Η παρουσίαση του βιβλίου του Τάσου Γιαννίτση, «Ελλάδα, 1953-2024: Χρόνος και Πολιτική Οικονομία» (Εκδόσεις Πατάκη), χθες στην αίθουσα «Γιάννης Μαρίνος» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, δεν ήταν απλώς μια συζήτηση για τα οικονομικά.
Ήταν ένα άμεσο κάλεσμα σε αναμέτρηση με τις χρόνιες παθογένειες της χώρας, με την Κατερίνα Σακελλαροπούλου, τ. Πρόεδρο της Δημοκρατίας, να δίνει το έναυσμα: «Συζητάμε για την αναθεώρηση του Συντάγματος ενώ θα έπρεπε να εστιάσουμε στην αναθεώρηση των νοοτροπιών».
Η κ. Σακελλαροπούλου υπογράμμισε ότι η κρίση του 2009 ήταν, στην ουσία, κρίση του τρόπου ζωής μας, η οποία ανέδειξε δραματικά «όλες τις παθογένειες της Δημοκρατίας μας». Η παρέμβασή της δεν άφησε απ’ έξω τη Δικαιοσύνη, όπου προειδοποίησε με έμφαση: «Αποτελεί επικίνδυνο λαϊκισμό να υποστηρίζεται ότι οι δυσλειτουργίες της Δικαιοσύνης σημαίνουν και ανυπαρξία του Κράτους Δικαίου». Τόνισε, δε, την ανάγκη η κριτική στη Δικαιοσύνη να μην διεξάγεται με «όρους facebook».
Τις θεσμικές επισημάνσεις πλαισίωσαν οι θέσεις των εισηγητών, οι οποίες κατέδειξαν την «ειλικρίνεια» (όπως είπε ο συντονιστής Κώστας Κωστής) του εγχειρήματος του Γιαννίτση. Ο Πάνος Τσακλόγλου έδωσε το κρίσιμο χρονικό στίγμα: «Το πιστοποιητικό γέννησης της ελληνικής κρίσης δεν είχε πάνω του ημερομηνία 2010, αλλά 2001», τη χρονιά της ακύρωσης της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης, η οποία πυροδότησε τα «δίδυμα ελλείμματα» που οδήγησαν τελικά στα Μνημόνια.
Ο Σταύρος Θωμαδάκης έφερε στην επιφάνεια την έντονη σύνδεση του παραγωγικού συστήματος με την κοινωνική κουλτούρα και την «δυστοπική» κρίση χρέους, ως τη μεγαλύτερη ανατροπή από τον πόλεμο. Τέλος, ο ίδιος ο συγγραφέας, Τάσος Γιαννίτσης, έκλεισε τη συζήτηση με ένα σαφές μήνυμα προς την πολιτική τάξη: η εξέλιξη της χώρας θα κριθεί από την «ποιότητα της διακυβέρνησης» και το εάν θα αρθεί το «τρίγωνο ακινησία – αδιαφορία – διαφθορά», μια πολυτέλεια που η Ελλάδα δεν έχει πλέον.
Κατερίνα Σακελλαροπούλου: «Συζητάμε για την αναθεώρηση του Συντάγματος ενώ θα έπρεπε να εστιάσουμε στην αναθεώρηση των νοοτροπιών»
Η τοποθέτηση της Κατερίνας Σακελλαροπούλου, τ. Προέδρου της Δημοκρατίας και πρώην Προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, αποτέλεσε το κεντρικό γεγονός της βραδιάς στην παρουσίαση του βιβλίου του Τάσου Γιαννίτση. Η κ. Σακελλαροπούλου έδωσε τον τόνο, τονίζοντας ότι το βιβλίο «λέει δυσάρεστες αλήθειες», και έθεσε το κεντρικό ερώτημα: «Γιατί τόσες και τόσες φορές κλείνουμε τα μάτια μας όταν η πραγματικότητα δεν μας αρέσει;». Υπογράμμισε ότι, αν και η αφετηρία της κρίσης του 2009 ήταν οικονομική, «η κρίση που βιώσαμε ήταν κρίση του τρόπου ζωής μας», η οποία ανέδειξε «όλες τις παθογένειες της δημοκρατίας».
Ως διαχρονική αδυναμία, η τ. Πρόεδρος εντόπισε τη διχόνοια που «κρατά τον τόπο στάσιμο» και το πνεύμα εξωραϊσμού της πραγματικότητας, καθώς η Μεταπολίτευση «δεν λειτούργησε ως σημείο ειλικρινούς στοχασμού». Έκανε ειδική αναφορά στο γεγονός ότι το περιβάλλον δεν τυγχάνει του σεβασμού που απαιτείται, με αποτέλεσμα να δημιουργείται «εθισμός στην παρανομία», παρά το γεγονός ότι το Σύνταγμα του 1975 υπήρξε πρωτοποριακό σε αυτά τα ζητήματα.
Για το ζήτημα της Δικαιοσύνης, η κ. Σακελλαροπούλου ήταν κατηγορηματική: η απόδοση ευθυνών γίνεται μόνο μέσω της Δικαιοσύνης, ενώ προειδοποίησε ότι «αποτελεί επικίνδυνο λαϊκισμό να υποστηρίζεται ότι οι δυσλειτουργίες της δικαιοσύνης σημαίνουν και ανυπαρξία του κράτους δικαίου». Επιπλέον, χαρακτήρισε ανησυχητικό το φαινόμενο του «επιστημονικού διαλόγου [που] διεξάγεται με όρους facebook», οδηγώντας σε αποδοκιμασία δικαστικών αποφάσεων πριν καν δημοσιευτούν.
Κλείνοντας την κριτική της, συνέδεσε τη ρίζα του κακού στην κουλτούρα όπου το ατομικό συμφέρον επικρατεί του συλλογικού, και συμπέρανε ότι: «Συζητάμε για την αναθεώρηση του Συντάγματος ενώ θα έπρεπε να εστιάσουμε στην αναθεώρηση των νοοτροπιών».
Κώστας Κωστής: «Το βιβλίο του Τάσου Γιαννίτση χαρακτηρίζεται από μια ειλικρίνεια την οποία σπανίως συναντά κανείς σε Έλληνες συγγραφείς, τόσο στην αξιοποίηση του εμπειρικού υλικού όσο και στην παρουσίαση και τα συμπεράσματα τα οποία δεν είναι αισιόδοξα»
Ο Κώστας Κωστής, ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ και διευθυντής του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας, ο οποίος συντόνισε την εκδήλωση, έθεσε τον μεθοδολογικό άξονα του βιβλίου. Ο στόχος του Τάσου Γιαννίτση, όπως τόνισε ο κ. Κωστής, είναι να «χαρτογραφήσουμε με τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο το παρόν», ξεκινώντας την ιστορική ανάλυση από το 1953, τη στιγμή που «η Ελλάδα αρχίζει να ξεφεύγει από τη φτώχεια».
Ο κ. Κωστής τόνισε πως ο συγγραφέας εστιάζει στη Μεταπολίτευση ως περίοδο ιδιότυπου ακτιβισμού για πολιτικές, από τη φορολογία και την κοινωνική προστασία, μέχρι την ανάγκη για ανθεκτικότερες επιχειρήσεις. Παράλληλα, υπογράμμισε ότι το βιβλίο εστιάζει στην ενίσχυση της εξωστρέφειας και στη συγκρότηση ενός Κράτους ικανού να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης.
Ομιλητές στην παρουσίαση η Κατερίνα Σακελλαροπούλου, τ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας, πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας, ο Σταύρος Θωμαδάκης, ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ, πρώην πρόεδρος International Ethics Standards Board for Accountants (NY), ο Κώστας Κωστής, ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ, διευθυντής Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας και ο Πάνος Τσακλόγλου, καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην υφυπουργός. (ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΤΑΡΙΝΗΣ/EUROKINISSI)
Τέλος, ο κ. Κωστής υπογράμμισε το βασικό χαρακτηριστικό του έργου: την «ειλικρίνεια», την οποία «σπανίως συναντά κανείς σε Έλληνες συγγραφείς», τόσο στην αξιοποίηση του εμπειρικού υλικού όσο και στα μη αισιόδοξα συμπεράσματα.
Σταύρος Θωμαδάκης: «Το ορόσημο της κρίσης χρέους ήταν δυστοπικό, σήμανε τη μεγαλύτερη οικονομική ανατροπή από τα χρόνια του πολέμου»
Ο Σταύρος Θωμαδάκης, ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ και πρώην πρόεδρος του International Ethics Standards Board for Accountants (NY), ανέδειξε τη σύνδεση μεταξύ του παραγωγικού συστήματος και της κοινωνικής κουλτούρας, όπως αυτή αναλύεται στο βιβλίο του Τάσου Γιαννίτση.
Σύμφωνα με τον κ. Θωμαδάκη, ο Γιαννίτσης «μέσα από το σημαντικό βιβλίο του αναγνωρίζει το παραγωγικό σύστημα όχι μόνο ως εργαλείο αλλά κι ως ένα ισχυρό κοινωνικό όχημα αντιλήψεων που διαπλάθει αναπτυξιακές προσδοκίες και πολιτική». Υπό αυτή την έννοια, ο παραγωγικός τομέας λειτουργεί ως υποστύλωμα «και αντιλήψεων και ηθικών συμπεριφορών της κοινωνίας», καθώς, όπως τόνισε, «η κουλτούρα δεν είναι ποτέ αποκομμένη από την παραγωγή, από την παραγωγικότητα».
Ο κ. Θωμαδάκης επικρότησε την περιοδολόγηση του βιβλίου, η οποία έχει ως αφετηρία τη νομισματική σταθεροποίηση του Μαρκεζίνη το 1953, με επόμενα ορόσημα τη Μεταπολίτευση του 1974, τη Νομισματική Ένωση και φυσικά την κρίση χρέους των τελευταίων ετών. Η περιοδολόγηση αυτή είναι σημαντική, καθώς περιλαμβάνει τις διάφορες φάσεις και διαδρομές της ελληνικής οικονομίας, στις οποίες «κάποιες φορές τα πήγαμε καλά και άλλες σκοντάψαμε».
Ειδικά για τη Μεταπολίτευση, ο κ. Θωμαδάκης σημείωσε ότι, με την αύρα ελευθερίας, τα ρεύματα δημοκρατίας και την έκρηξη διαλόγου, ενεργοποιήθηκαν απαιτήσεις δικαιοσύνης και ανάπτυξης που μαρτυρούσαν διάχυτη κοινωνική αισιοδοξία. Μια αισιοδοξία όμως που διαψεύστηκε λόγω της μη επίτευξης σταθερής οικονομικής ανόδου.
Τέλος, χαρακτήρισε το ορόσημο της κρίσης χρέους ως δυστοπικό, καθώς σήμανε τη μεγαλύτερη οικονομική ανατροπή από τα χρόνια του πολέμου. Όπως σημείωσε, ο Τάσος Γιαννίτσης θεωρεί ότι η κρίση αυτή «έσβησε πολλά χρόνια αναπτυξιακών προσπαθειών», με αποτέλεσμα ο αναπτυξιακός διάδρομος της χώρας να κλείσει για ένα σημαντικό διάστημα, παρά το γεγονός ότι «προειδοποιητικά σήματα υπήρχαν».
Πάνος Τσακλόγλου: «Το πιστοποιητικό γέννησης της ελληνικής κρίσης δεν είχε πάνω του ημερομηνία 2010, αλλά 2001, η χρονιά που η τότε κυβέρνηση αποσύρει την προσπάθεια του Τάσου Γιαννίτση να αναμορφωθεί το ασφαλιστικό μας σύστημα»
Ο Πάνος Τσακλόγλου, καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υφυπουργός, χαρακτήρισε το βιβλίο του Τάσου Γιαννίτση ως «μια μαρτυρία, μια αποτίμηση αλλά και μια προειδοποίηση». Ο κ. Τσακλόγλου υπογράμμισε ότι ο συγγραφέας έχει το προνόμιο να συνδυάζει την επιστημονική ανάλυση με την εμπειρία της πράξης, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να δούμε «κατάματα τόσο τις επιτυχίες όσο και τις αποτυχίες της πορείας μας».
Συνδέοντας ευθέως το όνομα του Γιαννίτση με την κρίση, ο κ. Τσακλόγλου τόνισε ότι συνηθίζει να λέει στους φοιτητές του ότι «το πιστοποιητικό γέννησης της ελληνικής κρίσης δεν είχε πάνω του ημερομηνία 2010, αλλά 2001», τη χρονιά δηλαδή που η τότε κυβέρνηση απέσυρε την προσπάθεια του Τάσου Γιαννίτση να αναμορφωθεί το ασφαλιστικό μας σύστημα. Η αποτυχία αυτή οδήγησε σε διττά αποτελέσματα, με τα ελλείμματα του συνταξιοδοτικού να εκτοξεύονται, ακόμη και πριν φανούν τα αποτελέσματα της δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού.
Όταν η χώρα «πάτησε φρένο» με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, υποστήριξε ο κ. Τσακλόγλου, άρχισε να πέφτει η ανταγωνιστικότητα, κάτι που δημιούργησε προβλήματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στο 2010 με δυσθεώρητα «δίδυμα ελλείμματα». «Καμία χώρα δεν μπήκε με τόσο άσχημες συνθήκες σε μνημόνια όπως μπήκε η Ελλάδα», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Ο κ. Τσακλόγλου επικεντρώθηκε, τέλος, στους τέσσερις λόγους (δύο οικονομικούς και δύο πολιτικούς) που ο Γιαννίτσης επισημαίνει στο βιβλίο του ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη: ο πρώτος οικονομικός παράγοντας είναι το υψηλότατο ποσοστό της ιδιωτικής κατανάλωσης (και συνακόλουθα το εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό των ιδιωτικών αποταμιεύσεων), ενώ ο δεύτερος είναι ότι η ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, «στην πραγματικότητα μας κρατάει πίσω», καθώς οι μεγάλες επιχειρήσεις (ιδίως αυτές με αλλοδαπή συμμετοχή στα κεφάλαιά τους) συνήθως έχουν υψηλότερη παραγωγικότητα και καλύτερους μισθούς.
Οι πολιτικοί λόγοι συναρτώνται με την αποφυγή του πολιτικού κόστους σε βάρος του μακροχρόνιου οφέλους και την έλλειψη συναίνεσης στο πολιτικό σύστημα.
Τάσος Γιαννίτσης: «Δεν έχουμε πλέον την πολυτέλεια το τρίγωνο ακινησία – αδιαφορία – διαφθορά να έχει τόσο βάρος στη λειτουργία της χώρας όσο στο παρελθόν. Ή αν την έχουμε, οφείλουμε να αναλάβουμε το κόστος των συνεπειών»
Κλείνοντας την παρουσίαση, ο ίδιος ο συγγραφέας, Τάσος Γιαννίτσης, έθεσε το δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων, τονίζοντας ότι η χώρα έχει πλέον χάσει την πολυτέλεια του παρελθόντος. Αναφερόμενος στην πορεία των τελευταίων 70 ετών, επισήμανε ότι οι επιμέρους φάσεις στηρίχθηκαν σε κινητήριες δυνάμεις που, μόλις σταμάτησαν να λειτουργούν, προκάλεσαν «καθίζηση της οικονομίας και της χώρας». Το μεγάλο κενό, όπως είπε, αφορούσε μια αποτελεσματική και ανθεκτική πολιτική για τη σταδιακή κάλυψη των αναπτυξιακών μας διαφορών με άλλες χώρες.
Ο κ. Γιαννίτσης έστρεψε την προσοχή στην επικίνδυνη απώλεια εμπιστοσύνης που έχει καλλιεργηθεί τα τελευταία χρόνια προς την πολιτική και την ελίτ, ως προς την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα του αύριο. Η βεβαιότητα ότι είτε η ελεύθερη αγορά είτε το κράτος μπορούν δικανικά να λύσουν όλα τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα «έχει υποστεί ρηγματώσεις».
Δίνοντας το στίγμα για την επόμενη μέρα, ο συγγραφέας υπογράμμισε ότι η εξέλιξη της χώρας θα κριθεί από «το είδος του Κράτους και την ποιότητα της διακυβέρνησης» που θα έχει. «Δεν έχουμε πλέον την πολυτέλεια το τρίγωνο ακινησία – αδιαφορία – διαφθορά να έχει τόσο βάρος στη λειτουργία της χώρας όσο στο παρελθόν. Ή αν την έχουμε, οφείλουμε να αναλάβουμε το κόστος των συνεπειών», τόνισε με έμφαση.
Ολοκληρώνοντας, εξήγησε ότι μέσα από το βιβλίο προσπάθησε να συνδέσει ένα αφήγημα που να εξηγεί τη μακρά πορεία της κοινωνίας, των ανθρώπινων σχέσεων, τις προσδοκίες και τους τρόπους που λειτούργησαν οι ηγεσίες, τα κοινωνικά σύνολα και οι απλοί πολίτες.
