Από τότε που η λέξη διανοούμενοι μπήκε, κατά την υπόθεση Ντρέιφους, στο λεξιλόγιο του δυτικού πολιτισμού, πασχίζουμε διαρκώς να προσδιορίσουμε την έννοια και τον ρόλο τους, ενώ συχνά μιλάμε και για το τέλος τους. Ο όρος άρα είναι ασαφής. Αν δεχτούμε ότι διανοούμενοι είναι οι συγγραφείς, επιστήμονες, πνευματικοί δημιουργοί που παρεμβαίνουν με κύρος στα δημόσια ζητήματα, τότε το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι τι ακριβώς κάνει την παρέμβασή τους έγκυρη. Η ίδια η ποιότητα του έργου τους; Τα καλά ποιήματα ενός ποιητή αρκούν δηλαδή για να κάνουν την παρέμβασή του στα ζητήματα του δημόσιου διαλόγου απαραίτητη και άξια προσοχής; Διόλου. Προσωπικά, τον μόνο τύπο διανοουμένου που μπορώ να δεχτώ είναι εκείνου που μιλάει για πράγματα που γνωρίζει καλά, που τα έχει επί μακρόν και σε βάθος μελετήσει και τα οποία μπορεί να φωτίσει με έναν τρόπο που δεν μπορούν να κάνουν οι δημοσιογράφοι ή οι πολιτικοί. Επιχειρηματολογημένα, νηφάλια και με ανεξαρτησία γνώμης.
Εξ αντιδιαστολής, μου είναι λίαν αντιπαθής και νομίζω πως δεν μας χρειάζεται καθόλου ο τύπος του διανοουμένου-μαϊντανού που μιλάει επί παντός, καθώς και ο τύπος του στρατευμένου σε κόμματα και ιδεολογίες. Ο πρώτος γιατί δεν ξέρει τι λέει και ο δεύτερος γιατί δεν έχει ανεξαρτησία γνώμης.
Τέλος, ας μη θεωρούμε τους διανοουμένους αρχάγγελους του φωτός, ανύστακτους υπερασπιστές της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Στον 20ό αιώνα δεν άφησαν τυραννία και ολοκληρωτισμό που να μην τα υπερασπίστηκαν με πάθος.
Ο κ. Σταύρος Ζουμπουλάκης είναι δοκιμιογράφος, πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
