Εκατό χρόνια συμπληρώνονται εφέτος από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου –στις 4 Αυγούστου 1914 άρχισαν οι εχθροπραξίες –και η Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά και πολλές κυβερνήσεις βλέπουν την επέτειο ως ευκαιρία για μια συντονισμένη προσπάθεια σύσφιγξης των σχέσεων των κρατών της Ευρώπης κατά πρώτο λόγο, κάτι διαφορετικό –και όχι απλά συμβολικό –από μια αναφορά σε νεκρούς, θύματα, καταστροφές και αλλαγές που καταγράφηκαν στα τέσσερα χρόνια εκείνου του πολέμου. Η γενική αντίληψη συνοψίζεται στο ότι ο πόλεμος «δεν οδηγεί πουθενά», ότι αντίθετα «η σύσφιγξη των σχέσεων μεταξύ αντιμαχομένων» φέρνει θετικούς καρπούς και ότι «η συνένωση των κρατών της Ευρώπης προς έναν κοινό ειρηνικό σκοπό» αποτελεί «ασφάλεια για τους Ευρωπαίους, ευημερία και πρόοδο».
Φιλόδοξη επιδίωξη, η οποία όμως έχει βάσεις, δεν είναι μόνο ευσεβής πόθος. Η Βρετανία, λ.χ., ανήγγειλε πρόγραμμα περίπου 60 εκατ. ευρώ για την προβολή του ρόλου του Στρατού και του Ναυτικού της στον Α’ Παγκόσμιο, η Γαλλία ξόδεψε πρόπερσι 28 εκατ. ευρώ για το Μουσείο του Μεγάλου Πολέμου στο Μεό, έξω από το Παρίσι, το οποίο έχει γίνει ήδη κέντρο ιστορικής εκπαίδευσης με έντονο αντιπολεμικό – φιλανθρωπιστικό χαρακτήρα –το επισκέπτονται τα γυμνάσια και λύκεια της χώρας -, και η Αυστραλία ανακοίνωσε ότι θα διαθέσει 55-58 εκατ. ευρώ για την «προώθηση του ιδεώδους της ειρήνης υπό τη σκιά του Μεγάλου Πολέμου», με σειρά εκδηλώσεων και επισκέψεων στα πεδία των μαχών κτλ.
Υπάρχουν φυσικά δυσκολίες, καθώς οι περισσότερες χώρες έχουν τη δική τους εκδοχή για τις αιτίες της σύρραξης, τα αποτελέσματά της και τις επιπτώσεις από τον τερματισμό της –όταν δεν άργησε να φανεί πόσο αδικαιολόγητος ήταν ο πόλεμος. Αλλωστε «εκείνος ο πόλεμος» (1914-1918) είναι μια ξεχασμένη ιστορία που δύσκολα συγκινεί τους σημερινούς. Γιατί μπορεί να κόστισε στην ανθρωπότητα 16 εκατ. νεκρούς και να ανέτρεψε τον γεωγραφικό χάρτη της Γηραιάς Ηπείρου αλλά δεν είχε έντονο ιδεολογικό χρώμα που να αφήσει καταλυτικά αποτυπώματα όταν τελείωσε και, ακόμη πιο σημαντικό, δεν έγιναν πολιτικά εγκλήματα και εθνικές καθάρσεις όπως αυτά που διαδραματίστηκαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έγιναν σημείο αναφοράς και αποτελούν ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του.
Η Γερμανία, η ηττημένη του πολέμου, βρίσκεται σε ένα δίλημμα. Η Καγκελαρία, ο πολιτικός και ο πνευματικός κόσμος θα ήθελαν η επέτειος να αποτελέσει μοχλό για μια πανευρωπαϊκή εκστρατεία με στόχο μια πιο «σφιχτοδεμένη πολιτικά και οικονομικά Ευρώπη» –στόχο που, με διαφορετικά ονόματα, αποτελεί άλλωστε κεφάλαιο και της ατζέντας της κυρίας Ανγκελα Μερκελ. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος να βγουν σκελετοί από το ντουλάπι. Ηταν η ήττα της Γερμανίας και οι βαρείς όροι που της επέβαλαν οι νικητές με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών που τροφοδότησαν ιδεολογικά, πολιτικά και οικονομικά τον Χίτλερ –και μερικούς άλλους πριν από εκείνον –και ανέδειξαν το ναζιστικό καθεστώς και ό,τι αυτό γέννησε για τη Γερμανία και για όλη την Ευρώπη. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε, γράφει ο άγγλος ιστορικός Μαξ Χάστιγκς, ότι «οι πόλεμοι υπήρξαν η καταστροφή της Ευρώπης και γι’ αυτό πρέπει να κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να μην ξαναγίνουν». Και ο «Monde» υπενθύμιζε προ ημερών τη «γενναία χειρονομία του 1984», όταν ο τότε πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν και οι γερμανός καγκελάριος Χέλμουτ Κολ «έσφιξαν τα χέρια εμπρός στο Μνημείο του Βερντέν», εκεί όπου έγινε η πιο αιματηρή σύγκρουση γαλλικών και γερμανικών στρατευμάτων στον Μεγάλο Πόλεμο.
Στην έρευνα και στην κριτική ιστοριογραφία συγκεντρώνεται αυτή τη στιγμή η γερμανική συμβολή στην επέτειο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το κράτος και ορισμένα (εθνικιστικά) κόμματα δεν θα οργανώσουν θεαματικές εκδηλώσεις. Το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και η Βαυαρική Βιβλιοθήκη εργάζονται σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα –θεωρείται το σημαντικότερο ως σήμερα –για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με 800 ιστορικούς να παίρνουν μέρος σε μια Εγκυκλοπαίδεια 15.000 σελίδων. Το Μουσείο Ιστορίας του Βερολίνου ετοιμάζει μια μεγάλη έκθεση που θα καλύπτει την περίοδο 1870-1945 με αναφορές στην «άνθηση της ιδέας για ενωμένη Ευρώπη» ως «ασφάλεια ειρήνης και ανάπτυξης» των λαών της. Και ο γερμανός ιστορικός Ολιβερ Γιαντς αποφαίνεται: «Ο σημερινός άνθρωπος δεν μπορεί να κατανοήσει τον κόσμο αν δεν του εξηγήσεις πώς και γιατί φθάσαμε το 1914 σε πόλεμο ενώ ούτε οι Γερμανοί ούτε οι Γάλλοι τον ήθελαν».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
