Το πρόγραμμα «Trust Your Stars», που υποτίθεται ότι θα ενίσχυε την έρευνα στην Ελλάδα με 80 εκατομμύρια ευρώ, φαινόταν καταδικασμένο πολύ πριν από τις πρόσφατες αποκαλύψεις περί προβληματικών αξιολογήσεων – πολλές από τις οποίες, σύμφωνα με πληροφορίες, φέρεται να έχουν συνταχθεί με τη βοήθεια εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης ή να έχουν περάσει από επιτροπές ανεπαρκώς στελεχωμένες και ακατάλληλα συγκροτημένες.
Το πρόβλημα, όμως, δεν ήταν μόνο στην τελική φάση. Ήταν δομικό, σχεδιαστικό και -τολμώ να πω- πολιτικό. Το «Trust Your Stars» αποτελεί πιστοποίηση της μη αποτελεσματικής διαχείρισης από την κυβέρνηση, το Υπουργείο Ανάπτυξης και την ηγεσία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Κ(ε)νοτομίας να σχεδιάσουν και να διαχειριστούν μια ουσιαστική ερευνητική πολιτική.
Για του λόγου το αληθές: το πρόγραμμα προκηρύχθηκε τον Απρίλιο του 2024 για έργα διάρκειας 24 μηνών, παρότι η καταληκτική ημερομηνία για την εκταμίευση των ευρωπαϊκών πόρων είναι ο Δεκέμβριος του 2025 – δηλαδή μόλις 21 μήνες αργότερα. Αυτό δεν είναι απλώς προχειρότητα. Είναι γραφειοκρατική αυταπάτη.
Η ακαδημαϊκή κοινότητα, αντιμέτωπη με χρόνια υποχρηματοδότηση, υπέκυψε. Με τη σιωπηρή ανοχή -ή μάλλον συμφωνία- του Υπουργείου, αναζήτησε ευρηματικές λύσεις: σχέδια για ετεροχρονισμένες δαπάνες, αλχημείες στις κατανομές, και υποσχέσεις απορρόφησης πόρων σε εξωπραγματικά χρονοδιαγράμματα. Έτσι, μια στρεβλή διαδικασία συνεχίστηκε, παρά τις προειδοποιήσεις.
Το σημαντικότερο, ωστόσο, ήταν η παντελής έλλειψη στοιχειώδους λογικής στον σχεδιασμό αξιολόγησης. Σε μια χώρα όπου η ερευνητική χρηματοδότηση είναι ανύπαρκτη, είναι αυτονόητο πως όταν εμφανιστεί ένα σημαντικό πρόγραμμα, όλοι θα καταθέσουν πρόταση. Άρα, κανείς σοβαρός ερευνητής δεν θα δεχτεί να είναι κριτής – γιατί απλούστατα θα είναι υποψήφιος.
Και όμως, λύσεις υπήρχαν:
- Απλός επαναπροσδιορισμός στόχευσης: Αν το πρόγραμμα είχε ονομαστεί «Trust Your Rising Stars» και απευθυνόταν σε νεότερους επιστήμονες – π.χ. με όριο τα 25 έτη από την απόκτηση διδακτορικού – όχι μόνο θα ενίσχυε εκείνους που πραγματικά έχουν ανάγκη στήριξης, αλλά θα εξασφάλιζε και κριτές: τους παλαιότερους, καταξιωμένους επιστήμονες που δεν θα ήταν υποψήφιοι. Οι «παλαιότεροι και καταξιωμένοι» εξάλλου, εμπλέκονται και σε εμβληματικές δράσεις, και σε ευρωπαϊκά προγράμματα, και δεν ζουν την πλήρη απελπισία των νεότερων.
- Δομημένο βιογραφικό αντί πλήρους πρότασης: Μέσα σε ελάχιστες εβδομάδες, θα μπορούσε να ζητηθεί οι υποψήφιοι να υποβάλουν ένα σύντομο, δομημένο βιογραφικό σε ηλεκτρονική μορφή: πέντε κύρια επιτεύγματα με σαφή τεκμηρίωση – π.χ. μια δημοσίευση, μια βάση δεδομένων, ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, μια σημαντική ομιλία, την συμμετοχή μια ανασκαφής, την χάραξη κοινωνικής πολιτικής: «γιατί είναι αστέρια». Μαζί με μια περίληψη 200-300 λέξεων για το σχέδιο δράσης τους, 100 λέξεις για το πως η εμπειρία τους συνδέεται με την πρόταση ερευνητικής δράσης, και ένας ενδεικτικός προϋπολογισμός πέντε σειρών. Δύο σελίδες συνολικά. Αυτός ο φάκελος θα ήταν αρκετός για να αξιολογηθεί με ακρίβεια η δυναμική ενός ερευνητή.
Μια κριτική επιτροπή δέκα-δώδεκα έμπειρων πανεπιστημιακών θα μπορούσε να αναλάβει την κατάταξη (όχι βαθμολόγηση) των προτάσεων. Θα ήταν εξίσου απλό να ζητηθεί η συνδρομή Ελλήνων και αλλοδαπών ειδικών, που θα λάμβαναν λίγες δεκάδες βιογραφικών ο καθένας: η αξιολόγηση είκοσι δισέλιδων βιογραφικών είναι πολύ απλή σε σχέση με την αξιολόγηση μίας ερευνητικής πρότασης, και δεν χρειάζεται αυστηρά ειδική σχέση με το αντικείμενο έρευνας). Η κρίση θα μπορούσε να ολοκληρωθεί εντός τριών μηνών. Ο διαγωνισμός θα μπορούσε να έχει ολοκληρωθεί ακόμα και τον Σεπτέμβριο του 2024 και η υλοποίηση των έργων να ξεκινήσει οργανωμένα.
Αυτά, αν φυσικά υπήρχε πραγματική βούληση για στήριξη της καινοτομίας και της έρευνας στη χώρα. Δυστυχώς, όλο και περισσότερο διαφαίνεται πως οι ευρωπαϊκοί πόροι εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται είτε ως εργαλεία εντυπωσιασμού είτε ως πρόχειρες ασκήσεις μικροπολιτικής διαχείρισης, χωρίς αντίκρισμα για το μέλλον.
Κρίμα για τους ερευνητές. Και κυρίως, κρίμα για τη χώρα.
*Ο Αναστάσης Περράκης είναι Βιολόγος, διευθυντής του τομέα Βιοχημείας του Ολλανδικού Ινστιτούτου για τον Καρκίνο, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, και ERA-chair στο Πανεπιστήμιο την Πάτρας
