Το καλοκαίρι οδεύει στο τέλος του -τουλάχιστον ημερολογιακά- και αποτελεί ερώτημα αν έχει επιτελέσει τον σκοπό του που, για τους περισσότερους και τις περισσότερες από εμάς στον δυτικό κόσμο, είναι η ξεκούραση, το απόλυτο άδειασμα από τα συσσωρευμένα ερεθίσματα του υπόλοιπου χρόνου και η επαναφορά με αποθέματα ενέργειας στην απαιτητική καθημερινότητα. Το διάστημα που μας πέρασε τα κοινωνικά δίκτυα γέμισαν φωτογραφίες από ηλιοβασιλέματα, ονειρικές παραλίες, ανταμώματα και ξένοιαστες στιγμές σε ένα ανέμελο σύμπαν. Αποτελεί ερώτημα αν οι εικόνες αυτές ανταποκρίνονται στη ψυχολογική διάθεση των χρηστών τους και μια πρόχειρη αναζήτηση σε ερευνητικά ευρήματα θα μαρτυρούσε μάλλον μια ουδέτερη ή και αρνητική συσχέτιση δηλαδή όσο περισσότερο ειδυλλιακή παρουσιάζεται η ζωή στα κοινωνικά δίκτυα τόσο πιο άσχημη είναι η διάθεση των ατόμων.
Ένα άλλο ζήτημα εδώ είναι το περιβάλλον στο οποίο συμβαίνουν όλα αυτά. Οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες πρώτα απ’ όλα, που, πέρα από τη στατιστική που καταδεικνύει την οικονομική δυσπραγία των κατοίκων αυτού του τόπου, που δεν επιτρέπει ούτε μια εβδομάδα διακοπών, αρκεί να κοιτάξουμε τα γύρω μας πρόσωπα, φίλους, συγγενείς, συναδέλφους για να επιβεβαιώσουμε την αμείλικτη στατιστική. Μοναδική συζήτηση αποτελεί η ακρίβεια και η αλλαγή των όρων της ζωής μας τα τελευταία χρόνια σε συνδυασμό με την αδυναμία να οραματιστούμε ένα καλύτερο μέλλον, καθώς ολοένα και μειώνεται η βασική προϋπόθεση για να ζήσεις ένα βιώσιμο παρόν: η ελπίδα για κάτι καλύτερο στο μέλλον. Στην έννοια της ελπίδας δε , όπως είναι γνωστό, βασίστηκε όλο το δυτικό οικοδόμημα και αφήγημα από τον διαφωτισμό και έπειτα. Μάθαμε να πιστεύουμε στην αξία της προόδου, να κοιτάμε μπροστά, να επιδιώκουμε την βελτίωση σε όλα τα επίπεδα.
Και κάπου εδώ έρχεται η αμφισβήτηση ή ακόμα και η κατάρρευση αυτού του αφηγήματος, διότι, πέρα από τα στενά όρια του κοινωνικού και οικονομικού μας περιβάλλοντος, υπάρχει το ευρύτερο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον με τους πολέμους, την ατελείωτη φρίκη, την επισφάλεια, την απαξίωση σε επίπεδο προσώπων, θεσμών, χωρίς πλέον τα προσχήματα του παλιού καιρού που έδιναν την ψευδαίσθηση της ελπίδας. Και εκεί αναπηδούν ο κυνισμός και η απαισιοδοξία σαν τα σύγχρονα συλλογικά συναισθήματα μιας εποχής όπου τίποτα δεν μας εκπλήσσει και τα περιμένουμε πλέον όλα. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της απελπισίας ως ψυχολογικής κατάστασης είναι η αδυναμία ελέγχου των παραγόντων που ορίζουν τη ζωή μας. Δεν απέχουμε και πολύ από αυτό.
Για να συνδέσουμε όλα αυτά με τον αρχικό προβληματισμό και τους αναστοχασμούς του αποκαλόκαιρου, θα λέγαμε ότι η ατομική ευημερία σε ένα δυστοπικό περιβάλλον καθίσταται όλο και πιο δύσκολη. Αφενός μας επηρεάζουν οι αντικειμενικοί περιορισμοί αφετέρου δεν μας το επιτρέπει η ανθρώπινη κατάσταση, στην οποία, παρά την επικράτηση της ψυχολογίας ως επιστήμη της ατομικής ευημερίας, το ατομικό και το συλλογικό στοιχείο συνυπάρχουν, αλληλοεπιδρούν, εμπεριέχουν το ένα το άλλο. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό εκτός από την επιδίωξη της προσωπικής μας ισορροπίας μέσα σε όλες τις δυσκολίες της καθημερινής επιβίωσης, να διατηρούμε την επαγρύπνηση και τη σύνδεσή μας με το κοινωνικό περιβάλλον, με ανθρώπους και ομάδες που κρίνουμε ότι ταιριάζουμε, ότι μπορούμε να προσφέρουμε, να συνδεθούμε κοινωνικά.
*Η κ. Κατερίνα Φλωρά είναι Επ. Καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, ΠΔΜ.
