Σαράντα χρόνια ΠαΣοΚ είναι από μόνο του ρεκόρ. Οσο θυμάμαι, στον τόπο μας τουλάχιστον δεν είχαμε ως τώρα τόσο πολύχρονο κόμμα, χωρίς μάλιστα να αλλάζει όνομα. Οπου τα μισά χρόνια πέρασαν με τον ιδρυτικό του αρχηγό εν ζωή, ενώ τα άλλα μισά με τρεις, αν μετρώ καλά, διαδοχικούς αρχηγούς, από τους οποίους ο μεσαίος διαθέτει ομώνυμο επίθετο με τον πρώτο, αλλά ενίοτε υποκοριστικό όνομα –εξαίρεση και αυτό.
Πού το πάω; Τώρα που το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα κινδυνεύει, στα σαράντα γενέθλιά του, να πάθει ανακοπή, είναι καιρός πιστεύω να διακριθούν και να συγκριθούν οι τέσσερις εποχές του και τα πρόσωπα που τις καθόρισαν και κάποια ακόμη τις καθορίζουν. Προς το παρόν προτείνω η διάκριση και η σύγκριση να περιοριστούν στην πρώτη ιδρυτική εποχή και στην προτελευταία, που φαίνεται να διεκδικεί τελευταία την επάνοδό της.
Προηγούνται επομένως ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Γιώργος Παπανδρέου, και ανάμεσά τους (ως μήλον της πρόσφατης έριδος) το επώνυμο ακόμη ΠαΣοΚ. Πρόθεσή μου δεν είναι να υποδείξω πιθανές ομοιότητες μεταξύ πατέρα και γιου, αλλά κάποιες σημαντικές διαφορές, υπό τον όρο ότι απορρίπτεται εξαρχής η ηθικολογική διάκριση μεταξύ καλού και κακού. Θα είμαι κατ’ ανάγκην εξαιρετικά σύντομος.
Η διάχυτη αίσθηση δείχνει, πιστεύω, ότι ο Αντρέας διέθετε για την εποχή του σπάνια πολιτική ευφυΐα (ευάλωτη έστω και μάλλον σπάταλη), που εγκαίρως τη διέγνωσε και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ηξερε τι ήθελε, ποιες ήταν οι δυνατότητές του, πόσο και πώς θα μπορούσε να τις εκμεταλλευθεί, ανάλογα και με τις αντικειμενικές συνθήκες, ευνοϊκές αλλά και αντίξοες. Παρά τα φαινόμενα (και τα λεγόμενα) υπήρξε καταρχήν συνεργατικός, άστοχος όμως και άτυχος σε κάποιες κρίσιμες επιλογές και απορρίψεις του. Με τον τρόπο του υπήρξε συναρπαστικός ομιλητής και συνομιλητής, ανοιχτού κατά βάση χώρου.
Διέβλεψε εξάλλου εγκαίρως (ήδη από τα χρόνια της διαβόητης Αποστασίας) πως ο τόπος χρειάζεται (και φαντάζεται) ολικού και ριζικού τύπου αλλαγή προσώπων, προγραμμάτων και πραγμάτων, που την αποτύπωσε ήδη στην επωνυμία του νέου κόμματος. Το οποίο το βάφτισε συντομογραφικά ΠαΣοΚ, που πάει να πει «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα», αποφεύγοντας όμως να ορίσει επακριβώς και να περιορίσει προληπτικώς το ιστορικό και πολιτικό περιεχόμενο των τριών όρων.
Αφήνοντας συνάμα ανοιχτή την πόρτα στη λαϊκή φαντασίωση, ως κίνητρο παρορμητικού ενθουσιασμού, διαθέσιμου σε κρίσιμα θέματα, μεταξύ άλλων και της (άδηλης και αδήλωτης) αποενοχοποίησης. Στο σημείο όμως αυτό θα επιμείνω, δοκιμάζοντας να εξηγήσω τι ακριβώς εννοώ.
Πιστεύω ότι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς ελιγμούς του Ανδρέα Παπανδρέου, πριν και κυρίως μετά από τη συντριπτική εκλογική νίκη του ΠαΣοΚ το 1981, αναγνωρίζεται στην εφαρμογή ενός σχεδίου αποενοχοποίησης του μεγαλύτερου μέρους του ελληνικού λαού για την ουδέτερη, αυτοσυντηρητική στάση του στα χρόνια της επτάχρονης δικτατορίας.
Καλλιεργώντας τη ζωτικής σημασίας άποψη ότι δεν φταίει ο ίδιος ο λαός για το έλλειμμα ενεργητικής αντίστασης στην ανελεύθερη επίθεση της χούντας, αλλά η προδικτατορική υποτίμησή του από την άρχουσα τάξη σε όλα σχεδόν τα κρίσιμα επίπεδα του δημόσιου βίου. Με τους όρους αυτούς το ΠαΣοΚ προσφέρθηκε και λειτούργησε σαν κολυμβήθρα του Σιλωάμ, αποβάλλοντας ανομολόγητες ενοχές μεγάλου μέρους του ελληνικού λαού, και ο Αντρέας μεταμορφώθηκε σε άγγελο εξ ουρανού, ευαγγελίζοντας την απρόβλεπτη θεραπεία ανίατων πληγών.
Σ’ αυτήν πάντως τη μεταδικτατορική ανακούφιση του κόσμου συνέβαλε προηγουμένως και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με αλλεπάλληλα μέτρα ιδιαίτερης καθεστωτικής και εκπαιδευτικής σημασίας.
Καταλογίζονται τα κυριότερα: ακύρωση της βασιλευομένης και καθιέρωση της προεδρικής δημοκρατίας∙ αναγνώριση νομιμότητας του Κομμουνιστικού Κόμματος∙ ισόβιες καταδίκες των πρωταιτίων της χουντικής εκτροπής∙ περιορισμένη έστω αποχουντοποίηση στον ευαίσθητο χώρο της Ανώτατης Παιδείας∙ καθιέρωση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας∙ αναθεώρηση προγραμμάτων διδασκαλίας στη Μέση Εκπαίδευση και στα Πανεπιστήμια. Αλλάζοντας έτσι σε μεγάλο βαθμό το τοπίο της πολιτικής και, εν μέρει έστω, της πολιτιστικής μας ζωής. Πρόκειται για αλλαγές που ευνόησαν τις αμέσως επόμενες ριζικές μεταλλαγές του ΠαΣοΚ, μετά την εκλογική του νίκη και την κυβερνητική του εγκατάσταση. Αποφασιστικό ρόλο, σε πρώτη τουλάχιστον φάση, έπαιξαν, κατά τη γνώμη μου, τα ευρηματικά, όπως υπαινίχθηκα, ονόματα και συνθήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
