Η αστάθεια στις παγκόσμιες χρηματαγορές και η πτώση της τιμής του πετρελαίου παρασύρουν τη ρωσική οικονομία, με το ρούβλι να σημειώνει ιστορικό χαμηλό στην ισοτιμία του με το δολάριο την περασμένη εβδομάδα. Παράλληλα ανακοινώθηκε ότι το ρωσικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 3,7% μέσα στο 2015, όταν το 2014 ο ρυθμός ανάπτυξης της ρωσικής οικονομίας δεν είχε ξεπεράσει το αναιμικό 0,7%. Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν υποστήριξε ότι η οικονομική κρίση διανύει τη χειρότερη φάση της και εκτίμησε ότι «από εδώ και στο εξής αναμένεται ανάκαμψη». Ωστόσο, με τις οικονομικές κυρώσεις σε πλήρη ισχύ και τη χώρα αποκομμένη από νέες δυτικές επενδύσεις, αναλυτές προειδοποιούν ότι η Ρωσία θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη για τουλάχιστον έναν ακόμη χρόνο ύφεσης και αυτό σε μια κρίσιμη περίοδο που το Κρεμλίνο προσπαθεί να εδραιώσει τη θέση του στη γεωπολιτική σκακιέρα.
Στο στόχαστρο μισθοί και συντάξεις
«Η κυβέρνηση ήλπιζε ότι η τιμή του πετρελαίου θα ανέβαινε το 2016, αλλά μάλλον αυτό είναι δύσκολο. Ετσι θα πρέπει να γίνουν περισσότερες περικοπές στον προϋπολογισμό, κάτι που θα πλήξει τους εργαζομένους και τους συνταξιούχους. Αν ο Πούτιν μπορούσε να προχωρήσει στην εφαρμογή της συμφωνίας του Μινσκ για την Ανατολική Ουκρανία, ίσως αυτό οδηγούσε σε άρση των δυτικών κυρώσεων, κάτι που θα βοηθούσε τη ρωσική οικονομία –αλλά είναι σχεδόν απίθανο να συμβεί, επειδή το ουκρανικό κοινοβούλιο δεν είναι διατεθειμένο να παραχωρήσει αυτονομία στις περιοχές των αυτονομιστών» εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα»ο Πίτερ Ράτλαντ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Γουέσλιαν στις ΗΠΑ και ειδικός στη Σοβιετική Ενωση και στη Ρωσία.
Σχολιαστές αναφέρουν ότι στα 15 χρόνια που ο Πούτιν κυβερνά τη Ρωσία –είτε από το προεδρικό είτε από το πρωθυπουργικό αξίωμα –η χώρα δεν κατάφερε να προετοιμαστεί και να οχυρωθεί ενάντια στο ενδεχόμενο των χαμηλών τιμών του πετρελαίου με το να ανοίξει την οικονομία της περιορίζοντας την εξάρτησή της από τις εξαγωγές ενέργειας.
«Η Ρωσία σήμερα δεν είναι μια υπανάπτυκτη χώρα αλλά μια χώρα που δεν έχει αναπτυχθεί σωστά. Μεγάλο μέρος της οικονομίας της είναι απομεινάρι του σοβιετικού συστήματος, κάτι που σημαίνει ότι δεν ταιριάζει στην παγκόσμια οικονομία της αγοράς. Χρειάζεται τεράστιες επενδύσεις για να αναβαθμίσει τις βιομηχανίες της. Αλλά ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι θα χρειαστεί τεράστια ποσά για να αποζημιώσει τους πολίτες που θα χάσουν τις δουλειές τους σε τομείς που θα πρέπει να κλείσουν» μας εξήγησε ο Κλίφορντ Γκάντι, οικονομολόγος με ειδίκευση στη Ρωσία στο Ινστιτούτο Brookings στις ΗΠΑ και συγγραφέας μεταξύ άλλων του βιβλίου «Bear Traps on Russia’s Road to Modernization» («Παγίδες στον δρόμο της Ρωσίας προς τον εκσυγχρονισμό», Routledge, 2013).
Για τον ίδιο, ωστόσο, το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται η Ρωσία είναι να απομακρυνθεί από τις πηγές πλούτου που είναι αρκετά μεγάλες για να χρηματοδοτήσουν τον εκσυγχρονισμό της. «Η εξάρτηση της Ρωσίας από τους τομείς του πετρελαίου και του φυσικού αερίου έχει τα προβλήματά της, αλλά αυτά θα ήταν ακόμη χειρότερα αν η χώρα δεν διέθετε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Η ιδέα ότι μια χώρα θα ήταν καλύτερα αν παρέκαμπτε μια πηγή πλούτου που της προσφέρει εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο δεν βγάζει νόημα από οικονομικής άποψης. Αντίθετα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο είναι μια υψηλής τεχνολογίας βιομηχανία που μπορεί να τη βοηθήσει στον συνολικό εκσυγχρονισμό της» λέει.
Ενέργειες «ανάγκης» και όχι «επιλογής»
Το μεγαλύτερο εμπόδιο που αντιμετωπίζει σήμερα η Ρωσία είναι, σύμφωνα με τον κ. Γκάντι, η γεωπολιτική σύγκρουσή της με τη Δύση. «Ο εκσυγχρονισμός της χώρας απαιτεί καλές σχέσεις με τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις και κυρίως με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ» μας είπε. Πόσο θα επηρεάσουν τη γεωπολιτική θέση της Ρωσίας τα οικονομικά της προβλήματα; τον ρωτήσαμε. «Σε αντίθεση με όσα πιστεύουν πολλοί παρατηρητές, οι οικονομικές δυσκολίες της Ρωσίας θα έχουν περιορισμένες συνέπειες στη γεωπολιτική συμπεριφορά της. Δεν θα λειτουργήσουν περιοριστικά για τη ρωσική κυβέρνηση και οι λόγοι για αυτό είναι δύο: πρώτον, η Ρωσία πιστεύει ότι η γεωπολιτική της συμπεριφορά, η ανάμειξή της στην Ουκρανία το 2014 και η προσάρτηση της Κριμαίας, ήταν ενέργειες “ανάγκης” και όχι “επιλογής”, για να χρησιμοποιήσουμε την αμερικανική ορολογία για τους πρόσφατους πολέμους των ΗΠΑ και τις εισβολές τους στο εξωτερικό. Δηλαδή, η Ρωσία πιστεύει ότι δεν είχε άλλη επιλογή αφού έπρεπε να προστατευθεί από τις δυτικές προσπάθειες υπονόμευσης της ισχύος της. Αισθάνεται ότι βρίσκεται υπό πολιορκία, όπως συμβαίνει σε έναν πόλεμο. Δεύτερον, τίποτε από όσα έχει κάνει δεν είναι ιδιαίτερα κοστοβόρο. Ο Πούτιν επέλεξε με προσοχή τις ενέργειες που θα επιφέρουν το μέγιστο γεωπολιτικό αποτέλεσμα με το μικρότερο δυνατό κόστος. Αυτό ισχύει για τις ενέργειές του τόσο στην Ουκρανία όσο και στη Συρία» κατέληξε ο κ. Γκάντι.
Κρίστοφερ Ντέιβις, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
«Οπως ξέρουν και οι Ελληνες, δεν είναι εύκολες οι μεταρρυθμίσεις σε περίοδο οικονομικής στενότητας»
«Η ρωσική κυβέρνηση θα προσπαθήσει να προστατεύσει τον πληθυσμό από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης ώστε να μην υπάρξουν εκτεταμένες κοινωνικές αναταραχές» λέει, μεταξύ άλλων, μιλώντας στο «Βήμα», ο Κρίστοφερ Ντέιβις, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και ειδικός στην οικονομία της Ρωσίας και της Ανατολικής Ευρώπης.
Κρίστοφερ Ντέιβις, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
«Οπως ξέρουν και οι Ελληνες, δεν είναι εύκολες οι μεταρρυθμίσεις σε περίοδο οικονομικής στενότητας»
«Η ρωσική κυβέρνηση θα προσπαθήσει να προστατεύσει τον πληθυσμό από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης ώστε να μην υπάρξουν εκτεταμένες κοινωνικές αναταραχές» λέει, μεταξύ άλλων, μιλώντας στο «Βήμα», ο Κρίστοφερ Ντέιβις, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και ειδικός στην οικονομία της Ρωσίας και της Ανατολικής Ευρώπης.
Πώς εισήλθε στην ύφεση η οικονομία της Ρωσίας;
«Κατ’ αρχάς θα πρέπει να αναγνωρίσουμε στη ρωσική κυβέρνηση ότι έκανε καλή δουλειά στη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008-2010 προστατεύοντας τον πληθυσμό, τον χρηματοπιστωτικό τομέα και τις επιχειρήσεις από τις επιπτώσεις, εν μέρει επειδή κατάφερε να αντλήσει από τα αποθεματικά που υπήρχαν από προγενέστερους φόρους στις ενεργειακές εξαγωγές. Στη διάρκεια του 2010-2013 η ανάπτυξη του ρωσικού ΑΕΠ βρισκόταν σε ένα υγιές 3,4%, ο πληθωρισμός ήταν χαμηλός και επιτυγχάνονταν πλεονάσματα στον κρατικό προϋπολογισμό. Ωστόσο, στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας η ρωσική κυβέρνηση δεν κατάφερε να εφαρμόσει πλήρως το σχέδιό της για στροφή σε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης που θα βασιζόταν στις βελτιώσεις στην παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η οικονομία να συνεχίσει να εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τις εξαγωγές αγαθών, κάτι που αποδείχθηκε ιδιαίτερα προβληματικό για τη Ρωσία, όταν οι τιμές του πετρελαίου στην παγκόσμια αγορά έπεσαν σημαντικά από τα 110 δολάρια το βαρέλι στα μέσα του 2014 στα 28 δολάρια το βαρέλι τον Ιανουάριο του 2016. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπουν τη συνέχιση της αρνητικής ανάπτυξης το 2016 και μια περιορισμένη ανάκαμψη το 2017. Καθώς η ρωσική κυβέρνηση θέλει να αποφύγει μεγάλα, μη βιώσιμα κρατικά ελλείμματα, έχει ανακοινώσει ότι θα προβεί σε πιο ριζοσπαστικές περικοπές μέσα στο 2016 αν η κατάσταση δεν βελτιωθεί».
Θα μπορέσει το Κρεμλίνο να περιορίσει τις επιπτώσεις της ύφεσης μέσα στο 2016;
«Το Κρεμλίνο έχει ξεκάθαρες προτεραιότητες σχετικά με την κοινωνική πρόνοια, την εθνική ασφάλεια και τη βιομηχανία –επομένως οι πιο σημαντικοί τομείς και τα προγράμματα θα προστατευθούν από τις επιπτώσεις της τρέχουσας οικονομικής κρίσης. Η ρωσική κυβέρνηση γνωρίζει ήδη από τις αρχές του 2000 ότι πρέπει να επεκτείνει και να εκσυγχρονίσει την οικονομία της. Προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της εισήγαγε πολλές φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις, αλλά οι περισσότερες είχαν περιορισμένη επιτυχία. Η νέα κρίση που προκλήθηκε από τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου θα μπορούσε να αποτελέσει το ερέθισμα ώστε η ρωσική κυβέρνηση να αναλάβει πιο αποφασιστική δράση. Ωστόσο, δεν είναι εύκολο να εφαρμοστούν μεταρρυθμίσεις σε μια περίοδο οικονομικής στενότητας, όπως εξάλλου θα γνωρίζει καλά και ο ελληνικός λαός από την οδυνηρή εμπειρία του.
Επιπροσθέτως θα διενεργηθούν εκλογές για τη Δούμα το φθινόπωρο του 2016 και η πιθανότητα εισαγωγής ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων θα είναι περιορισμένη. Η Ρωσία δεν αναμένει οι ξένες επενδύσεις να διαδραματίσουν σημαντικό θετικό ρόλο, όπως στην Ανατολική Ευρώπη, εξαιτίας των επιπλοκών από τις οικονομικές κυρώσεις. Οι Ρώσοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι κατά κεφαλήν εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων την περίοδο 1989-2008 ήταν 4.492 δολάρια για την Κεντρική Ευρώπη και τα Βαλτικά κράτη και μόλις 899 δολάρια για την Ουκρανία και 304 δολάρια για τη Ρωσία».
Πιστεύετε ότι τα οικονομικά προβλήματα θα οδηγήσουν σε κοινωνικές αναταραχές στη Ρωσία;
«Δημοσκοπήσεις στη Ρωσία δείχνουν ότι ο λαός ακόμη υποστηρίζει μαζικά την κυβέρνηση του προέδρου Πούτιν. Ωστόσο, η οικονομική κρίση του 2015-2016 έχει πολύ μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις στους απλούς ανθρώπους σε σχέση με την προγενέστερη παγκόσμια οικονομική κρίση. Τα προβλήματα στον προϋπολογισμό καθυστερούν τις καταβολές μισθών, κάτι που έχει ήδη προκαλέσει κοινωνικές αναταραχές σε συγκεκριμένες περιοχές που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα οικονομικά προβλήματα. Εν όψει των εκλογών για τη Δούμα η κυβέρνηση θα είναι προσεκτική ώστε να προστατεύσει το βιοτικό επίπεδο των Ρώσων όσο το δυνατόν περισσότερο. Επομένως δεν πιστεύω ότι θα υπάρξουν σημαντικές κοινωνικές αναταραχές μέσα στο 2016. Η οικονομία αναμένεται να εισέλθει σε τροχιά ανάκαμψης μέσα στο 2017 και οι προεδρικές εκλογές θα διενεργηθούν το 2018. Επομένως η κυβέρνηση θα καταβάλει προσπάθειες να διατηρήσει τον πληθυσμό ικανοποιημένο την περίοδο 2017-2018».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
