Περισσότερες από 50.000 ιδιοκτησίες πολιτών σε αστικές και αγροτικές περιοχές υπολογίζεται ότι δεσμεύει σήμερα η ελληνική δημόσια διοίκηση αδυνατώντας ή απλώς… απαξιώντας να καταβάλει τις νόμιμες αποζημιώσεις στους δικαιούχους. H ειδική έκθεση που δημοσιοποίησε πριν από λίγες ημέρες ο Συνήγορος του Πολίτη κ. Γ. Καμίνης δίνει το στίγμα ενός διαχρονικού προβλήματος, άρρηκτα συνδεδεμένου με την πολιτική γης που εφαρμόζεται – στρεβλά, κατά κοινή ομολογία – στη χώρα: περιουσίες δεσμευμένες ακόμη και επί 70(!) χρόνια αλλά και «αιχμάλωτοι» εφ’ όρου ζωής πολίτες που πολλές φορές αποδημούν εις Κύριον χωρίς να καταφέρουν να αξιοποιήσουν τα ακίνητά τους – για τα οποία, παρεμπιπτόντως, πληρώνουν τακτά φόρους. Ιδιοκτήτες, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, Αθήνα και Θεσσαλονίκη, που προσκρούουν στην κρατική αναλγησία και στην παραβίαση κάθε έννοιας δικαίου κατά τον τρόπο που έχει θεσπιστεί από το Ελληνικό Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και προστατεύεται από τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας.
* Τι προβλέπει το Σύνταγμα
H έκθεση της Αρχής του Συνηγόρου ενοχοποιεί πρωτίστως τους δήμους που εγκλωβίζουν περιουσίες μέσα σε χρονίζοντα σχέδια πόλεων καθώς και το υπουργείο Πολιτισμού, υπό την αιγίδα του οποίου τελεί η προστασία των αρχαιοτήτων.
«Οι δήμοι έχουν υπερβεί πολλές φορές τα εσκαμμένα καθώς δεν διστάζουν να δεσμεύσουν ακίνητα – αφήνοντάς τα ανεκμετάλλευτα – στο πλαίσιο προσωπικών διαφορών τους με πολίτες, ενίοτε και για λόγους πολιτικής αντεκδίκησης» τονίζει ο κ. Στρ. Παραδιάς, δικηγόρος και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ιδιοκτητών Ακινήτων. «Τον δόλο υποκρύπτει και η προσφιλής τακτική τους. Τροποποιούν το σχέδιο πόλεως αλλά δεν κοινοποιούν την απόφασή τους στον πολίτη, ο οποίος μαθαίνει συνήθως τελευταίος τη δέσμευση του ακινήτου του. Ακόμη και αν επιτύχει την άρση της έπειτα από χρόνια δικαστικής διαμάχης ενδέχεται να βρεθεί πάλι στο μηδέν αφού ο δήμος έχει κάθε δικαίωμα να επαναδεσμεύσει την περιουσία, με άλλο σκεπτικό αυτή τη φορά».
Ο ίδιος χαρακτηρίζει πάντως ισχυρό όπλο για τους ιδιοκτήτες την ψήφιση του νέου Συντάγματος, στις διατάξεις του οποίου περί «Προστασίας της Ιδιοκτησίας και Απαλλοτρίωσης» γίνεται σαφές ότι η δημόσια διοίκηση δεν μπορεί πλέον να δεσμεύει αν προηγουμένως δεν είναι σε θέση να εγγράψει το αντίστοιχο κονδύλι για την αποζημίωση του πολίτη.
H αδυναμία του Δημοσίου να αντεπεξέλθει στις αποζημιώσεις των ιδιοκτητών έχει γίνει πολλές φορές αιτία υποβολής αναφορών στον Συνήγορο του Πολίτη. Ενδεικτικές είναι οι υποθέσεις δέσμευσης ακινήτων για την προστασία αρχαιοτήτων, στις οποίες δηλώνεται ξεκάθαρα το… άδειο ταμείο του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων (υπουργείο Πολιτισμού).
Σε έγγραφο του 2004 άλλωστε το ΤΑΠΑ κάνει σαφές προς τις εφορείες Αρχαιοτήτων ότι τα τελευταία χρόνια συνήψε τρία δάνεια προκειμένου να αντιμετωπίσει το συνεχώς αυξανόμενο ύψος των δαπανών για απαλλοτριώσεις και ως εκ τούτου ο προϋπολογισμός του έχει επιβαρυνθεί με μεγάλα ποσά εξόφλησης τόκων.
Το πλέον αποθαρρυντικό στοιχείο; Σε παλαιότερη έκθεση του Συνηγόρου υπογραμμίζεται ότι τα έσοδα που διαθέτει το ΤΑΠΑ για αποζημιώσεις ανέρχονται περίπου σε 1 δισ. δρχ., όταν οι αντίστοιχες υποχρεώσεις του υπερβαίνουν τα 27 δισ. δρχ.! Οι ελάχιστες εκταμιεύσεις που πραγματοποιούνται έχουν μοναδικό κριτήριο τη χρονική σειρά προτεραιότητας. Οπως προκύπτει, άλλωστε, τα χρήματα του ΤΑΠΑ χρησιμοποιούνται κυρίως για την πληρωμή λειτουργικών εξόδων του υπουργείου, π.χ. για μισθούς εποχικών υπαλλήλων, μεταθέτοντας στις ελληνικές καλένδες τις αποζημιώσεις…
* H έσχατη λύση
Είναι πάντως γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια να προωθούνται στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο φάκελοι με τέτοια πληρότητα στοιχείων ώστε να μην κηρύσσονται απαλλοτριώσεις για ιδιοκτησίες «όπου δεν αναδεικνύεται εκτεταμένο αρχαιολογικό σύνολο ή ένα σημαντικό μνημείο». Και αυτό γιατί η εμπειρία δείχνει ότι οι αρχικές προτάσεις για απαλλοτριώσεις δεν γίνονται πάντα με επαρκή επιστημονικά κριτήρια. Αντιθέτως, θα έλεγε κανείς ότι γίνονται άκριτα και χωρίς ιδιαίτερη φειδώ, λόγοι για τους οποίους κρίνεται σκόπιμη η επαναξιολόγηση των εκκρεμών υποθέσεων.
ΚΑΛΛΙΘΕΑ Αγνοούν ακόμη και το ΣτΕ
Επί 75 και πλέον χρόνια δεσμεύεται ακίνητο στην Καλλιθέα Αττικής, χωρίς ως σήμερα να έχει ολοκληρωθεί ο σκοπός της απαλλοτρίωσής του! Το ακίνητο βρίσκεται στο οικοδομικό τετράγωνο του Δήμου Καλλιθέας που περικλείεται μεταξύ των οδών Π. Τσαλδάρη, Χαροκόπου, Λυκούργου και Αγ. Πάντων.
Για την άρση της απαλλοτρίωσης της έκτασης αυτής έχουν εκδοθεί αποφάσεις του ΣτΕ τόσο το 1996 όσο και το 1973 που έκριναν ότι δεν είναι νόμιμη η επιβολή νέας δέσμευσης στο συγκεκριμένο ακίνητο καθώς είναι αντίθετη στο άρθρο 17 του Συντάγματος που προστατεύει την ιδιοκτησία.
Παρ’ όλα αυτά, το έτος 2002 κατατέθηκε στο Συμβούλιο της Επικρατείας από το ΥΠΕΧΩΔΕ σχέδιο προεδρικού διατάγματος που προέβλεπε την άρση της απαλλοτρίωσης η οποία είχε επιβληθεί στο συγκεκριμένο ακίνητο και παράλληλα προέβλεπε την επιβολή νέας απαλλοτρίωσης με σκοπό να μετατραπεί η έκταση σε κοινόχρηστο χώρο πρασίνου.
Το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο επεσήμανε ότι το ίδιο σχέδιο διατάγματος είχε κατατεθεί και πάλι το έτος 2001 και είχε κριθεί παράνομο. Παρ’ όλα αυτά, η δέσμευση του ακίνητου εξακολουθεί και σήμερα να υφίσταται.
Αξιοσημείωτο είναι ότι στην παράνομη απαλλοτρίωση του ακινήτου πλέον του Δήμου Καλλιθέας συμμετείχε και το υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ αφού συνέταξε το σχέδιο προεδρικού διατάγματος.
ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ KAI ΟΙ ΕΝΟΧΟΙ
* H αρπαγή του… αιώνα
H υπόθεση της Καστέλλας διακρίνεται για τη διάρκειά της: αγγίζει σχεδόν τα 80 χρόνια! Και ενοχοποιεί πλήρως τον Δήμο Πειραιά και το ΥΠΕΧΩΔΕ, που στην πάροδο του χρόνου έχουν παραβιάσει άρθρα του Συντάγματος, έχουν παρακάμψει διαδοχικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας και έχουν φυσικά οδηγήσει τον ιδιοκτήτη σε οικονομική καταστροφή.
Το εν λόγω ακίνητο στην περιοχή της Καστέλλας τελούσε υπό απαλλοτρίωση από τον Δήμο Πειραιά από το 1928 ως το 1981, οπότε και αποδεσμεύθηκε με απόφαση του ΣτΕ. H προσπάθεια του ιδιοκτήτη να ανεγείρει νόμιμη κατασκευή στο οικόπεδό του προσέκρουσε ωστόσο στη βούληση του δημάρχου Πειραιά και του τότε υφυπουργού ΠΕΧΩΔΕ, οι οποίοι αρνούνταν επίμονα να συμμορφωθούν με την επιταγή του Ανωτάτου Δικαστηρίου.
Κατά τη δεκαετία 1987-1997 ο πολίτης αναγκάστηκε να προσφύγει πέντε φορές στο ΣτΕ, το οποίο και τον δικαίωσε ακυρώνοντας τις πράξεις της τοπικής αυτοδιοίκησης και του υπουργείου Περιβάλλοντος. Ματαίως: το 1998 το ακίνητο δεσμεύθηκε με νέο προεδρικό διάταγμα. Παρά το γεγονός ότι ο δήμος έχει τη δυνατότητα να ακολουθήσει τη νόμιμη οδό, εγγράφει πιστώσεις για την απαλλοτρίωση στον προϋπολογισμό του προκειμένου να παρακαμφθούν οι αποφάσεις του ΣτΕ και να επαναδεσμεύσει το ακίνητο.
Σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνηγόρου, η κατασκευή παραμένει ημιτελής (από τα μέσα της δεκαετίας του 1980) ενώ ο πολίτης έχει οικονομικώς καταστραφεί. Ο Δήμος Πειραιά επιμένει ότι η παρούσα κατάσταση είναι απολύτως νόμιμη – παρά τις έγγραφες οδηγίες του ΥΠΕΧΩΔΕ περί του αντιθέτου – και, όπως είναι φυσικό, η υπόθεση εκκρεμεί.
* Το σχολείο και το πάρκινγκ
Δεν έφθανε το γεγονός ότι το δέσμευσε τρεις φορές, για τρεις διαφορετικούς λόγους, έπρεπε και να το μετατρέψει σε πάρκινγκ αμφισβητώντας τα νόμιμα δικαιώματα των ιδιοκτητών. Υπόλογος για την αυθαιρεσία ο Δήμος Τριανδρίας στον Νομό Θεσσαλονίκης. Το 1999 ο Συνήγορος παρέλαβε δύο αναφορές σύμφωνα με τις οποίες συγκεκριμένο οικοδομικό τετράγωνο του δήμου – όπου βρίσκονται οι αντίστοιχες ιδιοκτησίες – είχε δεσμευθεί από το 1986, αρχικά ως χώρος πρασίνου, αργότερα ως χώρος πρασίνου και στάθμευσης και πιο πρόσφατα ως χώρος ανέγερσης σχολείου.
Χωρίς μάλιστα να έχει καταβληθεί καμία αποζημίωση προς τους ιδιοκτήτες, ο δήμος έκρινε σκόπιμο να τοποθετήσει στα οικόπεδα πινακίδες με ένδειξη «Ελεύθερο Δημοτικό Parking»! Ουδείς γνωρίζει αν αυτή η προδήλως παράνομη ενέργεια έχει ακόμη ισχύ, γεγονός πάντως είναι ότι η Αρχή του Συνηγόρου βρέθηκε αντιμέτωπη με την αδυναμία της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης να αποζημιώσει τους ιδιοκτήτες. Οπως προέκυψε από την έρευνα, η Νομαρχία είχε τελικά την ευθύνη της εξαγοράς του οικοπέδου εντάσσοντάς το στο πρόγραμμα σχολικής στέγης με πίστωση 200 εκατ. δρχ. Οι εκπρόσωποί της επικαλέστηκαν ωστόσο οικονομική αδυναμία εξαιτίας των περικοπών – της τάξεως του 50% – στο εν λόγω πρόγραμμα.
* Ο φορέας -φάντασμα
Την κολοκυθιά εκλήθη να παίξει ο Συνήγορος του Πολίτη για να ανακαλύψει ποιος οφείλει τελικά να αποζημιώσει τη δικαιούχο ακινήτου στην περιοχή Αγιος Ιωάννης του Δήμου Ανω Λιοσίων Αττικής. Ο δήμος είχε δεσμεύσει το οικόπεδό της αλλά απαξιούσε επί 13 ολόκληρα χρόνια να υλοποιήσει την αθλητική εγκατάσταση που είχε αρχικώς υποσχεθεί. Και το κυριότερο: χωρίς να την έχει αποζημιώσει.
Οταν οι υπηρεσίες της Αρχής αποτάθηκαν στον δήμο, εκείνος απάντησε ότι υπόχρεος φορέας για την καταβολή της αποζημίωσης είναι η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού. Δύο μήνες αργότερα νέο έγγραφο φθάνει στον δήμο προκειμένου να πιστοποιηθεί η ευθύνη της τελευταίας. Ο δήμος αρκείται στο να στείλει… φαξ – κάτι που ούτε διαβαζόταν ούτε και συνοδευόταν από κανένα επίσημο έγγραφο. H απάντηση ήλθε πολύ αργότερα (και μετά τον σεισμό του ’99 που δυσχέρανε την οικονομική κατάστασή του) για να διαβεβαιώσει ότι «ο δήμος έχει οικονομικές υποχρεώσεις λόγω αποζημιώσεων ύψους περίπου 8 δισ. δρχ. και έχει ένα πενταετές πρόγραμμα μέσα στο οποίο προτίθεται να τις εξοφλήσει…».
* Βραδέα αντανακλαστικά
Πέντε χρόνια – και την παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη – χρειάστηκε η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (ΔΙΠΚΑ) του υπουργείου Πολιτισμού για να απαντήσει σε έγγραφο της I´ Εφορείας Αρχαιοτήτων που εδρεύει στους Δελφούς (I´ ΕΠΚΑ Δελφών) σχετικά με την απαλλοτρίωση ιδιοκτησίας εντός των ορίων του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου της Κίρρας Φωκίδας. Το ακίνητο είχε δεσμευθεί το 1998 λόγω ανακάλυψης σημαντικών μυκηναϊκών ευρημάτων. H διαμεσολάβηση της ανεξάρτητης Αρχής υποχρέωσε στην ουσία τη ΔΙΠΚΑ να ζητήσει από την Εφορεία συμπληρωματικά στοιχεία, απαραίτητα για τη διαβίβαση του φακέλου σε συνεδρία του ΚΑΣ. H ανταπόκριση της Εφορείας ήταν άμεση (2003), η υπόθεση ωστόσο δεν είχε ακόμη κλείσει, μέχρι πρότινος.
Τι μπορούν να κάνουν όσοι θίγονται * ΟΔΗΓΙΕΣ: Οι κινήσεις που πρέπει να γίνουν, οι δικηγόροι, οι προσφυγές και ο καθορισμός τιμής αποζημίωσης
Οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εκτάσεων που γίνονται από το Δημόσιο, τους δήμους και τις κοινότητες μπορεί να ελεγχθούν σε όλα τα στάδιά τους από τα δικαστήρια. Κατ’ αρχάς στον ιδιοκτήτη ακινήτου μόλις του κοινοποιηθεί το έγγραφο της απαλλοτρίωσης πρέπει να ελέγξει τη νομιμότητα της απαλλοτρίωσης. Ο έλεγχος αυτός όμως από τον πολίτη δεν μπορεί να γίνει γιατί δεν είναι κάτι το απλό.
Πριν από την απαλλοτρίωση έχει προηγηθεί ένα στάδιο πολλών ενεργειών και ειδικά γραφειοκρατικών, τόσο σε νομικό επίπεδο όσο και σε κτηματολογικό. Ετσι είναι σχεδόν αναπόφευκτο ο ιδιοκτήτης να μην καταφύγει σε δικηγόρο. Αν αποδειχθεί ότι για την απαλλοτρίωση δεν τηρήθηκε η νόμιμη διαδικασία, τότε ο ενδιαφερόμενος πολίτης μπορεί να καταφύγει στα δικαστήρια και να ζητήσει την ακύρωσή της.
* Στο Πρωτοδικείο
Τώρα, αν η απαλλοτρίωση είναι νόμιμη, ο ιδιοκτήτης του ακινήτου με δική του φροντίδα πρέπει να ζητήσει από το Πρωτοδικείο της περιφέρειας όπου βρίσκεται το ακίνητο τον καθορισμό της αποζημίωσης.
Δηλαδή, να του προσδιορίσει το δικαστήριο την τιμή μονάδας ανά τετραγωνικό μέτρο. Αν ο ιδιοκτήτης κρίνει ότι η τιμή που του καθόρισε το Πρωτοδικείο είναι χαμηλή, τότε μπορεί να προσφύγει μέσα σε 60 ημέρες στο Εφετείο και να ζητήσει τον ανακαθορισμό της τιμής ανά τετραγωνικό μέτρο (αποζημίωση). H τιμή που θα καθορίσει το Εφετείο θα είναι και η τελική καθώς δεν προβλέπεται άλλο ένδικο μέσο.
Πάντως, όπως λένε δικηγόροι που ασχολούνται με τις απαλλοτριώσεις, σήμερα τα δικαστήρια προσδιορίζουν τις τιμές των απαλλοτριουμένων ακινήτων αρκετά κοντά στην αγοραστική τους αξία.
Σε περίπτωση που έχει ολοκληρωθεί η απαλλοτρίωση νομικά και έχει ικανοποιηθεί οικονομικά ο ιδιοκτήτης του ακινήτου αλλά δεν έχει ολοκληρωθεί ο σκοπός για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση, τότε μπορεί να αρχίσει ένας νέος δικαστικός κύκλος για την επιστροφή του ακινήτου στον παλαιό ιδιοκτήτη.
Πολλές φορές ακίνητα απαλλοτριώνονται προκειμένου να γίνουν πλατείες, σχολεία, δρόμοι κτλ. Επειδή όμως δεν υπάρχουν τα απαιτούμενα κονδύλια (συνήθως από δήμους και κοινότητες) προς υλοποίηση του έργου για το οποίο έγινε η αναγκαστική απαλλοτρίωση, το ακίνητο παραμένει «νεκρό».
* Προσφυγή στο ΣτΕ
Αν περάσουν πέντε χρόνια και δεν υλοποιηθεί ο σκοπός της απαλλοτρίωσης, τότε μπορεί ο παλαιός ιδιοκτήτης να προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας και να ζητήσει την άρση της. Πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο δικαιώνει ιδιοκτήτες αλλά παρ’ όλα αυτά δεν αίρεται η απαλλοτρίωση.
