Ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος είναι Καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών μέλος της κριτικής επιτροπής του Διαγωνισμού της Alter Ego Media «News Challenge: Αλήθεια ή Ψέμα;» που δίνει στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να διεκδικήσουν υποτροφία για Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών ή Πρόγραμμα e-learning του ΕΚΠΑ, αξίας έως 3.000€ ή μια υποτροφία πλήρους φοίτησης αξίας 5.500€ στη σχολή Δημοσιογραφίας NEW MEDIA STUDIES TRAINING HUB.
Τα τελευταία τουλάχιστον είκοσι χρόνια, το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων έχει αναδειχθεί σε μείζον ζήτημα, κυρίως στο πεδίο της πολιτικής και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι ψευδείς ή παραποιημένες ειδήσεις, που παρουσιάζονται ως έγκυρες, αποτελούν σοβαρή πρόκληση για τους πολίτες που αναζητούν αξιόπιστη ενημέρωση και εμπιστεύονται τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Η ραγδαία ανάπτυξη των ψηφιακών πλατφορμών έχει διευκολύνει τη μαζική και άμεση διάδοση της παραπληροφόρησης, καθιστώντας όλο και δυσκολότερη τη διάκριση μεταξύ αξιόπιστων και αναξιόπιστων πηγών. Αν και οι ψευδείς ειδήσεις δεν αποτελούν νέο φαινόμενο, η διάδοσή τους έχει εκτοξευθεί χάρη στη δύναμη και την αμεσότητα των κοινωνικών δικτύων.
Το σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον ευνοεί την ταχύτατη εξάπλωση της παραπληροφόρησης, συχνά πέρα από τις δυνατότητες ελέγχου και διάψευσης. Έρευνες δείχνουν ότι οι ψευδείς ειδήσεις διαδίδονται γρηγορότερα και φτάνουν σε περισσότερους ανθρώπους από τις αληθινές ειδήσεις. Ο λόγος; Η συναισθηματική φόρτιση και το εντυπωσιακό περιεχόμενό τους. Σήμερα, με την εξάπλωση της Τεχνητής Νοημοσύνης, τα deepfakes – παραποιημένα βίντεο που μοιάζουν απόλυτα αληθινά – δίνουν νέα όπλα σε όσους επιδιώκουν να παραπλανήσουν.
Πίσω από τη δημιουργία ψευδών ειδήσεων κρύβονται διαφορετικά κίνητρα: πολιτικές σκοπιμότητες, ιδεολογική χειραγώγηση, ακόμη και το οικονομικό κέρδος μέσω διαφημίσεων. Η στοχευμένη παραπληροφόρηση διχάζει τις κοινωνίες και εμποδίζει τη διαμόρφωση συναινέσεων σε κρίσιμα ζητήματα.
Οι «κατασκευαστές» των ψευδών ειδήσεων ξέρουν τι κάνουν: παραπλανητικοί τίτλοι, επιλεκτικά στοιχεία, εικόνες και γλώσσα που προκαλούν έντονα συναισθήματα. Στόχος είναι να μοιραστούν οι ιστορίες όσο το δυνατόν ευρύτερα.
Ο αντίκτυπός τους είναι σοβαρός: διαβρώνουν την εμπιστοσύνη προς τα παραδοσιακά μέσα, προκαλούν σύγχυση και καλλιεργούν κλίμα δυσπιστίας απέναντι σε κάθε είδους ενημέρωση. Η επίδρασή τους στις εκλογικές διαδικασίες είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς η παραπληροφόρηση μπορεί να επηρεάσει την κρίση των ψηφοφόρων και να χειραγωγήσει πολιτικές συμπεριφορές. Εξαιρετικά επικίνδυνη είναι η διασπορά deepfakes σε προεκλογικές περιόδους, καθώς δύναται να δημιουργήσει ανύπαρκτα σκάνδαλα, να διαμορφώσει ψευδείς πεποιθήσεις και να παρεμποδίσει την ορθολογική λήψη αποφάσεων.
Η αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτεί πολυεπίπεδη και συντονισμένη στρατηγική. Κρίσιμος παράγοντας είναι η ενίσχυση της παιδείας στα μέσα ενημέρωσης, ώστε οι πολίτες, ιδιαίτερα οι νέοι, να αναπτύξουν κριτική σκέψη και δεξιότητες αξιολόγησης της αξιοπιστίας των πηγών.
Η Αγωγή στα μέσα ενημέρωσης αποτελεί καίρια δεξιότητα στην ψηφιακή εποχή. Στην Ελλάδα, οι προκλήσεις είναι μεγάλες. Πολιτικές και οικονομικές αναταράξεις έχουν αφήσει το έδαφος πρόσφορο για παραπληροφόρηση, ενώ η απουσία εξειδικευμένων προγραμμάτων εκπαίδευσης στην ψηφιακή επικοινωνία, ιδίως στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, κάνει τους νέους πιο ευάλωτους.
Η συστηματική εκπαίδευση σε θέματα ψηφιακής επικοινωνίας θα ενισχύσει όχι μόνο τη γνώση γύρω από τα ψηφιακά μέσα αλλά και την κριτική ικανότητα, εξοπλίζοντας τους νέους με τις απαραίτητες δεξιότητες για να πλοηγηθούν στο σύνθετο τοπίο της σύγχρονης ενημέρωσης. Έτσι, οι πολίτες μπορούν να μετατραπούν από παραπληροφορημένοι ή αδιάφοροι σε ενεργούς και καλά ενημερωμένους, γεγονός ζωτικής σημασίας για μια υγιή δημοκρατική κοινωνία.
Οι ψευδείς ειδήσεις δεν είναι απλώς ένα διαδικτυακό «παιχνίδι». Απειλούν τη δημοκρατία, υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή και στρεβλώνουν την ενημέρωση. Μόνο με συνεχή εκπαίδευση, ισχυρή δημοσιογραφική δεοντολογία και αξιόπιστους μηχανισμούς ελέγχου μπορούμε να χτίσουμε μια κοινωνία ανθεκτική στην παραπληροφόρηση και ικανή να προστατεύσει τις δημοκρατικές αξίες.
