Σε βιτρίνα της Αθήνας επιχειρείται να μετατραπεί ο Ελαιώνας εδώ και περίπου 50 χρόνια. Ο τελευταίος στόχος τέθηκε πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλά τα σχέδια προσέκρουσαν στην καθυστέρηση που σημειώθηκε στις διαδικασίες ολοκλήρωσης της ένταξης της περιοχής στο σχέδιο πόλης. Τώρα τα πράγματα φαίνεται ότι μεταβάλλονται ραγδαία, καθώς η επικείμενη μεταφορά του γηπέδου του Παναθηναϊκού και ο νέος σταθμός του μετρό αποτελούν τους δύο βασικούς κινητήριους μοχλούς για τον εξωραϊσμό της περιοχής, με παράλληλη αύξηση της οικοδομικής δραστηριότητας, καθώς ο Ελαιώνας μετατρέπεται σε «φιλέτο» για την κτηματαγορά. Ηδη οι ιδιώτες-ιδιοκτήτες ακινήτων της περιοχής του Ελαιώνα φρόντισαν να επισπεύσουν τις διαδικασίες και να οριστικοποιηθούν τα σχέδια ένταξης με την έκδοση των Πράξεων Εφαρμογής. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν πλέον να εκδοθούν οικοδομικές άδειες για τη νόμιμη ανέγερση κτιρίων σε μια περιοχή που ήταν εκτός σχεδίου μέχρι πρότινος και είχε μετατραπεί σε «αποθήκη» χρήσεων γης που δεν ήταν επιθυμητές σε άλλες περιοχές της Αθήνας, ενώ ήταν γεμάτη αυθαίρετα οικοδομήματα.
Οι ιδιώτες με πρωτοβουλία τους φρόντισαν ώστε να εφαρμοστούν διαδικασίες-εξπρές, με αποτέλεσμα σε λιγότερο από έναν χρόνο το 65% της περιοχής του Ελαιώνα να μπορεί να οικοδομηθεί. Πρέπει να σημειωθεί ότι το Προεδρικό Διάταγμα για την ένταξη του Ελαιώνα στο σχέδιο πόλης και την ανάπλαση της περιοχής εκδόθηκε το 1995 και συμπληρώθηκε το 1996. Εκτοτε οι ιδιοκτήτες των ακινήτων περιμένουν την έκδοση των πολυπόθητων Πράξεων Εφαρμογής για να μπορέσουν να πάρουν οικοδομικές άδειες ώστε να αξιοποιήσουν τις περιουσίες τους. Οι διαδικασίες που ακολουθούνται σε όλες τις αντίστοιχες περιπτώσεις είναι τόσο αργές ώστε υπάρχουν περιοχές ανά τη χώρα όπου δεν έχουν ολοκληρωθεί οι εντάξεις που άρχισαν εδώ και 20 και πλέον χρόνια.
H επίσπευση των διαδικασιών άρχισε αμέσως μετά τη γνωστοποίηση της εκεί μεταφοράς του γηπέδου του Παναθηναϊκού, της ανάπλασης της περιοχής και της έναρξης των εργασιών κατασκευής του σταθμού του μετρό στον Βοτανικό. Τότε πολλοί θεώρησαν ευκαιρία την αγορά γης και οικοδομών σε μια αναπτυσσόμενη περιοχή, όπου ήδη τα οικόπεδα πωλούνται πάνω από 3.000 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο, ιδιαίτερα γύρω από τον μελλοντικό σταθμό του μετρό. Εδώ και ενάμιση χρόνο άρχισαν οι μαζικές αγοραπωλησίες ακινήτων από μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες χρηματοδότησαν και την υλοποίηση των τοπικών Πράξεων Εφαρμογής.
Αυτό προκύπτει από στοιχεία της Πολεοδομίας του Δήμου Αθηναίων, από τα οποία φαίνεται ότι οι αγοραπωλησίες ακινήτων εκτινάχθηκαν στα ύψη στην περιοχή του Ελαιώνα αμέσως μετά τη γνωστοποίηση των σχεδίων για την αναβάθμιση της περιοχής.
Τώρα ο Ελαιώνας της Αθήνας φαίνεται ότι εξελίσσεται σε πυκνοδομημένη περιοχή, αλλά όλα γίνονται βάσει του ισχύοντος Προεδρικού Διατάγματος που αφορά έκταση 9.000 στρεμμάτων και προβλέπει την υποχρεωτική αύξηση του πρασίνου.
* Το «κάλλιστον προάστιον»
Ο Ελαιώνας αποτελεί ζωτικό χώρο στην καρδιά της τσιμεντένιας και νεφόπληκτης Αθήνας. Απέχει μόλις 3 χιλιόμετρα από την Ομόνοια και 2 χιλιόμετρα από την Ακρόπολη και τον Κεραμεικό. Τα τελευταία 50 χρόνια το «κάλλιστον προάστιον» καταδικάστηκε σε αργό θάνατο για να μετατραπεί σε «χαβούζα της Αθήνας» σε ό,τι αφορά τις χρήσεις που δημιουργήθηκαν εκεί.
Στην περιοχή που έχει έκταση 9.000 στρέμματα εργάζονται 50.000 άνθρωποι σε 2.400 βιομηχανίες-βιοτεχνίες, επιχειρήσεις και πρακτορεία και ζουν μόνιμα 5.000 κάτοικοι. Ακόμη υπάρχουν σε αυτή την περιοχή Οργανισμοί Κοινής Ωφελείας, στρατώνες και ανώτατες σχολές. H περιοχή ανήκει κατά τμήματα στους δήμους Αθηναίων, Ταύρου, Ρέντη, Αιγάλεω και Περιστερίου. Οι δραστηριότητες αναπτύχθηκαν κυρίως κατά μήκος μεγάλων οδικών αξόνων (A. Αθηνών, A. Κηφισού, Ιερά οδός, Π. Ράλλη, Πειραιώς, Κωνσταντινουπόλεως) καθώς και κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής του ΟΣΕ.
Από το 1954 χρονολογείται η προσπάθεια της πολιτείας για νομοθετική ρύθμιση της περιοχής. Αρκετές μελέτες εκπονήθηκαν, αλλά καμία δεν εφαρμόστηκε.
Στις αρχές του 1994, με πρωτοβουλία του τότε υπουργού ΠΕΧΩΔΕ, επιχειρείται από τον Οργανισμό Αθήνας σε συνεργασία με τη μελετητική ομάδα του ΕΜΠ η εκπόνηση νέας πολεοδομικής μελέτης. Προτείνεται αναδιάρθρωση των χρήσεων σε ολόκληρη την περιοχή και καθορισμός μεγάλων και ενιαίων χώρων πρασίνου με προσπάθεια σεβασμού, όσο είναι δυνατόν, της διαμορφωμένης κατάστασης. Από το σύνολο των 9.000 στρεμμάτων της περιοχής το 51%-60% έχει προγραμματιστεί για ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων, το 5%-10% για οικιστική ανάπτυξη και το υπόλοιπο για κοινόχρηστους χώρους. Μεγάλο είναι το ενδιαφέρον για εγκατάσταση επιχειρήσεων στον Ελαιώνα, καθώς υπάρχουν αδόμητα οικόπεδα, κάτι σπάνιο για την πρωτεύουσα, γεγονός που παρασύρει σε άνοδο και τις τιμές γης στην περιοχή.
Από την αρχαιότητα ο Ελαιώνας ήταν αυτό ακριβώς που υποδηλώνει η ονομασία του: ο Ελαιώνας της Αθήνας. Σε όλη τη μακραίωνη διαδρομή από τον Ακάδημο και τον Πλάτωνα ως τα μέσα του 1940, ο Ελαιώνας διατήρησε την ταυτότητα και τη φυσιογνωμία του, καθώς και τη συμβατότητά του με το αττικό τοπίο, την ιστορία και τον πολιτισμό της Αθήνας.
* Καταστροφή χωρίς πρόγραμμα
Ωστόσο το «κάλλιστον προάστιον» με την «επέλαση» των Νεοελλήνων και την ανοχή του κράτους χάθηκε. Περίπου 9.000 στρέμματα γης στα δυτικά προάστια κοντά στο κέντρο και στους αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας, ανάμεσα στον Κηφισό ποταμό, στο Περιστέρι και στον Πειραιά μετατράπηκαν σταδιακά μετά τον πόλεμο από αγροτική γη σε βιομηχανική, χωρίς πρόγραμμα, χωρίς σχέδιο και χωρίς υποδομή. Ετσι, δημιουργήθηκε μια αδιέξοδη πραγματικότητα που επιβάρυνε το σύνολο του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Αθήνας. Το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθηνών του 1985 προβλέπει την οργάνωση και ανάπλαση των παραδοσιακών περιοχών βιομηχανικής συγκέντρωσης και στο πλαίσιο αυτό άρχισε η μελέτη της περιοχής του Ελαιώνα.
H επιλογή και ο συνδυασμός των νέων χρήσεων γης για την περιοχή θεωρούνται καθοριστικά για την εξέλιξη των περιβαλλοντικών συνθηκών σε όλο το Λεκανοπέδιο, αλλά και για την ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που θα συνδέσουν τα κέντρα της Αθήνας με τον Πειραιά και θα ενοποιήσουν τις δυτικές συνοικίες με το κέντρο της πρωτεύουσας.
Στόχος παραμένει η δημιουργία σημαντικού πνεύμονα πρασίνου για την ίδια την περιοχή, αλλά και για όλο το Λεκανοπέδιο με τη χωροθέτηση ενιαίων χώρων πρασίνου-αναψυχής, αθλητισμού-πολιτισμού, καθώς και η προστασία και ανάδειξη των ιστορικών στοιχείων της περιοχής (Ιερά οδός, Πειραιώς, αρχαιολογικοί χώροι, εκκλησίες κτλ.). Ακόμη προβλέπονται η εξυγίανση και ανανέωση της βιομηχανικής παραγωγής, με τη συγκέντρωση των περιβαλλοντικά αποδεκτών βιομηχανικών δραστηριοτήτων σε ειδικές ζώνες, η απομάκρυνση των οχλουσών βιομηχανιών και χρήσεων, η βελτίωση της κυκλοφορίας και των συγκοινωνιών, η υλοποίηση του προγράμματος κάτω από ενιαίο φορέα διαχείρισης.
Τόπος «εξορίας» ανεπιθύμητων δραστηριοτήτων
H περιοχή του Ελαιώνα, γνωστή από την αρχαιότητα με το ίδιο τοπωνύμιο, συμπίπτει με τον Ιερό Ελαιώνα των αρχαίων Αθηναίων, που ήταν και περιοχή αναψυχής και εξοχικών περιπάτων.
H σημερινή Ιερά οδός, που τον διασχίζει από ανατολικά προς δυτικά, ακολουθεί με ελάχιστες αποκλίσεις την πορεία της αρχαίας, εκατέρωθεν της οποίας υπήρχαν τα νεκροταφεία της πόλεως των Αθηνών.
Τα βυζαντινά και νεότερα μνημεία ανακαλύπτονται σποραδικά και βρίσκονται ως επί το πλείστον δυτικά του άξονα της Αγ. Αννης.
Πρόκειται για την περιοχή της πρωτεύουσας με τη μακροβιότερη βιομηχανική ιστορία, από τα ελαιοτριβεία και τα κεραμοποιεία του 18ου και του 19ου αιώνα, τα προπολεμικά σαπωνοποιεία και χαρτοποιεία, ως τα πρόσφατα βυρσοδεψεία κατά μήκος της οδού Ορφέως και ως τα σύγχρονα συγκροτήματα πολυεπιχειρήσεων των κλάδων τροφίμων, χημικών προϊόντων, ηλεκτρικών συσκευών και πλαστικών.
Στον Μεσοπόλεμο, τμήματα της περιοχής προμήθευαν με κηπευτικά την πόλη της Αθήνας. Υπολείμματα των παραπάνω εκτάσεων μαζί με τις κατοικίες των γαιoκτημόνων σώζονται ακόμη.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των ιδιοκτησιών στην περιοχή ανήκουν σε ιδιώτες, ενώ κάποιες από αυτές που ανήκουν στο Δημόσιο και σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού ή δημόσιου τομέα (κυρίως τα στρατόπεδα) θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για τη δημιουργία χώρων κοινοχρήστου πρασίνου.
Λόγω της κεντρικής θέσης της περιοχής, οι εγκαταστάσεις των ΔΕΗ, ΗΛΠΑΠ, ΟΑΣΑ, μετρό κτλ. δεν μπορούν παρά να επιθυμούν να παραμείνουν εκεί.
Χωρίς στοιχειωδώς οργανωμένο οδικό δίκτυο, χωρίς υποδομές και άλλες εξυπηρετήσεις, η περιοχή ήταν και παραμένει μια μεγάλης σπουδαιότητας βιομηχανική ζώνη, ένα κέντρο μεταφορών και χονδρεμπορίου, τόπος κατοικίας και ταυτόχρονα ένα γήπεδο απόρριψης ανεπιθύμητων δραστηριοτήτων και εγκαταστάσεων και άχρηστων αντικειμένων.
