Σήμερα θέλω να βουτηχτώ στην αφέλεια. Βρέχει και φυσάει. Ο καιρός των φαντασιακών Χριστουγέννων. H ανάδυση της παιδικής μυθολογίας. Ακούω από το πρωί Klassische Weihnachten, χριστουγεννιάτικες μελωδίες, με τη Χορωδία του Αγίου Θωμά της Λειψίας, από μια μεγάλη συλλογή που είχα αγοράσει παλιά στη Φραγκφούρτη. Υπάρχει ακόμη επάνω στο κουτί η τιμή, σε μάρκα, 19,90. Μπαχ, Χέντελ, Χάινριχ Συτς, Πρετόριους, Γιόχαν Σμέλτσερ, Λέοναρντ Σρέτερ και, φυσικά, Φραντς Γκρύμπερ, το Stille Nacht, η Αγια Νύχτα, που όσο κι αν έχει γίνει κοινόχρηστο εξακολουθεί να διατηρεί την εικονοποιητική του δύναμη, να σε οδηγεί αυτόματα μέσα στον χριστουγεννιάτικο μύθο. (Θυμάμαι μια νύχτα Χριστουγέννων σε μια μικρή εκκλησία έξω από το Κιτσμπύχελ της Αυστρίας· μέσα Nun komm der Heiden Heiland και εκκλησιαστικό όργανο, και έξω, επάνω στους τάφους του νεκροταφείου που περιέβαλλε την εκκλησία, μικρά χριστουγεννιάτικα δέντρα αντί για καντήλια. Και οι νεκροί έχουν δικαίωμα στα Χριστούγεννα.) Μόνο όταν βρέχει και ο ουρανός είναι σκοτεινός και γέρνουν ως κάτω τα ψηλά κυπαρίσσια του πίσω φράχτη (στο σπίτι μας το χριστουγεννιάτικο δέντρο ήταν πάντα κυπαρίσσι) μπορείς να καταλάβεις αυτή τη γοτθική μουσική του Βορρά, με το εκκλησιαστικό όργανο σαν ένα σφύριγμα μέσα απ’ τα δέντρα. Ο ιδανικός καιρός να ακούσεις συνθέσεις του Μπαχ για εκκλησιαστικό όργανο, πρελούδια, τοκάτες και φούγκες.
Ακούω μουσική και διαβάζω. Στον Independent της περασμένης Κυριακής ο συγγραφέας Ντι Τζέι Τέιλορ ανασυνθέτει την ντικενσιανή μυθολογία των Χριστουγέννων, αυτή τη βικτωριανή φαντασμαγορία τού Α Christmas Carol, όπου η γέμιση της χήνας περιλαμβάνει, εκτός από κάστανα και σταφίδες, και μπόλικες ενοχές. M’ αρέσει αυτή η νουβέλα. Και διατηρώ σαν φυλαχτό την ελληνική έκδοσή της, Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες ο τίτλος, σε ΒίΠερ (βιβλία περιπτέρου), εκεί την είχα διαβάσει, κιτρινισμένο χαρτί, πρασινωπό εξώφυλλο, για μιάμιση δραχμή. Την διατηρώ βέβαια και για έναν άλλο λόγο αυτή την έκδοση, έναν λόγο που υπαγορεύεται από την υστεροβουλία του Πατρινού. Εδώ ο Ντίκενς αποθεώνει και τις σταφίδες, τις κορινθιακές σταφίδες, ως συστατικό στοιχείο της πουτίγκας, δηλαδή ως συστατικό στοιχείο του γιορταστικού τραπεζιού και, κατά προέκταση, ως ένα από τα σύμβολα της ευτυχίας της βικτωριανής λονδρέζικης οικογένειας.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο ήρθε στην Ελλάδα μαζί με τους Βαυαρούς. Το πρώτο δέντρο στολίστηκε στο Ναύπλιο. Την ίδια πάνω-κάτω εποχή γνώρισαν το δέντρο και άλλες περιοχές της Ευρώπης. Στο άρθρο του Ντι Τζέι Τέιλορ διαβάζω ότι το δέντρο εισήχθη στη Μεγάλη Βρετανία από γερμανούς εμπόρους που ζούσαν στο Μάντσεστερ, τη δεκαετία του 1830. Καθιερώθηκε όμως το 1848 με ένα περίφημο χαρακτικό που δείχνει τη βασίλισσα Βικτωρία, τον Αλβέρτο και τα βασιλικά παιδιά τους να ποζάρουν μπροστά από ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο – η Βικτωρία φρέσκια, λευκή και ολόπαχη σαν χριστουγεννιάτικη πάπια. H δύναμη αυτής της βασιλικής εικόνας – η δύναμη ως προς το να επιβάλλει αμέσως συμπεριφορές και να συμβάλλει στην αλλαγή νοοτροπιών – φαίνεται και από το ότι ο Κάρολος Ντίκενς έγραψε μόλις δύο χρόνια μετά, το 1850, το περίφημο δοκίμιο Α Christmas Tree. Φυσικά οι Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες είχαν εκδοθεί πολύ νωρίτερα, το 1843. Εξι χιλιάδες αντίτυπα αυτού του βιβλίου πουλήθηκαν εκείνη τη χρονιά, αριθμός δυσθεώρητος για τις συνθήκες της εποχής. Τόση εντύπωση είχε κάνει στους συγχρόνους του η επίδραση του χριστουγεννιάτικου πνεύματος πάνω στον μισάνθρωπο και απάνθρωπο Σκρουτζ. Ακόμη νωρίτερα, στο διήγημα «Christmas Dinner» που περιλαμβάνεται στη συλλογή Sketches by Boz (1836) ο Ντίκενς εισάγει τη χριστουγεννιάτικη πρόσκληση υπό τα πνευματικά όπλα, παρουσιάζοντας μια παραδοσιακή αστική οικογένεια από τρεις γενιές να υποδέχεται, συγχωρώντας, την κόρη-μαύρο πρόβατο που παντρεύτηκε κάποιον εμποράκο χωρίς την οικογενειακή άδεια. Τελικά χάρη στα Χριστούγεννα ο εμποράκος δεν ήταν άμοιρος αρετών.
Είτε το θέλουμε είτε όχι, η χριστουγεννιάτικη κουλτούρα των περισσότερων από εμάς, τουλάχιστον όσων μεγάλωσαν σε πόλεις, πήγαιναν σε σχολεία με χριστουγεννιάτικες γιορτές, μετείχαν σε φιλανθρωπικούς εράνους, είναι κεντροευρωπαϊκή: Αγια Νύχτα, έλατο, φάτνες, χαλκομανίες με ροδαλά αγγελάκια και κοκκινομάγουλους Αγιοβασίληδες. Λατρεύω τον Παπαδιαμάντη. Αλλά για να «μπω» στη χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα των διηγημάτων του έπρεπε να πάω στρατιώτης, να υπηρετήσω σε ένα απομονωμένο στρατόπεδο της Μυτιλήνης και να βρεθώ στις τεσσερισήμισι τα χαράματα, διασχίζοντας ένα λιοστάσι, στην εκκλησία του κοντινού χωριού. Αλλά μετά, πάλι Stille Nacht και έλατο και φάτνη.
Ακούω μουσική και διαβάζω. H φετινή, εκτός εμπορίου, χριστουγεννιάτικη έκδοση των εκδόσεων Καρδαμίτσα, σε 500 αντίτυπα, μόνο για τους φίλους τους, είναι το διήγημα του Ιρλανδού Φρανκ Ο’Κόννορ Ξημέρωμα Χριστούγεννα. Το διαβάζω με βουλιμία. Κλασικό ιρλανδικό σκηνικό. Παραμονές Χριστουγέννων, φτωχή οικογένεια, λάσπη και βροχή, ο πατέρας μέθυσος, η μητέρα προσπαθεί να εξασφαλίσει την επιβίωση με λίγες πένες, δύο αγόρια, οι κάλτσες στο κρεβάτι για τα δώρα του Αϊ-Βασίλη και η αγωνία για το αύριο. Δώρα φτωχικά, δύο ή τρεις πένες το καθένα. Ο Αϊ-Βασίλης, παρ’ όλο που πετάει ψηλά και έχει δυνατότητα να βλέπει τι συμβαίνει σε κάθε σπίτι και ποιες είναι οι επιθυμίες των παιδιών – λες και έχει ένα γιγαντιαίο σκάνερ -, στους φτωχούς πηγαίνει δώρα φτωχικά και στους πλούσιους πανάκριβα. Γοτθικό κλίμα στο διήγημα του Φρανκ Ο’Κόννορ, λάσπη και βροχή, και φυσικά γεμάτο ενοχές, όπως όλη η βόρεια χριστουγεννιάτικη λογοτεχνία.
Αλλά την προτιμώ αυτή τη λογοτεχνία. Εστω ως σκηνικό ταιριάζει περισσότερο στη δική μου χριστουγεννιάτικη φαντασίωση, στη δική μου χριστουγεννιάτικη σκηνοθεσία. Ετσι κι αλλιώς υπάρχει άλλη γιορτή τόσο σκηνοθετημένη όσο τα Χριστούγεννα;
