Λιγότερο φόρο κληρονομιάς θα πληρώσουν όσοι κληρονόμησαν την τελευταία τριετία μετοχές των οποίων η χρηματιστηριακή αξία έχει υποστεί «καθίζηση». Στο νομοσχέδιο «Απλουστεύσεις στη φορολογία κεφαλαίου…» που έχει κατατεθεί στη Βουλή, εκτός από τις πολύ σημαντικές ελαφρύνσεις που προτείνονται στη φορολογία κληρονομιών, δωρεών και γονικών παροχών, περιλαμβάνονται και αξιόλογες διορθωτικές μεταβολές με τις οποίες αίρονται παραλογισμοί του φορολογικού νομοθέτη. Ως πολύ αξιόλογη μεταβολή κρίνεται η μείωση του φόρου κληρονομιάς στις περιπτώσεις που κληρονομήθηκαν μετοχές των οποίων η χρηματιστηριακή αξία έχει υποστεί τα τελευταία τρία χρόνια σημαντική μείωση.
Ας δούμε πώς έχει αναλυτικά το θέμα:
* Η φορολογία μετοχών
Σύμφωνα με τη νομοθεσία που διέπει τον φόρο κληρονομιών για τις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο μετοχές, ως αξία υποκειμένη στον φόρο κληρονομιάς λαμβάνεται ο μέσος όρος της τιμής των πωλήσεων που έχουν πραγματοποιηθεί μέσα στο τελευταίο πριν από τον θάνατο του κληρονομουμένου εξάμηνο.
Ετσι, ας υποτεθεί ότι ο «Α» απεβίωσε στις 10.5.2000 και άφησε με διαθήκη στους κληρονόμους του 100.000 μετοχές της ανωνύμου εταιρείας «Ψ» εισηγμένες στο Χρηματιστήριο καθώς και ακίνητα αντικειμενικής αξίας 500 εκατ. δρχ. (1.467.351 ευρώ).
Για την εξεύρεση της αξίας των μετοχών που κληρονομήθηκαν προκειμένου αυτή η αξία να υπαχθεί σε φόρο κληρονομιάς θα εφαρμοσθεί η διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 12 του Ν. 2961/2001, σύμφωνα με την οποία, για τις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο μετοχές, ομολογίες, ιδρυτικούς και λοιπούς τίτλους των εμπορικών εταιρειών, δημόσια χρεόγραφα και άλλες τέτοιας φύσεως αξίες, ως αξία αυτών λαμβάνεται ο μέσος όρος της τιμής των πωλήσεων που έχουν πραγματοποιηθεί μέσα στο τελευταίο πριν από τον θάνατο του κληρονομουμένου εξάμηνο.
Ετσι, αν στην προκειμένη περίπτωση υποτεθεί ότι κατά το τελευταίο πριν από τον θάνατο του «Α» εξάμηνο, δηλαδή κατά την περίοδο 10.12.1999 – 10.5.2000, ο μέσος όρος της τιμής πώλησης των εισηγμένων στο Χρηματιστήριο μετοχών της ανώνυμης εταιρείας «Ψ» ανήλθε σε 50.000 δρχ., η φορολογητέα αξία των μετοχών που κληρονομήθηκαν θα ανέλθει σε 100.000 Χ 50.000 = 5.000.000.000 δρχ. (14.673.514 ευρώ).
Είναι όμως τοις πάσι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια οι τιμές των μετοχών που είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο έχουν υποστεί καθίζηση, με συνέπεια να χαθούν περιουσίες. Ετσι, αν υποτεθεί ότι κατά τη διάρκεια του 2000 ο μέσος όρος της τιμής πώλησης των μετοχών της εταιρείας «Ψ» από 50.000 δρχ. έπεσε στις 20.000 δρχ., ενώ οι κληρονόμοι του αποβιώσαντος δεν κληρονόμησαν μετοχές αξίας 5 δισ. δρχ. αλλά 2 δισ. δρχ., παρά ταύτα θα κληθούν να πληρώσουν φόρο κληρονομιάς για 5 δισ. δρχ. Αν μάλιστα οι κληρονόμοι δεν ανήκουν στην πρώτη κατηγορία της φορολογίας κληρονομιών, ίσως η αξία των μετοχών που κληρονόμησαν να μην επαρκεί ούτε για να πληρώσουν τον φόρο κληρονομιάς που αναλογεί στην αξία των 5 δισ. δρχ. Αυτά ισχύουν σήμερα.
* Πότε μειώνεται ο φόρος
Ο φορολογικός νομοθέτης έχει ωστόσο ορθώς προβλέψει στο άρθρο 18 του κωδικοποιημένου νόμου 2961/2001 μείωση του φόρου κληρονομιάς σε ορισμένες περιπτώσεις που τα περιουσιακά στοιχεία τα οποία κληρονομήθηκαν έχουν υποστεί μετά την κτήση τους ζημία από απρόβλεπτα γεγονότα, όπως σεισμό, πλημμύρα κ.ά. Στην κληρονομιαία περιουσία όμως μπορεί εκτός από ακίνητα να περιλαμβάνονται και χρεόγραφα, τα οποία ενδέχεται και αυτά να έχουν υποστεί ζημία μετά την κτήση τους. Ο φορολογικός νομοθέτης είχε ως σήμερα αγνοήσει την περίπτωση αυτή.
Με ρύθμιση που έχει περιληφθεί στο νομοσχέδιο «Απλουστεύσεις στη φορολογία κεφαλαίου…» μειώνεται η φορολογία και για τις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο μετοχές που έχουν υποστεί σημαντική ζημία μετά την κτήση τους. Σύμφωνα με τη νέα ρύθμιση, για εισηγμένες στο Χρηματιστήριο μετοχές, ομολογίες, ιδρυτικούς και λοιπούς γενικά τίτλους των εμπορικών εταιρειών, δημόσια χρεόγραφα ή άλλες αξίες τέτοιας φύσεως, εφόσον μέσα σε μία διετία από τον χρόνο γένεσης της φορολογικής υποχρέωσης η αξία αυτών έχει υποστεί μείωση κατά 50% τουλάχιστον και εξακολουθούν να ανήκουν στον δικαιούχο της κτήσης είτε στους κατά κληρονομία ή κληροδοσία διαδόχους αυτού, γίνεται νέα εκκαθάριση του φόρου, με βάση τον μέσο όρο της τιμής των πωλήσεων που έχουν πραγματοποιηθεί μέσα στο τελευταίο πριν από τη λήξη της προθεσμίας εξάμηνο. Ο επιπλέον φόρος που βεβαιώνεται εκπίπτει ή επιστρέφεται αυτός που καταβλήθηκε.
Ετσι, στο παράδειγμα που αναφέρθηκε πιο πάνω, αν οι μετοχές που κληροδοτήθηκαν από τον «Α» ο οποίος απεβίωσε στις 10.5.2000 εξακολουθούν να ανήκουν στους κληρονόμους του, ή στους κατά κληρονομία ή κληροδοσία διαδόχους τους, και η χρηματιστηριακή αξία τους κατά τη διετία 10.5.2000 – 10.6.2002 υπέστη μείωση 50% και άνω, θα γίνει νέα εκκαθάριση του φόρου, ο οποίος θα υπολογιστεί με βάση τον μέσο όρο της τιμής των πωλήσεων που έχουν πραγματοποιηθεί κατά το εξάμηνο 10.12.2001 – 10.6.2002. Αν υποτεθεί ότι ο μέσος όρος της τιμής των πωλήσεων κατά το εξάμηνο αυτό ανήλθε σε 20.000 δρχ., η φορολογητέα αξία των μετοχών θα ανέλθει σε 2.000 εκατ. δρχ., και ο επιπλέον φόρος που καταβλήθηκε για την αξία των 5.000 εκατ. δρχ. θα επιστραφεί στους κληρονόμους.
ΠΑΡΑΛΟΓΑ Το τεκμήριο της αξίας των επίπλων
Παράλογες διατάξεις στη φορολογική νομοθεσία υπάρχουν πολλές. Χαρακτηριστική περίπτωση παράλογης αντιμετώπισης των φορολογουμένων αποτελεί διάταξη της φορολογίας κληρονομιών σύμφωνα με την οποία στην κληρονομιαία περιουσία περιλαμβάνονται οπωσδήποτε και έπιπλα και ότι η αξία αυτών είναι ίση προς το 1/30 της συνολικής αξίας της περιουσίας που κληρονομήθηκε. Ετσι, αν κάποιος κληρονόμησε αγροτεμάχια αξίας 120 εκατ. δρχ., τεκμαίρεται ότι έχει κληρονομήσει και έπιπλα και ότι η αξία αυτών ανέρχεται σε 4 εκατ. δρχ. Ακόμη, αν κάποιος είχε κληρονομήσει μόνο μετοχές αξίας 2.000 εκατ. δρχ., ο οικονομικός έφορος είναι υποχρεωμένος να εφαρμόσει τη διάταξη και να θεωρήσει ότι στην κληρονομιαία περιουσία περιλαμβάνονται και έπιπλα αξίας 66.666.667 δρχ. Και στις δύο περιπτώσεις για να αποδείξει ο φορολογούμενος ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα πρέπει να προσφύγει στο διοικητικό δικαστήριο.
Αυτή η παράλογη διάταξη αντικαθίσταται με νέα ρύθμιση η οποία έχει περιληφθεί στο νομοσχέδιο «Απλουστεύσεις στη φορολογία κεφαλαίου…». Σύμφωνα με τη νέα ρύθμιση, η αξία των επίπλων υπολογίζεται ίση προς το 1/30 της αξίας των κτισμάτων που περιλαμβάνονται στην κληρονομιά και επιτρέπεται στο Δημόσιο και στον υπόχρεο να αποδείξουν με κάθε νόμιμο μέσο ότι η αξία αυτή είναι μικρότερη ή μεγαλύτερη.
Εν κατακλείδι, αν κληρονομήθηκαν εισηγμένες στο Χρηματιστήριο μετοχές αξίας 5.000 εκατ. δρχ. και κτίσματα αξίας 500 εκατ. δρχ., με τη νέα ρύθμιση η αξία των επίπλων θα υπολογιστεί στην αξία των κτισμάτων, δηλαδή στα 500 εκατ. δρχ., ενώ με τη διάταξη που ισχύει η αξία των επίπλων θα υπολογιστεί στη συνολική αξία της περιουσίας που κληρονομήθηκε, δηλαδή σε αξία 5.500 εκατ. δρχ. Η διαφορά είναι πολύ μεγάλη και η διαφορά φόρου εξίσου σημαντική.
Κατά την άποψή μας, η νέα ρύθμιση, που κρίνεται και δίκαιη και λογική, θα πρέπει να ισχύσει και για τις υποθέσεις οι οποίες εκκρεμούν στις φορολογικές αρχές και στα δικαστήρια.
