Πιοτρ Νικολάγιεβιτς Ντούμοβο: Ο άνθρωπος που προέβλεψε τον Μεγάλο Πόλεμο

Εκατό ακριβώς χρόνια σαν χθες, στις 28 Ιουνίου 1914, τέσσερις σφαίρες που έπληξαν και άφησαν νεκρό τον αρχιδούκα Φραγκίσκο Φερδινάνδο της Αυστρίας, διάδοχο του θρόνου της Αυστρο-Ουγγρικής Καισαροβασιλείας (αυτοκρατορίας) στο Σαράγεβο, ανέτρεψαν τη ζωή στην Belle Epoque που επί μισόν αιώνα σχεδόν ανθοφορούσε σε μια Ευρώπη αυτοϊκανοποιημένη από τις μεγάλες δημιουργίες σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης υλικής και πνευματικής παραγωγής. Τις σφαίρες του σέρβου επαναστάτη Γαβρίλο Πρίντσιπ – τον οποίον εξόπλισαν και καθοδήγησαν σέρβοι αξιωματικοί που ζούσαν με το όνειρο της Μεγάλης Σερβίας –ακολούθησε, στις 4 Αυγούστου, η ομοβροντία γερμανικών, γαλλικών και ρωσικών όπλων μυριάδων πολεμιστών στα γαλλο-γερμανικά και στα ρωσο-γερμανικά μέτωπα. Ο Μέγας Πόλεμος –αργότερα θα ονομαστεί Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, έστω και αν δεν ήταν παγκόσμιος όπως ο Β’ –άρχιζε. Στα περίπου τέσσερα χρόνια που κράτησε τρεις αυτοκρατορίες κατέρρευσαν (αυστρο-ουγγρική, τσαρική, οθωμανική) και ένας θρόνος, του κάιζερ της Γερμανίας, διαλύθηκε, οι νεκροί και οι τραυματίες μετρούνταν σε εκατομμύρια και ένας κόσμος πραγματικά καινούργιος γεννήθηκε, εμπλουτισμένος δυστυχώς και με μια θρυαλλίδα που βοήθησε να ανάψει το 1939 ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Θα μπορούσε να αποφευχθεί εκείνος ο πόλεμος; Είναι ερώτημα που διατυπώνεται σχεδόν πάντοτε ύστερα από έναν πόλεμο –για τον Πελοποννησιακό της αρχαιότητας γράφονται ακόμη αναλύσεις –αλλά για την τρομερή αιματοχυσία του 1914-1918 υπάρχουν εκατοντάδες εργασίες και μάλιστα με ένα χαρακτηριστικό: οι περισσότερες καταλήγουν στο ότι «εκείνος ο πόλεμος» θα μπορούσε να αποφευχθεί. Τον είχαν προβλέψει και είχαν επισημάνει τη «διέξοδο για έναν ειρηνικό αιώνα» κοινωνιολόγοι ερευνητές της εποχής όπως ο Μπλοχ, ο Αντζελ, ο Ουίνσκομπ κ.ά. Ο πιο συγκεκριμένος, πειστικός και ως έναν βαθμό απόλυτος ίσως είναι ο ρώσος (πρώην) υπουργός Εσωτερικών Πιότρ Νικολάγεβιτς Ντούμοβο ο οποίος με μια πολυσέλιδη επιστολή του στον τσάρο Νικόλαο Β’, γνωστή ως Dumovo Memorandum, προειδοποιούσε στις αρχές του 1914 ότι η Ρωσία θα ηττηθεί και θα καταστραφεί «αν παρασυρθεί σε πολεμική σύρραξη» και αν συνεχίσει να παραμένει σύμμαχος της Γαλλίας εναντίον της Γερμανίας. Γι’ αυτό «η Ρωσία οφείλει να μείνει μακριά από πόλεμο».

Στην Ευρώπη, γράφει στον Νικόλαο Β’ ο Ντούμοβο, ανταγωνίζονται για «επικυριαρχία» η Γερμανία και η Αγγλία και κάποια στιγμή αυτό θα οδηγήσει σε σύγκρουση, πράγμα που σημαίνει ότι η Ρωσία, ως μέλος της γαλλο-αγγλο-ρωσικής συμμαχίας, θα εμπλακεί σε πόλεμο εναντίον της Γερμανίας – Αυστρίας – Τουρκίας τον οποίον θα πρέπει με κάθε τρόπο να αποφύγει.

«Επειδή η Αγγλία είναι αμφίβολο αν μπορεί να κάνει πόλεμο στην ξηρά και η Γαλλία έχει περιορισμένο ανθρώπινο υλικό και γι’ αυτό θα περιοριστεί σε αμυντικό πόλεμο (…) το κύριο βάρος θα πέσει πάνω μας» γράφει. Αλλά η Ρωσία δεν είναι έτοιμη για πόλεμο, θα ηττηθεί και ίσως αυτό οδηγήσει σε επαναστάσεις. «Τα πράγματα θα δυσκολέψουν όταν η κυβέρνηση θα κατηγορείται για τις απώλειες και τις καταστροφές. Θα έχουμε κινητοποιήσεις, σοσιαλιστικά κηρύγματα που ίσως ξεσηκώσουν τις μάζες για διανομή της γης και κατόπιν διανομή των περιουσιών. Ο στρατός, ηττημένος και με τρομερές απώλειες, αποκαρδιωμένος και πρόθυμος να πάρει το μέρος εκείνων που διεκδικούν γη, θα γίνει η εμπροσθοφυλακή της κατάρρευσης του νόμου και της τάξης».

Το 1917 αυτά δεν έγιναν; Δεν είχε μαντικές ικανότητες ο Ντούμοβο ούτε και εμπνεόταν από σοσιαλιστικές ιδέες. Κάθε άλλο. Γεννημένος το 1847, αξιωματικός του Ναυτικού από το 1862, πρωτοστατούσε σε εκδηλώσεις «πατριωτισμού» και υπέρ του τσάρου. Απομακρύνθηκε από το Ναυτικό, μετακινήθηκε στον γραφειοκρατικό μηχανισμό και τον Οκτώβριο του 1905 ανέλαβε υπουργός Εσωτερικών. Ηταν αντίθετος στη γαλλο-ρωσική συμμαχία και, όπως έγραψε στον τσάρο Νικόλαο Β’ εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους η Ρωσία δεν έπρεπε να εμπλακεί σε πόλεμο, «τα συμφέροντα της Ρωσίας και της Γερμανίας στην Ευρώπη δεν συγκρούονται (…) Η μία χώρα δεν διεκδικεί εδάφη της άλλης και τα εμπορικά συμφέροντά τους είναι αλληλένδετα» (κάτι που συμβαίνει και σήμερα). Αντίθετα, σημείωνε, «η τριμερής συμμαχία είναι ένας τεχνητός συνδυασμός, χωρίς βάση πραγματικών συμφερόντων».