες «προτάσεις μομφής» έχουν αντιμετωπίσει η Κομισιόν κι η πρόεδρός της από μια μικρή μειοψηφία φιγουρατζήδων ακτιβιστών συνήθως της άκρας Αριστεράς, Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων ή ακατάληπτων ομάδων πίεσης, ακόμη και για θέματα στα οποία ούτε η Κομισιόν, ούτε οι ευρωβουλευτές έχουν αρμοδιότητα.
Παρεμποδίζει αυτό τη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου; Δεν μπορώ να πω. Αλλά σίγουρα δεν την βοηθάει.
Αποτέλεσμα; Η σταδιακή απαξίωσή του, πράγμα το οποίο αποτελεί πλήγμα και για την Ευρωπαϊκή Ενωση και για το ίδιο.
Ισως δεν είναι τρομερό κι άλλωστε το ανέφερα παρεμπιπτόντως. Αλλά η μεγάλη αναταραχή τροφοδοτείται από διάφορα ουσιώδη και επουσιώδη περιστατικά δυσλειτουργίας.
Ακόμη λοιπόν κι αν κοιτάξουμε τα λάθη κατάματα, ακόμη κι αν συνειδητοποιήσουμε ποια είναι και ποιος φταίει, τίποτα δεν διασφαλίζει ότι η Ευρώπη θα αποκτήσει ξαφνικά στρατηγική αυτονομία ή μεταναστευτική πολιτική ή ενιαία φωνή στον κόσμο ή λειτουργικό πολιτικό σύστημα.
Κι ασφαλώς τίποτα δεν θα εμποδίζει την άβολη μεγάλη αναταραχή που ζούμε να εξελιχθεί σε καταστροφική μεγάλη ανατριχίλα.
