Στην τελευταία απονομή των βραβείων Οσκαρ, όταν ο ιταλός σκηνοθέτης Πάολο Σορεντίνο σηκώθηκε για να παραλάβει το Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας για την «Τέλεια ομορφιά», δεν ήταν μόνος. Μπορεί ο Τόνι Σερβίλο που στεκόταν στα δεξιά του να μη μίλησε, αλλά στην πραγματικότητα όλοι όσοι είχαν δει την «Τέλεια ομορφιά» ήξεραν πολύ καλά ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν η ψυχή και το σώμα της βραβευμένης ταινίας. Εκεί όπου υποδύθηκε τον Τζεπ Γκαμπαρντέλα, τον επιτυχημένο δημοσιογράφο και αμετανόητο γόη, ο οποίος έχοντας γράψει στα νιάτα του ένα μυθιστόρημα που του εξασφάλισε ένα μεγάλο λογοτεχνικό βραβείο και τη φήμη του καταπιεσμένου καλλιτέχνη, μεγάλος πλέον, καμουφλάρει τη δυσφορία του με κυνισμό, αντιμετωπίζοντας τον κόσμο με πικρόχολο σαρκασμό.
«Η μελαγχολική αδιαφορία αυτού του κυνικού αισθηματία είναι ένα γενικότερο φαινόμενο της εποχής μας» μου είχε πει ο Τόνι Σερβίλο στην πρώτη μας συνάντηση πέρυσι τον Μάιο στο Φεστιβάλ των Καννών, όταν η ταινία του Σορεντίνο προβλήθηκε εντός διαγωνισμού, χωρίς όμως να κερδίσει. «Είναι κάτι που μας διακατέχει όλους. Ωστόσο, η ταινία είναι το προϊόν ενός καλλιτέχνη ο οποίος αποφασίζει τη μορφή που θα έχουν οι ήρωές του. Αλλά και πάλι αυτοί οι ήρωες γίνονται η μεταφορά μιας γενικότερης κατάστασης». Θυμάμαι, μάλιστα, ότι ο πολύτιμος αυτός ιταλός ηθοποιός, ο οποίος υπήρξε και ένας τέλειος Τζούλιο Αντρεότι στο « Il divo: La spettacolare vita di Giulio Andreotti», επίσης του Σορεντίνο, είχε φέρει ως παράδειγμα την εμπειρία του δίπλα στον Θόδωρο Αγγελόπουλο και στην απραγματοποίητη, δυστυχώς, ταινία του «Η άλλη θάλασσα».
Η βιβλική Αθήνα του Αγγελόπουλου
Θυμίζω ότι τα γυρίσματα αυτής της ταινίας διακόπηκαν με τον θάνατο του σκηνοθέτη σε τραγικό δυστύχημα στο οποίο ο Σερβίλο ήταν παρών. «Για όσο δούλεψα μαζί με τον Αγγελόπουλο σε αυτή την ταινία», είπε ο ηθοποιός, «η κινηματογραφική προσέγγισή του για την Αθήνα ήταν να την παρουσιάσει στο χείλος της καταστροφής, η Αθήνα ως το σημείο μηδέν του δυτικού πολιτισμού. Και αυτό είναι ιδιαιτέρως μελαγχολικό…».
Γεννημένος το 1959 στη Νάπολη, ο Σερβίλο ίδρυσε το 1977, πριν από 37 χρόνια, το Teatro Studio στην Καζέρτα, σκηνοθετώντας πολυάριθμες παραστάσεις, σε πολλές από τις οποίες πρωταγωνίστησε ο ίδιος. To θέατρο εξακολουθεί να παίζει τεράστιο ρόλο στη ζωή του, ακόμη και τώρα που παίζει στον κινηματογράφο, με τον οποίο άρχισε να ασχολείται με αρκετή καθυστέρηση, λίγο προτού μπει στα 40 (συμμετείχε στις ταινίες του σκηνοθέτη Μάριο Μαρτόνε, με τον οποίο έχει συνεργαστεί και στο θέατρο). Το κατά πόσο ακολουθεί την παράδοση του ιταλικού θεάτρου όταν δουλεύει στο σινεμά φαίνεται από μια απλή σύγκριση ανάμεσα στο «Il divo» και στην «Τέλεια ομορφιά».
Στο «Il divo» ο Σερβίλο ερμηνεύει τον ρόλο του Τζούλιο Αντρεότι σαν να φοράει μάσκα, ενώ στην «Τέλεια ομορφιά» παίζει τον Τζεπ Γκαμπαρντέλα αποκαλύπτοντας το πρόσωπό του. Αυτοί δεν είναι οι δύο πυλώνες της παράδοσης του ιταλικού θεάτρου; Ο Σερβίλο συμφωνεί. «Σε αντίθεση με το “Il divo”, στην “Τέλεια ομορφιά” αντί να δουλέψω με τη μάσκα, ξεγυμνώθηκα».
Η απάτη της Αριστεράς
Ο κινηματογράφος μπορεί να ήρθε καθυστερημένα στη ζωή του, όμως ο Σερβίλο μετρά κυρίως επιτυχίες. Για την ερμηνεία του στην ταινία «Οι συνέπειες του έρωτα» το 2004, απέσπασε πολλές διακρίσεις, ενώ ο ρόλος του στο ψυχολογικό θρίλερ «Το κορίτσι της λίμνης» το 2007 τού χάρισε το βραβείο Πασινέτι καλύτερου ηθοποιού στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, καθώς και το βραβείο «David di Donatello» καλύτερου ηθοποιού.
Μετά τη συμμετοχή του στις ταινίες «Γόμορρα» και «Il divo», η οποία κέρδισε και το Μεγάλο Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών το 2008, οι συμμετοχές του στον κινηματογράφο όλο και πληθαίνουν.
Οι δύο όψεις της Commedia dell’arte είναι εμφανείς σε μία ακόμη ταινία του Τόνι Σερβίλο, που θα αρχίσει να παίζεται στις αίθουσες από την Πέμπτη 4 Απριλίου. Μία ακόμη εξαιρετική ταινία, επίκαιρη όσο καμία αλλά και με μία ακόμη υποδειγματική ερμηνεία του –ή, για να είμαστε ακριβείς, δύο ερμηνείες. Γιατί στο «Ζήτω η ελευθερία» («Viva la libertà») του Ρομπέρτο Αντο, που έκανε πρεμιέρα στο 26ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου και τώρα διανέμεται εμπορικά, ο Σερβίλο κρατά διπλό ρόλο. Ο ένας είναι του αρχηγού του αριστερού ιταλικού κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης ο οποίος παθαίνει κατάθλιψη λίγο πριν από τις επικείμενες εκλογές και την… κοπανά αναζητώντας από την αρχή τον εαυτό του, καθώς και έναν παλιό έρωτα (Βαλέρια Μπρούνι Τεντέσκι).
Ο άλλος ρόλος είναι εκείνος του δίδυμου αδελφού του πολιτικού, ενός συγγραφέα που βρίσκεται στο περιθώριο, τον οποίο ο σύμβουλος του πολιτικού επιστρατεύει στη θέση του τελευταίου για να μην επέλθει η καταστροφή του κόμματος. Ο συγγραφέας θα παίξει με ζήλο τον ρόλο του, σε σημείο μάλιστα παρέκκλισης από την τακτική του αδελφού του. Προσφέρει στην πολιτική ζωή της χώρας την ανθρωπιά που της έλειπε και ξαφνικά οι δημοσκοπήσεις φέρνουν χαμόγελα. Οι κάμερες τον αγαπούν και συναντά πρωτοφανείς εκδηλώσεις θαυμασμού σε κάθε του δημόσια και ιδιωτική παρουσία από τους ψηφοφόρους. Ο Ρομπέρτο Αντο υπέγραψε μια πολύ έξυπνη πολιτική σάτιρα για την Ιταλία την κατάλληλη στιγμή: έχοντας υπόψη του την αγανάκτηση του κόσμου και την απογοήτευσή του από τους πολιτικούς, τα σκάνδαλα και την οικονομική κατάσταση, ο σκηνοθέτης θέτει το εξής ερώτημα: Μήπως τελικά ένας «τρελός» θα έκανε καλύτερα τη δουλειά;
Από τον Μπρεχτ στον Μπερλουσκόνι
Ο ίδιος ο Τόνι Σερβίλο δεν συμφωνεί, πάντως, με την ιδέα ότι το «Viva la libertà» είναι μια υπόγεια αναφορά στο πρόσφατο φαινόμενο Μπέπε Γκρίλο, που απέδειξε ότι στις μέρες μας ο οποιοσδήποτε μπορεί να ασχοληθεί με την πολιτική. «Δεν έχει καμιά σχέση με τον Γκρίλο» δήλωσε, από τη Ρώμη, ο ιταλός ηθοποιός στο BHmagazino. «Στην ταινία υπάρχουν δύο δίδυμοι, ο ένας είναι ένας πολιτικός της κλασικής εκπαίδευσης, ο γραμματέας του κόμματος, και ο άλλος είναι ένας φιλόσοφος, και όχι ένας σόουμαν όπως ο Γκρίλο, ένας τύπος ο οποίος εφιστά την προσοχή του σε μια ώθηση επικοινωνιακή, το αντίθετο της πολιτικής. Αν δει κανείς την ταινία, θα θεωρήσει ενδεικτική την αναφορά σε ένα ποίημα του Μπέρτολτ Μπρεχτ για την αποτελεσματικότητα της συνέχειας και της επικοινωνίας».
Η ερώτηση για το τι έχει αφήσει πίσω της η εποχή Μπερλουσκόνι είναι αναπόφευκτη: «Οντας ένας εργαζόμενος στον πολιτιστικό τομέα, μπορώ να παραθέσω ότι ανάμεσα στις κύριες ζημιές είναι η απόλυτη περιφρόνηση για την υποστήριξη της ενέργειας και την κληρονομιά της τέχνης και του πολιτισμού, που είναι ο πραγματικός πλούτος της χώρας μας. Και μετά η άλλη τεράστια ζημιά είναι ότι έχει προταθεί και εδραιωθεί ένα συγκεκριμένο μοντέλο ζωής, από ηθικής άποψης, και δεν αναφέρομαι μόνο στις άθλιες σεξουαλικές υποθέσεις, που είναι εντελώς αντίθετες σε κάθε είδους ηθική».
«Το κενό υπάρχει γύρω μας»
Αριστερός ο ίδιος, ο Σερβίλο νιώθει μάλλον απογοητευμένος από τη γενικότερη κρίση αξιών και ιδεολογίας, δυσάρεστα φαινόμενα της εποχής μας. «Αισθάνομαι μάλλον χαμένος, όπως πολλοί στην Ιταλία, στην Ευρώπη, ακόμη και στην Ελλάδα, υποθέτω, καθώς δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε πια ηγέτες που να μας αντιπροσωπεύουν, από το ένα κόμμα ή το άλλο, σε έναν υγιή πολιτικό ανταγωνισμό» μου απάντησε όταν τον ρώτησα αν νιώθει προδομένος από το πολιτικό σύστημα της χώρας του. «Σήμερα επικρατεί μια αδιάκριτη διάσταση, με ένα προσωποπαγές λάβαρο και με συνθήματα χωρίς νόημα». Ωστόσο εκείνος δεν σκέφτεται να εμπλακεί ενεργά στην πολιτική. «Το δικό μου είναι ήδη ένα δημόσιο επάγγελμα και νομίζω ότι εκφράζομαι πολιτικά μέσα από την πορεία της δουλειάς μου».
Θα μπορούσες, πάντως, να πεις ότι κατά κάποιον τρόπο η «Τέλεια ομορφιά» και το «Ζήτω η ελευθερία» έχουν ένα κοινό στοιχείο: Μιλούν για την ιδεολογική κενότητα της εποχής μας. Είμαστε όντως άδειοι όμως; Και αν ναι, με ποιον τρόπο θα μπορούσαμε να γεμίσουμε το κενό; Μπορούμε; «Το κενό σίγουρα υπάρχει γύρω μας», απάντησε ο Τόνι Σερβίλο, «αλλά μια ταινία δεν δείχνει τον δρόμο για να το γεμίσουμε. Η αποτελεσματικότητα και η δυνατότητα στη διήγηση μιας ταινίας βρίσκονται στον τρόπο με τον οποίο αυτή μπορεί να γεμίσει ένα κενό σε σχέση με τα έργα που, αντιθέτως, απλώς αναπαράγουν το ίδιο κενό».
* Η ταινία «Ζήτω η ελευθερία» προβάλλεται στις αίθουσες Δαναός, Αίγλη και Ελλη από την Πέμπτη 3 Απριλίου και είναι η πρώτη απόπειρα στην κινηματογραφική διανομή του αιθουσάρχη κ. Ηλία Γεωργιόπουλου, τον οποίο ευχαριστούμε για τη συνέντευξη του Τόνι Σερβίλο. **Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 30 Μαρτίου 2014
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
