Αν η Ελλάδα είναι το «μαύρο πρόβατο» της ευρωζώνης, η Ιταλία είναι ο «ελέφαντας στο δωμάτιο». Ενα τεράστιο πρόβλημα, για το οποίο όμως καλό θα ήταν να μην πολυμιλάμε, ιδίως στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες. Διότι αν εκραγεί η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ΟΝΕ, θα συμπαρασύρει στην καταστροφή όλους τους άλλους.
Πόσο πραγματικός είναι αυτός ο κίνδυνος το 2015; Αν πιστέψουμε τον Ματέο Ρέντσι, δεν πρέπει να φοβόμαστε τίποτε από τα δυτικά της Αδριατικής. «Η Ιταλία δεν αποτελεί πλέον πρόβλημα για την Ευρώπη» είπε με αυτοπεποίθηση ο 40χρονος πρωθυπουργός την περασμένη εβδομάδα. «Είμαστε σαν τον ποδηλάτη, που έχει μείνει πίσω με σημαντική καθυστέρηση. Αλλά κατάφερε να ξαναφτάσει τους υπολοίπους. Βέβαια, δεν μας αρκεί, δεν είμαστε ικανοποιημένοι, γιατί οι ποδηλάτες αυτοί πάνε με χαμηλή ταχύτητα» εξήγησε. Τόνισε ότι «μέσα σε έναν χρόνο τρέξαμε τη μεταρρύθμιση του εργασιακού, ενώ η Γερμανία, για τις ίδιες αλλαγές, χρειάστηκε τρία χρόνια». Παραδέχθηκε βέβαια ότι «ανοίξαμε μόνο το ένα τρίτο των θέσεων εργασίας που χάθηκαν με την κρίση», αλλά «οι προσλήψεις έγιναν στη Νότια Ιταλία, και αυτό δείχνει ότι είμαστε στον σωστό δρόμο». Εχει δίκιο; Οι περισσότεροι ειδικοί εκτιμούν ότι ο Ρέντσι είναι ποδηλάτης σε ζόρικη ανηφόρα.
Τα καλά νέα
Για να μη φανούμε άδικοι, υπάρχουν κάποια καλά νέα. Η Ιταλία μόλις βγήκε από ύφεση τριών ετών. Η οικονομία αναπτύχθηκε με 0,7% του ΑΕΠ στο πρώτο τρίμηνο εφέτος και προβλέπεται να φτάσει στο 1,4% το 2016. Η ανεργία, που χτύπησε κόκκινο στο 13% στο τέλος του 2014, έπεσε τώρα επισήμως στο 12,4%. Χάρη στους νέους νόμους για τα εργασιακά και τα γενναία φορολογικά κίνητρα για εργοδότες που προσλαμβάνουν κόσμο, λέει ο Ρέντσι. Αλλο ενθαρρυντικό στοιχείο: η ανάκαμψη πυροδοτήθηκε από επενδύσεις και όχι από κατανάλωση, κάτι που δείχνει εμπιστοσύνη στις επιχειρήσεις. Το χρηματιστήριο είδε σημαντική άνοδο κατά 22% λόγω αύξησης άμεσων επενδύσεων από το εξωτερικό.
Η κυβέρνηση έχει βάλει μπρος πρόγραμμα ενισχυμένης πρόσβασης σε πιστώσεις για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, «καλά δάνεια» όπως λέει για να τονώσει τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας. Εχει μειώσει τους φόρους στις εταιρείες, με σκοπό να παταχθεί η ανεργία. Και έχει υποσχεθεί 35 δισ. ευρώ σε περικοπές φόρων, για όλους τους Ιταλούς, ως το 2018. Ηδη τα νοικοκυριά με τα πιο χαμηλά εισοδήματα πληρώνουν 80 ευρώ λιγότερα σε φόρους κάθε μήνα.
Αλλά για κάθε μισογεμάτο ποτήρι υπάρχει ένα εντελώς άδειο. Κατ’ αρχάς, αυτή η αδύναμη πρόσφατη ανάπτυξη δεν έχει σχέση με την πολιτική του, λένε οι αντίπαλοι του Ρέντσι. Οφείλεται στα κέρδη από τον καλοκαιρινό τουρισμό, στην απροσδόκητα καλή αγροτική παραγωγή εφέτος, στις χαμηλές τιμές του πετρελαίου και στην εξίσου χαμηλή ισοτιμία του ευρώ, που ευνόησαν τη βιομηχανία και τις εξαγωγές. Και πάνω από όλα, οφείλεται στην ποσοτική χαλάρωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, στο πρόγραμμα απεριόριστης αγοράς κρατικών ομολόγων, που εγγυάται χαμηλά επιτόκια ώστε να μην ξαναπέσει καμία χώρα στα τοκογλυφικά νύχια των αγορών, α λα ελληνικά.
Μη βιώσιμο Ασφαλιστικό
Στασιμότητα στην οικονομία, ανοιχτό και καυτό το μη βιώσιμο Ασφαλιστικό. Βαθύ χάσμα ανισότητας ανάμεσα στον Βορρά και στον Νότο της χώρας, μαφία, διαφθορά, γραφειοκρατία, βραδυκίνητη Δικαιοσύνη, λίγα δημόσια λεφτά για την Υγεία και την Παιδεία, μόνιμη πολιτική αστάθεια.
Και τώρα η βόμβα με τους μετανάστες στη Μεσόγειο. Τα προβλήματα είναι βουνό και ο Ρέντσι σαν τον μαθητευόμενο ορειβάτη στο Εβερεστ. Οι αριθμοί αποκαλυπτικοί. Εδώ και 16 χρόνια, από τότε που η Ιταλία μπήκε ως ιδρυτικό μέλος στο ευρώ, δεν έχει δει ανάπτυξη. Οικονομολόγοι της J.P. Morgan εκτιμούν ότι θα μείνει κοντά στο μηδέν για αρκετά χρόνια ακόμη.
Φτώχεια και μαφία
Η βιομηχανική παραγωγή πέφτει και η πραγματική ανεργία καλπάζει στο 20% για τον γενικό πληθυσμό και στο 42,5% για τους νέους. Το δημόσιο χρέος είναι θηριώδες, το δεύτερο μεγαλύτερο στην ευρωζώνη μετά της Ελλάδας, στο 135% του ΑΕΠ, άνω των 2 τρισ. ευρώ. Το mezzogiorno, οι νότιες περιοχές της Ιταλίας, υποφέρουν από τη φτώχεια, δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τον Βορρά. Από το 1 εκατ. των ανθρώπων που έχασαν τη δουλειά τους το διάστημα 2007-14, το 70% κατοικούν στον Νότο. Η ανεργία εκεί είναι υψηλότερη από κάθε χώρα της ΕΕ και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά 40% χαμηλότερο. Είναι τέτοια η ανέχεια που εκτιμάται ότι τα επόμενα 50 χρόνια ο Νότος θα χάσει 4,2 εκατ. κατοίκους, το ένα πέμπτο του πληθυσμού του, που θα αναζητήσουν καλύτερη τύχη στη Βόρεια Ιταλία και στο εξωτερικό.
Αν κάτι συνεχίζει να τα πηγαίνει πολύ καλά είναι το οργανωμένο έγκλημα και η Μαφία. Δολοφονίες, εμπόριο όπλων και ναρκωτικών, εκβιασμοί, προστασία, πορνεία, τοκογλυφία. Ο ετήσιος τζίρος της ιταλικής μαφίας υπολογίζεται σε 135 δισεκατομμύρια ευρώ. Εκτιμάται ότι το 6% του ΑΕΠ καταλήγει στο συνδικάτο του εγκλήματος.
ΤΖΙΑΝΙ ΡΙΟΤΑ: «Μόνο η Ανγκελα Μέρκελ μπορεί να του επιτρέψει να παρακάμψει τη λιτότητα» «Ο Ρέντσι έχει δουλέψει σκληρά αλλά δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνος του. Ο συνασπισμός του δεν είναι ευρύς, το κόμμα του είναι διχασμένο»
λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο
Τζιάνι Ριότα, αρθρογράφος στην εφημερίδα «La Stampa».
«Η Ιταλία είναι στην πραγματικότητα δύο χώρες. Βόρεια της Ρώμης τα πηγαίνει αρκετά καλά, ορισμένες περιοχές στα βορειοανατολικά έχουν ταχύτερο ρυθμό ανάπτυξης από τη Γερμανία. Ιδίως η περιοχή γύρω από το Σεμπίνο, στη Λομβαρδία, έχει ρεκόρ ανάπτυξης 10% το 2015. Δυστυχώς ο Νότος τα πηγαίνει χειρότερα από την Ελλάδα με το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας. Ετσι ο Ρέντσι κυβερνά στην ουσία δύο χώρες και δεν είναι εύκολο» τονίζει.
«Επί των ημερών του η Ιταλία έχει σημειώσει κάποια πρόοδο, οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας έχουν αποτέλεσμα, αλλά η οικονομία δεν έχει μπει μπροστά. Οι επιχειρήσεις πρέπει να εκσυγχρονιστούν, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να αποδεχθούν τον νέο παγκοσμιοποιημένο κόσμο, ολόκληρη η χώρα πρέπει να μεταρρυθμίσει τα άμοιρα σχολεία και τα πανεπιστήμιά μας. Το ποσοστό αποφοίτησης της Ιταλίας είναι από τα χαμηλότερα στη Δυτική Ευρώπη» προσθέτει ο Ριότα.
«Ο Ρέντσι έχει δουλέψει σκληρά αλλά δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνος του. Ο συνασπισμός του δεν είναι ευρύς, το κόμμα του διαιρείται. Ορισμένοι αναλυτές στοιχηματίζουν ότι ο Ρέντσι θα μπλοφάρει για πρόωρες εκλογές επιχειρώντας να συσπειρώσει τη βάση του. Στη Δεξιά η ξενοφοβική Λέγκα του Βορρά τού κάνει μεγάλη επίθεση υπό τον νέο ηγέτη Ματέο Σαλβίνι, ενώ ο Μπέπε Γκρίλο (σ.σ.: του λαϊκίστικου Κινήματος 5 Αστέρων)
εξακολουθεί να έχει 25% στις δημοσκοπήσεις. Ετσι ο Ρέντσι ποντάρει σε τεράστιες φορολογικές περικοπές, μείωση στον Φόρο Ακίνητης Περιουσίας, στους φόρους επί της εργασίας, στους φόρους των επιχειρήσεων σε ευρεία κλίμακα. Χρειάζεται να παρακάμψει τον σφιχτό προϋπολογισμό λιτότητας της Ιταλίας και μόνο η Ευρώπη και η Ανγκελα Μέρκελ μπορούν να του το επιτρέψουν» εξηγεί. Και καταλήγει:
«Μπορεί να συγκεντρώσει 7-8 δισεκατομμύρια αν βγει από τον ζουρλομανδύα του ελλείμματος στο 3%, να επενδύσει σε δημόσιες υποδομές, να μειώσει φόρους, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας. Ο Ρέντσι θα πει τελικά στη Μέρκελ: Προτιμάς να τα βρεις μαζί μου, με έναν πρώην Χριστιανοδημοκράτη τέλος πάντων, ή με τους οργισμένους λαϊκιστές, τον Σαλβίνι και τον Γκρίλο; Η επιτυχία του θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο που έχουν επιβάλει τη λιτότητα στην Ιταλία. Θα πρέπει να πείσει τη Μέρκελ ότι χρειάζεται ευελιξία και χρόνο αν πρόκειται να έχει κάποια πιθανότητα να περάσει σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις».
«Είναι χώρα αναξιόπιστη για τις αγορές και έχει τεράστιο δημόσιο χρέος» «Πιστεύετε ότι έχει δίκιο ο Ρέντσι όταν διαβεβαιώνει ότι η Ιταλία δεν είναι πλέον πρόβλημα για την ευρωζώνη;» ρωτήσαμε τον Φραντσέσκο Τσουκίνι, καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου.
«Νομίζω ότι είναι υπερβολικά αισιόδοξος. Ακόμη και τώρα, όταν υπάρχει κάποια είδηση που θέτει σε συναγερμό τις χρηματοπιστωτικές αγορές, υπάρχει μια ομάδα χωρών των οποίων τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων πέφτουν (Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο, ακόμη και Ιρλανδία) και άλλες, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και προφανώς η Ελλάδα, των οποίων τα επιτόκια αυξάνονται. Με άλλα λόγια, η Ιταλία, σύμφωνα με τις αντιλήψεις των αγορών, εξακολουθεί να ανήκει στην κατηγορία των αναξιόπιστων και βέβαια εξακολουθεί να έχει σήμερα ένα τεράστιο δημόσιο χρέος» μας λέει ο Τσουκίνι.
Εχει κάποια χειροπιαστή επιτυχία ο Ρέντσι; ρωτάμε. «Κυβερνάει εδώ και μόλις ενάμιση χρόνο. Ως εκ τούτου είναι πολύ νωρίς για μια συνολική αξιολόγηση. Ορισμένα προβλήματα είναι τόσο μεγάλα και τόσο παλιά όπως, για παράδειγμα, το χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου ή το οργανωμένο έγκλημα που θα απαιτηθούν πολλές δεκαετίες για να εξαλειφθούν. Σύμφωνα με μια πρόσφατη ανάλυση ανεξάρτητων ιταλών οικονομολόγων, τα περίφημα πλέον €80 (μια μορφή μείωσης του φόρου για τα μεσαία – χαμηλά εισοδήματα) είχαν πράγματι θετική επίδραση στη ζήτηση και όχι μόνο στις επιδόσεις του Δημοκρατικού Κόμματος του Ρέντσι στις ευρωεκλογές» μας απαντά.
Και καταλήγει:
«Ο λεγόμενος νόμος για τα εργασιακά (Jobs Act το λέμε στην Ιταλία, στα αγγλικά!) έχει σαφώς αλλάξει πολλές συμβάσεις προσωρινής εργασίας σε συμβάσεις αορίστου χρόνου. Αλλά είναι λιγότερο σαφές αν αυτή η αλλαγή στους κανόνες της αγοράς εργασίας επηρεάζει θετικά την αργή και μικρή μείωση του ποσοστού ανεργίας και τη βιομηχανική παραγωγή».
Ενα ατού και δύο αγκάθια Παίζει μόνος του, χωρίς αντίπαλο
Ατού του Ρέντσι είναι ότι παίζει μόνος του στο πολιτικό γήπεδο, χωρίς σοβαρό αντίπαλο εκτός και εντός του κόμματός του. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι είναι τελειωμένος και η Forza Italia διασπασμένη. Στις δημοσκοπήσεις το PD παραμένει το μεγαλύτερο κόμμα με 38%, μπροστά από το αντισυστημικό Κίνημα 5 Αστέρων του λαϊκιστή Μπέπε Γκρίλο.
Οικονομική ανασφάλεια για το 71% των Ιταλών
Σήμερα 10,3 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας στην Ιταλία. Τιμές και φόροι αυξάνονται, μισθοί και συντάξεις μειώνονται. Μια οικογένεια με δύο παιδιά χρειάζεται εφέτος άλλα 680 ευρώ για να τα βγάλει πέρα. Το 71% των Ιταλών λένε ότι αισθάνονται οικονομική ανασφάλεια από 46% το 2011.
Θολό «Σχέδιο Β’» για τους πρόσφυγες
Πολιτική ανοιχτών συνόρων, με 75.000 πρόσφυγες και μετανάστες να έχουν κατακλύσει τα κέντρα υποδοχής, έχει κηρύξει ο Ρέντσι, επιμένοντας ότι η κρίση είναι «ευρωπαϊκή». Ζητάει περισσότερα από τα 313 εκατ. ευρώ που δίνει η ΕΕ στην Ιταλία και απειλεί τις Βρυξέλλες με σκληρό Σχέδιο Β’, λεπτομέρειες του οποίου δεν έχει αποκαλύψει.
Με όπλο το επικοινωνιακό χάρισμα
Ο «αντάρτης τσέπης» που διαλύει στα λόγια το κατεστημένο Ασος στην επικοινωνία, έχει πετύχει στον ρόλο του «υπερασπιστή των φτωχών» της Ιταλίας, αν και η πολιτική του κινείται όλο και πιο δεξιά. Στην Ευρώπη ο Ρέντσι εμφανίζεται συχνά σαν «αντάρτης τσέπης» καταγγέλλοντας τη λιτότητα με αντι-γερμανική ρητορική, αν και στο τέλος τα βρίσκει με τη Μέρκελ. Το μόνο βέβαιο; Χαμογελάει εύκολα, υπόσχεται πολλά, σφύζει από ενεργητικότητα και φιλοδοξία. Οι Ιταλοί έπαιξαν τα ρέστα τους ποντάροντας στα νιάτα και στην τόλμη του κυβερνητικά άπειρου πρώην δημάρχου της Φλωρεντίας. Ο Ρέντσι λέει ότι θα ταρακουνήσει το σύστημα και θα φέρει αλλαγή παντού. Αποστολή του, το «rottamazione» (διάλυση) του παλιού, του κατεστημένου, του διεφθαρμένου. Το καταφέρνει στα λόγια, με επικοινωνιακό χάρισμα που παραδέχονται και οι αντίπαλοί του. Να γιατί ήταν ένας από τους λίγους πρωθυπουργούς που διασώθηκαν στις ευρωεκλογές. Ο κεντροαριστερός πρωθυπουργός κέρδισε το πρώτο στοίχημα με 40% τον Μάιο του 2014, σαρωτική νίκη που τον νομιμοποίησε για πρώτη φορά στις κάλπες.
Αλλά στην πράξη τα μέτρα που παίρνει βασίζονται σε «κλασικές» νεοφιλελεύθερες συνταγές. Στην Ιταλία ο κόσμος υποφέρει από πακέτο σκληρής λιτότητας με περικοπές 26 δισ. ευρώ για τρία χρόνια σε μισθούς, συντάξεις, Υγεία και Παιδεία. Κάποιοι, ιδίως στην αριστερή πτέρυγα του κόμματός του (PD), τον ακούνε με μεγάλη καχυποψία. Είναι «πολύ άπειρος» και «διπρόσωπος», λένε. Ενώ ηγείται της Κεντροαριστεράς, οι λύσεις του είναι δεξιάς κοπής: απορρύθμιση στα εργασιακά για πιο εύκολες απολύσεις, μείωση δημόσιων δαπανών και ιδιωτικοποιήσεις.
Επιπλέον ο Ρέντσι έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θέλει κατάργηση των συμφώνων δημοσιονομικής πειθαρχίας της ΕΕ αλλά μόνο «flessibilità» (ευελιξία) στην εφαρμογή τους. Τα όριά της θα τα δείξει η επόμενη μεγάλη μάχη που λέγεται ΦΠΑ.
Αν η Ιταλία δεν μπορέσει να μειώσει το δημόσιο έλλειμμά της, σύμφωνα με το πρόγραμμα που συμφωνήθηκε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο Ρέντσι θα πρέπει να αυξήσει τον Φόρο Προστιθεμένης Αξίας κατά 16 δισ. ευρώ το 2016, μέτρο που θα συρρικνώσει την οικονομία κατά 0,7%. Αντίο, ανάπτυξη. Για να το γλιτώσει αυτό η Ιταλία συμφώνησε να μειώσει τις δημόσιες δαπάνες κατά άλλα 10 δισ. ευρώ. Ετσι μάλλον ο Ρέντσι θα κάνει ακόμη ένα παζάρι με την Κομισιόν: έλλειμμα προϋπολογισμού το 2016 ίσως στο 2,2%, σε αντάλλαγμα για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Τεχνοκράτες στις Βρυξέλλες λένε πάντως ότι η Ιταλία θα σωθεί πραγματικά μόνο όταν οι αγορές αποφασίσουν πως ο Ρέντσι είναι αποτελεσματικός. Αν διακρίνουν έλλειψη αποφασιστικότητας ή δυναμικής, τα επιτόκια μπορεί να αυξηθούν για άλλη μία φορά. Σε αυτή την περίπτωση ο συναγερμός θα ηχήσει σε όλη την Ευρώπη επειδή η Ιταλία είναι «πολύ μεγάλη» για να τη διασώσει ο EFSF. Τόσα λεφτά απλώς δεν υπάρχουν.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ