Ο μηχανικός της φαντασίας
Γεννημένος στις 15 Νοεμβρίου του 1930 ο βρετανικής καταγωγής Τζέιμς Γκρέαμ Μπάλαρντ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους συγγραφείς του αιώνα μας. Το επίθετο «μπαλαρντικός» χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για να περιγράψει πτυχές του μεταβιομηχανικού κόσμου, ενώ ο ίδιος έχει προ πολλού διαρρήξει τους δεσμούς του με αυτό που έχει καθιερωθεί ως Επιστημονική Φαντασία (καίτοι στη δεκαετία του ’60 υπήρξε από τους πρωτοπόρους του είδους) διακηρύσσοντας ότι «το μέλλον είναι εδώ». Το έργο του, γεμάτο εντυπωσιακές εικονοποιητικές περιγραφές όπου το αστικό τοπίο δεν συνιστά τίποτε άλλο από εντροπικές αντανακλάσεις της ψυχικής ερήμωσης των ηρώων του (που κινούνται σαν υπνωτισμένα ανδρείκελα αναζητώντας απεγνωσμένα ένα νόημα στην κυριευμένη από την τεχνολογία ζωή τους), έχει επηρεάσει δραστικά πολλά ρεύματα της λογοτεχνίας οι γνήσιοι κυβερνοπάνκ τον θεωρούν πνευματικό τους πατέρα αλλά και της ευρύτερης σύγχρονης σκέψης. Η ταινία «Crash» του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο του και τον επανέφερε στην επικαιρότητα μαζί με το πρόσφατο βιβλίο του «Cocaine Nights» (που κυκλοφόρησε σε χαρτόδετη έκδοση στη Βρετανία πριν από δύο μήνες). Στην τηλεφωνική συνεννόηση, ο ακμαιότατος κ. Μπάλαρντ ακουγόταν σαν ένας εύθυμος συγγενής και με χαρά του μοιράστηκε μερικές ερωταποκρίσεις ειδικά για τους αναγνώστες του «Βήματος».
Πώς βλέπετε την επίδραση του έργου σας στους λεγόμενους μετανεωτερικούς φιλοσόφους, όπως ο Ζαν Μποντριγιάρ; Εχετε διαβάσει το άρθρο που έγραψε με θέμα το «Crash»;
«Είμαι μεγάλος θαυμαστής του βιβλίου “America” του Μποντριγιάρ έχει μιαν έξυπνη σκέψη ή παράδοξο σε κάθε του παράγραφο. Πρέπει να παραδεχθώ όμως ότι δυσκολεύθηκα να καταλάβω το άρθρο του πάνω στο “Crash”. Σίγουρα μοιραζόμαστε πολλές ίδιες γνώμες γύρω από τον μυθοπλαστικό χαρακτήρα της σημερινής πραγματικότητας που κυριαρχείται από την τηλεόραση και τη διαφήμιση. Η καθημερινή πραγματικότητα μεταβάλλεται όλο και περισσότερο σε ένα όνειρο, αλλά ένα όνειρο που διοχετεύεται στα κεφάλια μας από ανθρώπους που θέλουν να μας πουλήσουν κάτι και εκεί έγκειται ο κίνδυνος. Σκέφτομαι όμως ότι θα είναι δύσκολο για την ανθρωπότητα να ξυπνήσει προτιμά να συνεχίζει τον ύπνο της».
Τι γνώμη έχετε για τα βιβλία του νευροψυχιάτρου και συγγραφέα Ολιβερ Σακς, στα οποία ασχολείται με μια συνεχή εναλλαγή της συναισθηματικότητας και της επιστήμης;
«Ο Σακς είναι πράγματι ένας μυθιστοριογράφος και πολλοί επιστήμονες αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τους ισχυρισμούς του».
Θεωρείτε ότι οι ΗΠΑ θα μεταβληθούν βαθμιαία σε ένα έρημο τοπίο, όπως περιγράφετε στο βιβλίο σας «Hello America»; Υποφέρουν οι κάτοικοί τους από ένα είδος μαζικής ανασφάλειας;
«Κατά έναν τρόπο οι ΗΠΑ είναι ήδη ένα μοναχικό μέρος. Ο καθένας είναι μόνος του εκεί πέρα και αυτό εξηγεί γιατί οι Αμερικανοί είναι τόσο φιλόξενοι και γενναιόδωροι προς τους ξένους αυτή είναι η ψυχολογία των ανθρώπων της ερήμου. Η παράνοια είναι μέρος του κλίματος των ΗΠΑ, κάτι που φαίνεται μέσα από τη φυγή προς τα προάστια, τα συγκροτήματα ιδιόκτητων κατοικιών που φρουρούνται από τηλεοπτικές κάμερες, τον φόβο προς τους υποβαθμισμένους μαύρους κτλ.».
Στο πρόσφατο βιβλίο σας «Νύχτες κοκαΐνης» έχετε οραματιστεί το μέλλον ως μια σειρά σπειροειδών παλινδρομήσεων ανάμεσα στη ναρκο-ηρεμία και στη σεξουαλικώς φορτισμένη βία. Ποια θα είναι η εξέλιξη του ελεύθερου χρόνου τον επόμενο αιώνα; Σκέφτεστε ποτέ να μετακομίσετε σε κάποιο θερινό θέρετρο της Γαλλίας, της Ισπανίας ή της Ελλάδας;
«Το “Νύχτες κοκαΐνης” επισημαίνει τον κίνδυνο της υπερβολής του κοινωνικού σχεδιασμού. Αυτό που οι αρχιτέκτονες θεωρούν παράδεισο μπορεί να αποδειχθεί κόλαση για τους ανθρώπους που υποχρεώνονται να ζήσουν στα δημιουργήματά τους, όπως βλέπουμε στα μεγάλα οικιστικά προγράμματα των δήμων. Θύματα όμως μπορεί να είναι και τα μέλη της ευημερούσας μεσαίας τάξης μάλιστα νομίζω ότι οι μεσοαστοί θα είναι τα επόμενα θύματα σε οτιδήποτε συμβεί. Θυμάμαι καλά την παραλία της Γλυφάδας πριν από αρκετά χρόνια, όταν πέρασα ένα ευτυχισμένο καλοκαίρι με τα παιδιά μου σε ένα ξενοδοχειακό θέρετρο στο Λαγονήσι».
Ποια ήταν η αντίδραση των Βρετανών στην καθυστερημένη κατά ένα χρόνο προβολή της κινηματογραφικής μεταφοράς του “Crash” από τον Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ;
«Η αντίδραση των βρετανικών αρχών στην εκπληκτική ταινία του Κρόνενμπεργκ ήταν εντελώς αξιοθρήνητη και καταδεικνύει τη νευρικότητα και την ανασφάλεια της βρετανικής άρχουσας τάξης. Ενα φιλμ που είχε ήδη προβληθεί στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στη Γαλλία και στον υπόλοιπο κόσμο ήταν απαγορευμένο στη Βρετανία ως τον περασμένο Μάιο. Ακόμη και τώρα δεν μπορεί να προβληθεί στην κεντρική περιοχή του Λονδίνου, όπου βρίσκονται οι περισσότερες αίθουσες ένα εντελώς οικτρό και ποταπό γεγονός».
Τι έχει συμβεί ακριβώς με την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σας «Atrocity Exhibition»; Θα προβληθεί σε κανονικό κύκλωμα διανομής ή μόνο στο πιο εξειδικευμένο κοινό;
«Το “Atrocity Exhibition” του αμερικανού σκηνοθέτη Jonathan Weiss είναι μια δίωρη καλλιτεχνική ταινία εκπληκτικής έμπνευσης και εκτέλεσης. Ελπίζω να προβληθεί σε εξειδικευμένα φεστιβάλ πειραματικών ταινιών, είναι ένα από τα πλέον αξιοσημείωτα και πρωτότυπα φιλμ που έχω δει».
Ποιο θα μπορούσε να είναι το θέμα της επόμενης ταινίας του Στίβεν Σπίλμπεργκ;
«Η ακούραστη φαντασία του Σπίλμπεργκ μπορεί να τον μεταφέρει σε εκπληκτικά μέρη».
Σας έχει προταθεί ποτέ να γράψετε το σενάριο για κάποιο ριμέικ της ταινίας «Πέρυσι στο Μαρίενμπαντ» του Αλέν Ρενέ; Πηγαίνετε ακόμη στον κινηματογράφο ή βλέπετε μόνο βιντεοκασέτες;
«Το “Πέρυσι στο Μαρίενμπαντ” είναι μια σπουδαία ταινία που δύσκολα μπορεί να γίνει καλύτερη. Βλέπω πολλές ταινίες, τις περισσότερες στο βίντεο».
Σε προηγούμενη συνέντευξή μας μάς είχατε πει ότι είστε παππούς. Σκέφτεστε να πάτε τα εγγόνια σας στη EuroDisney;
«Τα εγγονάκια μου είναι ακόμη πολύ μικρά για να σκέφτομαι την EuroDisney, τα Big Mac ή το Internet».
Τα τελευταία δέκα χρόνια η τεχνολογία των υπολογιστών έχει αλλάξει δραστικά τον τρόπο ζωής μας, ειδικά στις δυτικές κοινωνίες. Νομίζετε ότι η έννοια του «εσωτερικού χώρου» που είχατε θίξει από τη δεκαετία του ’60 περιγράφει ακόμη με ακρίβεια τη νέα συνθήκη;
«Ναι, νομίζω ότι ο εσώτερος χώρος (και όχι ο κυβερνοχώρος) είναι εκεί όπου ζούμε όλοι τώρα, ένα εξωτερικευμένο ψυχολογικό τοπίο που έχει δημιουργηθεί από την τηλεόραση, τις ταινίες και τη διαφήμιση».
Πώς βλέπετε τη διαμάχη που έχει ξεσπάσει γύρω από το θέμα της κλωνοποίησης; Παλιά, οι συγγραφείς Ε.Φ. μπορούσαν να δουν και την αστεία πλευρά του ζητήματος. Τι νομίζετε ότι πρόκειται να συμβεί;
«Υπάρχουν μεγάλα ηθικά και ψυχολογικά διλήμματα γύρω από την κλωνοποίηση και αυτό είναι ήδη φανερό από τις περίεργα αμφίσημες αντιδράσεις μας απέναντι στους πανομοιότυπους διδύμους. Το μόνο που έχουμε είναι οι μοναδικές μας ταυτότητες πίνουμε, διαπληκτιζόμαστε με τη σύζυγό μας, σκαλίζουμε τη μύτη μας, ονειρευόμαστε και τουλάχιστον είναι η δική μας μύτη και τα δικά μας όνειρα. Στους ανθρώπους δεν αρέσει να μοιράζονται τόσο πολλά πράγματα με τους άλλους και με την κλωνοποίηση μοιραζόμαστε τα πάντα».
Βλέπετε ως πιθανή μια επάνοδο του προστάτη των καταναλωτών Ραλφ Νέιντερ; Πώς βλέπατε τις προσπάθειές του στις δεκαετίες του ’60 και του ’70;
«Ο Νέιντερ είναι ακόμη αρκετά δραστήριος και το εκπληκτικό είναι ότι υπήρξε πιθανότητα να είναι υποψήφιος στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές τόσο πουριτανός που είναι, ταιριάζει στη διάθεση της εποχής».
Σε ένα διήγημά σας με τίτλο «Η κρυφή ιστορία του Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου» ο Ρόναλντ Ρίγκαν επανέρχεται στην ενεργό δράση αλλά σύντομα αρρωσταίνει και μια ολόκληρη χώρα ασχολείται με την υγεία του. Τι σχόλιο έχετε να κάνετε για την τωρινή του κατάσταση όπου έχει απολέσει πλέον σχεδόν κάθε επαφή με το περιβάλλον;
«Κάποιοι αμερικανοί γιατροί υποπτεύονται ότι ο Ρίγκαν επέδειξε τα πρώτα συμπτώματα της νόσου Αλτσχάιμερ ακόμη και πριν από τη δεύτερη θητεία του ως προέδρου και αυτό απλώς επιβεβαιώνει το κύρος του προεδρικού αξιώματος. Θα μπορούσαν να είχαν εκλέξει τον Μίκι Μάους ή τον Ντόναλντ Ντακ. Οι θεσμοί των ΗΠΑ, η κυβέρνηση, το εμπόριο, η βιομηχανία και το εκπαιδευτικό σύστημα είναι τόσο ακλόνητα που δεν χρειάζονται άλλο κάποιον Ρούζβελτ ή Αϊζενχάουερ».
Ποιον αντίκτυπο νομίζετε ότι θα έχει μια πιθανή αποφυλάκιση του Τσαρλς Μάνσον σε λίγα χρόνια, λόγω μερικής έκτισης της ποινής του;
«Δεν μπορώ να πιστέψω ότι ο Μάνσον θα αποφυλακισθεί ποτέ. Διάφοροι γνωστοί μου Αμερικανοί μού έχουν πει ότι θα τον δολοφονούσαν την επόμενη στιγμή».
Τι αισθάνεστε για τον πρόσφατο πλειστηριασμό μερικών από τα προσωπικά αντικείμενα της Ζακλίν Κένεντι – Ωνάση; Εχετε δει τον κατάλογο της δημοπρασίας;
«Αυτά θα είναι τα λείψανα μιας νέας αγίας, όπως μερικά οστά σε μια ασημένια λειψανοθήκη. Ερχεται η ώρα όπου μια αγία αποχωρίζεται κάθε παρουσία επί της Γης».
Ποιες σκέψεις έχετε κάνει πάνω στον τραγικό θάνατο της Νταϊάνας; Πιστεύετε ότι θα μπει σ‘ αυτό το άτυπο πάνθεον των νεκρών διασημοτήτων από αυτοκινητικό δυστύχημα, όπως ο Τζέιμς Ντιν, η Τζέιν Μάνσφιλντ και ο Αλμπέρ Καμύ; Πώς σας φάνηκε η ανακοίνωση που διάβασε ο εκπρόσωπος Τύπου της Mercedes – Benz σχετικά με την αντοχή του μοιραίου αυτοκινήτου;
«Η αντίδραση των Βρετανών στον θάνατο της πριγκίπισσας Νταϊάνας ήταν ένα μυστηριώδες ψυχολογικό γεγονός που δεν μπορώ πραγματικά να καταλάβω. Ενα πράγμα που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι δεν ήταν καθολικά δημοφιλής προσωπικά την συμπαθούσα, αλλά πολύς κόσμος την έβλεπε ως κακομαθημένη. Ζούμε όμως σε εποχές στις οποίες τα αισθήματα φοριούνται σαν ένα υπερβολικό κοστούμι και η Νταϊάνα φορούσε τα δικά της σαν την Σταχτοπούτα που πηγαίνει στον χορό. Δυστυχώς τα μεσάνυχτα η κολοκύθα της τσακίστηκε. Στο μυαλό μου δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το κύρος της εικόνας της ως δημοφιλούς αγίας θα επαυξηθεί από το γεγονός ότι πέθανε μέσα στη Mercedes, ένα γερμανικό αυτοκίνητο που εκφράζει μια τόσο μεγάλη παράνοια και επιθετικότητα στον σχεδιασμό του, σαν μια γερμανική πανοπλία του Μεσαίωνα».
Η δυσαρέσκεια των Βρετανών προς τον βασιλικό οίκο είναι μια παρενέργεια του θανάτου της Νταϊάνας ή κάτι που έχει ρίζες σε παλαιότερες διαμάχες;
«Πρέπει να έχετε υπόψη σας ότι η βρετανική βασιλική οικογένεια είναι Γερμανοί. Ούτε η βασίλισσα ούτε ο σύζυγός της, ο πρίγκιπας Φίλιππος, έχουν καθόλου αγγλικό αίμα, ούτε και ο Κάρολος. Στην ιστορία του βασιλικού οίκου των Ουίνδσορ, η Νταϊάνα ήταν η πρώτη Αγγλίδα που παντρεύτηκε έναν μέλλοντα μονάρχη (η βασιλική οικογένεια άλλαξε το όνομά της από Σάξβουργκ σε Ουίνδσορ στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου για να αποφύγει τα διάχυτα αντιγερμανικά αισθήματα). Τώρα είναι δυστυχώς αλήθεια ότι οι Αγγλοι δεν χωνεύουν τους Γερμανούς. Οπως δείχνει το παράδειγμα της βασίλισσας, του Φιλίππου, του Καρόλου και της Αννας, οι Γερμανοί έχουν μια δυνατή αίσθηση του καθήκοντος, της σκληρής εργασίας και της πειθαρχίας, την άποψη ότι το κράτος προηγείται του ατόμου. Η Νταϊάνα λατρευόταν γιατί ενσωμάτωνε τα αγγλικά χαρακτηριστικά της απειθαρχίας (δείτε και τους φιλάθλους μας), της χαλαρότητας, της αντιπάθειας προς την κυβέρνηση (από την οποία ξεπήδησαν η Μεγάλη Χάρτα και το δικαίωμα της δίκης), καθώς και της γενικευμένης μαλθακότητας και ανευθυνότητας. Ηταν μια από εμάς, πολύ διαφορετική από τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας, που ποτέ άλλοτε δεν εμφανίστηκαν περισσότερο Γερμανοί όσο τη στιγμή που στάθηκαν σε μια μαυροντυμένη σειρά, σαν οι τελευταίοι επιζώντες Τεύτονες Ιππότες, έξω από το Παλάτι του Μπάκιγχαμ καθώς περνούσε από μπροστά τους το φέρετρο της Νταϊάνας». Τα βιβλία του Τζ. Γκ. Μπάλαρντ στα ελληνικά:
1. «Η πλημμύρα», Εκδόσεις Αίολος.
2. «Ο κρυστάλλινος κόσμος», Εκδόσεις Εξάντας.
3. «Εκθεση ωμοτήτων», Εκδόσεις Απόπειρα.
4. «Crash!», Εκδόσεις Απόπειρα.
5. «Η Αυτοκρατορία του Ηλιου», Εκδόσεις Bell.
6. «Η Ημέρα της Δημιουργίας», Εκδόσεις Bell.
7. «Εκτός ελέγχου», Εκδόσεις Επιλογή.
8. «Νύχτες κοκαΐνης», Εκδόσεις Καστανιώτης.
Επίσης, για τους αγγλομαθείς αναγνώστες, συνιστούμε την αναδρομική συλλογή άρθρων και δοκιμίων «Α User’s Guide to the Millenium» (εκδόσεις HarperCollins).
Ο Ηρακλής Ρενιέρης ανήκει στην ομάδα «Οξύ».
