Η Ρωξάνη, ο Αλέξανδρος Δ’ και η «έκπληξη»

Η Αμφίπολη, που ιδρύθηκε από τους Αθηναίους το 438/437 π.Χ. –συγκεκριμένα από τον αθηναίο στρατηγό Αγνωνα με στόχο τον έλεγχο της πλούσιας ενδοχώρας του Στρυμόνα και των μεταλλείων χρυσού και ασημιού του Παγγαίου -, έλαβε αυτό το όνομα γιατί ήταν χτισμένη δίπλα στη λίμνη Κερκινίτιδα (όπου ιδρύθηκαν μετέπειτα τα Ναυπηγεία του Φιλίππου Β’ και του Αλέξανδρου) και περιβαλλόταν από τον ποταμό Στρυμόνα. Η πόλη αποσκίρτησε από την Αθήνα το 422 π.Χ. και εντάχθηκε στο Βασίλειο της Μακεδονίας το 357 π.Χ. από τον Φίλιππο Β’. Ο Στρυμόνας τότε ήταν ένας μεγάλος πλωτός ποταμός και η ισχυρή Αμφίπολη έγινε η μεγαλύτερη ναυτική βάση των Μακεδόνων και η αφετηρία της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Από την Αμφίπολη το 334 π.Χ. ξεκίνησαν τα πλοία υπό τον ναύαρχο Νέαρχο για να φτάσουν ως τον Ινδό ποταμό. Ο Νέαρχος είχε γεννηθεί στην Αμφίπολη και σήμερα το υπουργείο Πολιτισμού τον τοποθετεί ανάμεσα στους επικρατέστερους «ιδιοκτήτες» του τύμβου.

Οι αρχαιολόγοι δεν αποκλείουν όμως ο τάφος να ανήκει στη Ρωξάνη και στον υιό της Αλέξανδρο Δ’, που γεννήθηκε μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και οι οποίοι δολοφονήθηκαν και οι δύο από τον Κάσσανδρο το 311 π.Χ., αφού πρώτα τους είχε εξορίσει στην Αμφίπολη «για να προφυλαχθούν», ενώ μετά τη διπλή δολοφονία εξαφάνισε τις σορούς τους. Ολοι ωστόσο συνειδητοποιούν ότι θα είναι παράξενο να έχει χτιστεί από τον Δεινοκράτη ίσως ο πιο μεγαλοπρεπής τύμβος στην Ευρώπη για αυτά τα πρόσωπα. Πώς δικαιολογείται μια τέτοια κατασκευή για τη Ρωξάνη, για ένα δωδεκάχρονο παιδί ή για τον Νέαρχο όταν λίγα χρόνια νωρίτερα, το 336 π.Χ., ο βασιλιάς Φίλιππος ετάφη στη Βεργίνα σε έναν τύμβο ορθογώνιο, αισθητά μικρότερο, με περίμετρο 150 μέτρα και ύψος 12 μέτρων που παρέμενε άγνωστος για αιώνες μέχρι να ανακαλυφθεί στις 8 Νοεμβρίου 1977 από τον Μανώλη Ανδρόνικο; Αυτή η αναλογία δυσκολεύει τον ύπνο όλων… Ωστόσο μπορεί να πρόκειται για κενοτάφιο προς τιμήν του Αλέξανδρου μέσα στο οποίο μπορεί να τάφηκαν μέλη της οικογενείας του. Σε κάθε περίπτωση, όλοι στην κυβέρνηση αλλά και στους κύκλους των αρχαιολόγων αποφεύγουν την οποιαδήποτε νύξη περί Αλεξάνδρου προκειμένου να προφυλαχθούν από ενδεχόμενο φιάσκο, ιδίως όταν υπάρχουν ισχυρές ιστορικές πηγές περί ταφής του στην Αλεξάνδρεια.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη έως σήμερα ιστορική εκδοχή, ο Αλέξανδρος είχε εκφράσει την επιθυμία να ταφεί στο ιερό του Αμμωνα Ρα στην Αίγυπτο. Ο ισχυρότερος των διαδόχων του Πτολεμαίος απαίτησε η σορός του Αλέξανδρου να μεταφερθεί στη Μέμφιδα (Κάιρο), που ήταν η πρωτεύουσα του κράτους του. Η σορός τοποθετήθηκε επάνω σε χρυσή άμαξα 4Χ5,5 μέτρων την οποία έσυραν 64 ημίονοι. Σύμφωνα με την εκδοχή που αναφέρει πρώτος ο Καλλισθένης και στη συνέχεια ο Πλούταρχος και ο Αρριανός μεταξύ άλλων, ο Πτολεμαίος την παρέλαβε στα σύνορα με τη Συρία από τον ετεροθαλή αδελφό του Αλέξανδρου Αριδαίο. Η ταφή στη Μέμφιδα ήταν προσωρινή ώσπου να κατασκευαστεί το μαυσωλείο στην Αλεξάνδρεια. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, το μαυσωλείο επισκέφθηκε ο Οκταβιανός Αύγουστος μετά τη Μάχη του Ακτίου κατά του Μάρκου Αντώνιου και των ναυτικών δυνάμεων της Κλεοπάτρας που έγινε στις 2 Σεπτεμβρίου του 31 π.Χ., αλλά είδε μόνο τα οστά σε γυάλινο κιβώτιο και όχι τη σαρκοφάγο, η οποία προφανώς είχε συληθεί. Μετά τις ταραχές των αρχών του 5ου αιώνα που οδήγησαν μεταξύ άλλων στην καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας χάθηκαν τα ίχνη ακόμη και της τοποθεσίας του μαυσωλείου.

Με βάση αυτή την ιστορική εκδοχή, που είναι μάλλον η επικρατέστερη, υπάρχουν μικρές πιθανότητες να ετάφη ο Αλέξανδρος στην Αμφίπολη και ενδεχομένως ο τύμβος, αν δεν ανήκει στη Ρωξάνη, στον Αλέξανδρο Δ’ ή στον Νέαρχο, να ανήκει στην Ολυμπιάδα, μητέρα του Αλέξανδρου, που τα τελευταία χρόνια της ζωής της είχε εξοριστεί στην Αμφίπολη. Κάποιοι ιστορικοί ωστόσο δεν αποκλείουν η πραγματική ταφή του Αλέξανδρου να έγινε στη Μακεδονία υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας για την αποφυγή της σύλησης, αλλά και γιατί οι μακεδόνες βασιλείς έπρεπε να ταφούν μόνο στη Μακεδονία. Πολλοί άλλωστε υπενθυμίζουν με νόημα ότι, όπως αναφέρει ο Διόδωρος Σικελιώτης, ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν θαυμαστής της Αμφίπολης και σκόπευε να ανεγείρει σε αυτήν έναν μεγαλοπρεπή ναό για να τιμήσει την πόλη απ’ όπου απέπλευσε ο στόλος του για την Ασία. Η είσοδος του τύμβου της Αμφιπόλεως, πάντως, που αποκαλύφθηκε στις 8 Αυγούστου 2014, έχει κατεύθυνση προς το σημείο όπου βρίσκονταν τα πλοία προτού αποπλεύσουν για την Ασία…