Αν εκλάβουμε ως αδιαμφισβήτητες αλήθειες τα όσα τελούνται σε αρκετές ταινίες πρόσφατης διεθνούς και κυρίως χολιγουντιανής παραγωγής, τότε καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι επί των ημερών μας η Ιστορία γράφεται από την οθόνη! Ιστορικώς ο Στάλιν ναι, αυτός που έστειλε στα γκουλάγκ εκατομμύρια αθώους συνέτριψε τους κανιβάλους του Χίτλερ στη μάχη του Στάλινγκραντ και του Λένινγκραντ. Ο γάλλος σκηνοθέτης Ζαν-Ζακ Ανό στην ταινία του «Εχθρός προ των πυλών», που προβάλλεται στις αθηναϊκές αίθουσες, ενίσταται και κουρελιάζει τα γεγονότα. Α, όχι, δεν είναι έτσι. Εμ τότε πώς είναι; Απλό: ο Στάλιν και οι αξιωματικοί σκότωναν και ουχί οι γερμανοί εισβολείς! Ο «πατερούλης» δολοφονούσε εν ψυχρώ και πισώπλατα χιλιάδες κατοίκους της πολιορκημένης πόλης! Στην πραγματικότητα είναι σαν να λέει ο Ανό η μάχη του Στάλινγκραντ, που στοίχισε τη ζωή εκατοντάδων χιλιάδων Ρώσων, κατέληξε σε μια μονομαχία με αντιπάλους ένα αγράμματο βοσκόπουλο των Ουραλίων και έναν διανοούμενο ταγματάρχη του γερμανικού στρατού. Στο ίδιο «ιστορικό» μήκος κύματος εκπέμπει και η ταινία «Δεκατρείς ημέρες» του Ρότζερ Ντόναλντσον (δεν έχει προβληθεί ακόμη εν Ελλάδι). Ο άνθρωπος που έσωσε το πολιτικό κύρος του Τζον Κένεντι και απεσόβησε την ολοκληρωτική πυρηνική σύγκρουση των υπερδυνάμεων ΗΠΑ – ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια της κρίσης της Κούβας τον Οκτώβριο του 1962 ονομάζεται Κένεθ Ο’ Ντόνελ. Μα ποιος είναι αυτός; Οι αμερικανοί ιστορικοί σκαλίζοντας τα αρχεία τους έπεσαν πάνω σε ένα ανέκδοτο. «Μα αυτός ήταν ένας “κλόουν” του Λευκού Οίκου, ο άνθρωπος που κατήρτιζε το ημερήσιο πρόγραμμα του προέδρου» έλεγε από το BBC World εμβριθής αμερικανός ιστορικός. Και κατέληγε: «Η ιστορική πλευρά της ταινίας δεν απέχει καθόλου από το επίπεδο Μίκι Μάους του Ντίσνεϊ». Κερασάκι στη χάρτινη ιστορική τούρτα ο ευνοούμενος του «θείου» Οσκαρ, ο «Μονομάχος» του Ρίντλεϊ Σκοτ, που στη μεθαυριανή τελετή (Τρίτη ξημερώματα ώρα Ελλάδας) αναμένεται να καταβροχθίσει τη μερίδα του λέοντος. Μα ο Κόμμοδος δεν δολοφόνησε τον πατέρα του. Και δεν είχε κανέναν λόγο να το πράξει αφού ο Μάρκος Αυρήλιος, ένας σπουδαίος φιλόσοφος της εποχής του, τον αναγόρευσε συναυτοκράτορα της Ρώμης!
Τρεις ποικιλίες… φάβας
Η αυθαιρεσία για οποιοδήποτε καλλιτεχνικό έργο (μικρό, μεγάλο, χάρτινο, «ζωντανό») είναι οξυγόνο ζωής. Χωρίς αυτήν μια κινηματογραφική ταινία θα εξέπιπτε στο πεδίο ενός δημοσιογραφικού ρεπορτάζ και θα προκαλούσε αφόρητη πλήξη. Τα παραδείγματα των αρχαίων τραγικών και του Σαίξπηρ είναι καταλυτικά. Μπορείς να «τεντώσεις», να επιμηκύνεις, να περιορίσεις, να πριονίσεις, να εξαφανίσεις μερικούς παράγοντες, μπορείς να επινοήσεις κάποιους άλλους αλλά, διάολε, δεν είναι δυνατόν να κάνεις το άσπρο μαύρο και το μαύρο άσπρο. Αν το πράξεις, τότε κάποιον λάκκο έχει η φάβα. Η φάβα των προηγούμενων παραδειγμάτων αποτελείται από τρεις ποικιλίες. Πιο ανώδυνη και συνηθισμένη όλων είναι αυτή του χολιγουντιανού «ποπ κορν» («Μονομάχος»). Η συντριπτική πλειονότητα των «ιστορικών» ταινιών εποχής «made in USA» παραποιεί τα γεγονότα. Κάνει ό,τι της γουστάρει. Οταν βλέπεις «Χιτώνα», π.χ., ξεχνάς τη Βίβλο, τη Ρώμη και την Ιστορία. Απλώς «σκοτώνεις» την ώρα σου. Εξ ου και οι χαρακτηριστικές προτροπές που επινόησαν οι νεοέλληνες: «όρμα», «βάρα», «δώσ’ του», «μεγάλε». Με άλλα λόγια… χαβαλές.
Η δεύτερη «ποικιλία ιστορικής φάβας» αποτελείται από περιστατικά της σύγχρονης ιστορίας που ιδεολογικώς προσεγγίζονται εκ του πονηρού. Ουδείς αμφισβητεί ότι τα αμερικανικά στρατεύματα αποχώρησαν ηττημένα από το Βιετνάμ. Το Χόλιγουντ όμως για να τονώσει το πατριωτικό φρόνημα των Αμερικανών επινόησε τον «Ράμπο». Ετσι επί της οθόνης ο Σιλβέστερ Σταλόνε «καθάρισε» για λογαριασμό του Νίξον! Δικαίωμά τους. Οσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια. Εδώ ο Ράμπο λειτουργεί ως ιδεολογικό επιχείρημα μαζικής προπαγάνδας. Το πολύ που μπορείς να τους καταλογίσεις είναι πως σε αυτή την ποικιλία φάβας το Χόλιγουντ αντικαθιστά το αλατοπίπερο με τα κρεμαστάρια της αλεπούς!
Οι κλωτσιές του κ. Ανό
Χειρότερη εξ όλων είναι η φάβα του Ζαν-Ζακ Ανό. Ο «Εχθρός προ των πυλών» δεν έγινε ούτε για κινηματογραφικό χαβαλέ ούτε για την ανάδειξη ενός Ευρωπαίου Ράμπο. Πρώτον, πρόκειται για μία από τις πιο ακριβές ευρωπαϊκές συμπαραγωγές, κάτι σαν συμβολική έναρξη ενός ευρωπαϊκού Χόλιγουντ της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης. Απόδειξη; Η μηχανή του «οχήματος» είναι γερμανογαλλικής κατασκευής και οι «επιβάτες» του (ηθοποιοί) ομιλούν αγγλικά της Οξφόρδης. Είναι τυχαίο πως καθ’ όλη τη διάρκεια της πιο ανελέητης μάχης του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου οι Γερμανοί τηρούν ευλαβικά όλους τους τύπους της Συνθήκης της Γενεύης; Και είναι τυχαίο ότι η μοναδική βαρβαρότητα που διαπράττουν είναι ο παραδειγματικός απαγχονισμός ενός ρώσου πιτσιρικά;
Δεύτερον, το τελευταίο διάστημα αρκετοί μελετητές ξαναγράφουν την Ιστορία. Και φυσικά την ξαναγράφουν από την πλευρά των σημερινών νικητών. Το μοναδικό εμπόδιο που φρενάρει τον ολοκληρωτικό ενταφιασμό του Στάλιν στα έγκατα της απόλυτης περιφρόνησης είναι αυτή η μάχη του Στάλινγκραντ. Το μοναδικό πράγμα που τον κρατάει όρθιο στη συνείδηση της Ιστορίας. Ε, ας του δώσουμε μια κλωτσιά και ας απαλλαγούμε διά παντός από δαύτον!
Οι κλωτσιές του μεσιέ Ανό δεν προέκυψαν αυθορμήτως και εν βρασμώ ψυχής. Προτού ανοίξει το καπάκι του σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας μελέτησε καλά το μάθημά του. Η έκβαση της μάχης του Στάλινγκραντ για την ανθρωπότητα ήταν μονόδρομος προς την ελευθερία. Για τον Ζαν-Ζακ Ανό ήταν το εναρκτήριο λάκτισμα του… Ψυχρού Πολέμου. Επομένως; Μπας και θα ήταν καλύτερο για όλους μας να είχε θριαμβεύσει ο χιτλερικός κανιβαλισμός για να αποτραπεί το Σύμφωνο της Βαρσοβίας;
Οταν συνάντησα τον Ζαν-Ζακ Ανό στο πολυτελές και ιστορικό «Adlon» της ανατολικής «όχθης» του Βερολίνου, ομολογώ ότι αιφνιδιάστηκα. Ολα να τα περιμένει κανείς αλλά ως αυτό το σημείο; Δεν χρειάστηκαν πολλά. Με την πρώτη ερώτηση τα είπε όλα. Τόσα που σε κάποια στιγμή μάλιστα αναρωτήθηκα: Τώρα ποιον ακούω, τον σκηνοθέτη της «Αρκούδας» ή τον Πλεύρη; Ο χείμαρρος του Ανό ελευθερώθηκε με μία και μοναδική απλή ερώτηση:
Το ιδεολογικό φρόνημα αυτών των ανθρώπων που πολέμησαν στο μέτωπο του Στάλινγκραντ ποιο ήταν; Τι ήταν τέλος πάντων εκείνο που τους έσπρωξε να τα δώσουν όλα;
«Η προπαγάνδα. Από την αρχή ως το τέλος του πολέμου. Οι Ρώσοι μετά τη νίκη στο Στάλινγκραντ είδαν τον εαυτό τους και τα πράγματα διαφορετικά. Ηταν οι νικητές, οι θριαμβευτές του γερμανικού superman. Αυτό τους έδωσε τον αέρα της νίκης. Με αυτόν τον αέρα έφθασαν ως εδώ (εννοεί το Βερολίνο) και ανήρτησαν το σφυροδρέπανο αρχίζοντας τον Ψυχρό Πόλεμο. Υπάρχει μια πλάνη γύρω από τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο και γύρω από τον ρόλο που έπαιξαν οι Ρώσοι. Οι άνθρωποι στην αρχή δεν είχαν ιδέα τι ήταν ο Χίτλερ, οι Γερμανοί και ο γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός. Μάλιστα όταν οι πρώτες γερμανικές μεραρχίες εισέβαλαν στο ρωσικό έδαφος νόμισαν πως έρχεται ο Ναπολέων με τους Γάλλους. Ο λόγος είναι απλός: ο τελευταίος εισβολέας ήταν ο Ναπολέων. Μόνο μια μικρή ελίτ φοιτητών, σπουδαστών και διανοουμένων γνώριζε. Μια χούφτα ανθρώπων που διακατέχονταν από την πρωτόγονη αντίληψη πως πολεμώντας για την πατρίδα είναι σαν να πολεμάς για τη δημοκρατία».
Και τότε, αφού δεν γνώριζαν και αφού οι αξιωματικοί του Στάλιν τούς σκότωναν, με τι σθένος πολέμησαν και στο τέλος κέρδισαν;
«Φαίνεται απίστευτο αλλά είναι εξηγήσιμο. Πρώτον, οι Γερμανοί έσκαψαν τον λάκκο τους. Βομβάρδισαν την πόλη ανηλεώς, με αποτέλεσμα τα τεθωρακισμένα τους να βαλτώσουν και να παγιδευθούν μέσα στα ερείπια. Κάπως έτσι αδέσποτοι Ρώσοι σκαρφάλωναν στους πύργους των τανκς και έριχναν αυτοσχέδιες βόμβες μολότοφ. Δεύτερον και ακόμη χειρότερο, οι Γερμανοί κατανάλωσαν όλα τα πυρομαχικά τους και στη συνέχεια αποδεκατίστηκαν από τον βαρύ χειμώνα. Ο μεγαλύτερος, ο ακατανίκητος πολεμιστής των Ρώσων όμως ήταν η απαξία της ανθρώπινης ζωής. Το τίμημα ήταν ότι καθημερινώς σκοτώνονταν 5.000 Ρώσοι. Είτε από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς είτε από τα όπλα των αξιωματικών του Στάλιν. Ενας γερμανός αξιωματικός του ανατολικού μετώπου μου έλεγε ότι κάθε πρωί στις 8 έβλεπε να έρχονται κατά πάνω του με γυμνά τα στήθη και σχεδόν άοπλοι χιλιάδες αμούστακοι Ρώσοι. Πιασμένοι α λα μπρατσέτα βημάτιζαν προς τα γερμανικά τανκς τραγουδώντας ύμνους για την ελευθερία και το καθεστώς. Απίστευτα πράγματα. Αφέλεια και άγνοια στα όρια της βλακείας. Οι Γερμανοί έριχναν ασταμάτητα και στο τέλος… άδειασαν, κουράστηκαν και παγιδεύτηκαν από τον χειμώνα. Υπάρχει και κάτι ακόμη που είναι γραμμένο στο περιθώριο της Ιστορίας: ο Χίτλερ δεν είχε κανέναν λόγο να περάσει μέσα από το Στάλινγκραντ για να φθάσει στο Μπακού και στα πετρέλαια. Στην αρχή δεν επρόκειτο να χτυπήσει αλλά στο τέλος τον κατέλαβε εκδικητική μεγαλομανία να κατακτήσει την πόλη που έφερε το όνομα του μεγαλύτερου εχθρού του. Εν τέλει ξέρετε γιατί σκοτώθηκαν 20 εκατ. Ρώσοι και έτσι η Ρωσία κέρδισε τον πόλεμο; Επειδή το Κρεμλίνο και η νομενκλατούρα δεν υπολόγιζαν την ανθρώπινη ζωή! Αν ο οποιοσδήποτε κάτοικος του Στάλινγκραντ εγκατέλειπε τη ζώνη πυρός πέρα από τα 200 μέτρα, οι αξιωματικοί του Στάλιν τον πυροβολούσαν στην πλάτη ή στο κεφάλι. Ο πατερούλης κρατούσε τους κατοίκους ομήρους μέσα στην πόλη. Ετσι το δίλημμα έμπαινε ως εξής: ή μένεις και αγωνίζεσαι για την επιβίωσή σου ή εγκαταλείπεις και πέφτεις στα νύχια των συντρόφων».
Δύο ώρες πριν από το ιδεολογικό παραλήρημα του Ζαν-Ζακ Ανό η αγγλίδα πρωταγωνίστριά του Ρέιτσελ Γουάις, η οποία υποδύεται τη ροδοκόκκινη χαρωπή Ρωσίδα στην ίδια ταινία, ομολογούσε το εξής καταπληκτικό: «Δεν ήξερα τίποτε και δεν είχα διαβάσει ούτε μισό βιβλίο για τη μάχη του Στάλινγκραντ». Λίγο αργότερα ο Τζουντ Λο, ο βοσκός με το όνομα Βασίλης και εραστής της Τάνιας, διατύπωνε μεγαλοφώνως τον προβληματισμό του:
«Ακόμη δεν έχω καταλάβει τον λόγο για τον οποίο έγινε αυτή η μάχη. Στο τέλος υπάρχει ένα μεγάλο γιατί». Κορυφαίος του… ιστορικού «χορού» ο Μπομπ Χόσκινς, ο οποίος στην ίδια ταινία υποδύεται τον Χρουστσόφ:
«Ο χειρότερος εχθρός των φαντάρων ήταν οι ίδιοι οι αξιωματικοί τους. Είναι να τους λυπάσαι. Από τη μία οι Γερμανοί και από την άλλη ο Στάλιν. Το κίνητρο του Χρουστσόφ ήταν ο φόβος. Ετρεμε στην εικόνα του Στάλιν. Αυτόν τον τρόμο μετέδωσε στους φαντάρους και έτσι κέρδισε τον πόλεμο. Ενας αγρότης, αγράμματος χωριάτης που στο αίμα του δεν κυλούσε σταγόνα σκεπτόμενου ανθρώπου κατατρόπωσε τη γερμανική μηχανή. Αλλά ξέρετε κάτι; Ακόμη και ο Αϊχμαν που εξαέρωσε εκατομμύρια Εβραίους ήταν… ρομαντικός. Κάθε ημέρα έστελνε ένα μπουκέτο λουλούδια στην αγαπημένη του!». Η συμπύκνωση όλων αυτών παραπέμπει στη δεκαετία του ’50. Ο θυρωρός της πολυκατοικίας (και χαφιές της Ασφάλειας) έλεγε στον μπαμπά μας που δίπλωνε την εφημερίδα του από την ανάποδη: «Κυρ Κώστα μου, ξέρετε τι έμαθα από τον μπατζανάκη μου; Πως στη Ρωσία μπορείς να πας με όλες αρκεί να έχεις ένα ζευγάρι νάιλον κάλτσες»!
