Δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ασθένεια, αλλά όσοι υποφέρουν από τζετ λαγκ (jet lag) δηλώνουν ότι αισθάνονται τόσο άσχημα ύστερα από ένα υπερπόντιο ταξίδι όσο και όταν ασθενούν πραγματικά. Τα συμπτώματα του συνδρόμου, η συχνότητα εμφάνισης του οποίου αυξάνεται συνεχώς καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι πραγματοποιούν μεγάλα ταξίδια, περιλαμβάνουν τάσεις υπνηλίας, αυξανόμενη κούραση, η οποία φτάνει στα όρια της εξάντλησης, δυσκολία συγκέντρωσης και εκνευρισμό κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οσο για τη νύχτα, παρ’ όλο που θα ήλπιζε κανείς ότι η κουραστική ημέρα θα οδηγούσε σε έναν καλό ύπνο, τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι: όσοι υποφέρουν από τζετ λαγκ δεν μπορούν να κοιμηθούν και αν τελικά αποκοιμηθούν κάποια στιγμή, ο ύπνος τους είναι πολύ ανήσυχος.
Σε αυτό το σύνδρομο των ταξιδιωτών μεγάλων αποστάσεων είναι αφιερωμένο ένα άρθρο στο τελευταίο τεύχος της ιατρικής επιθεώρησης «British Medical Journal». Οι συγγραφείς του υποστηρίζουν ότι το σύνδρομο έχει αγνοηθεί από την ιατρική κοινότητα, αλλά πολλά είναι αυτά που θα μπορούσε κανείς να κάνει για να το προλάβει και να το αντιμετωπίσει.
Σύμφωνα με το άρθρο «το τζετ λαγκ οφείλεται στον αποσυγχρονισμό μεταξύ διαφόρων ρυθμών του οργανισμού και των περιβαλλοντικών ρυθμών. Ο ρυθμός ο οποίος επηρεάζεται περισσότερο είναι ο κύκλος του ύπνου και της δραστηριότητας, με τις σχετιζόμενες με αυτόν αλλαγές στις φυσικές και πνευματικές λειτουργίες».
Οι ρυθμοί του ανθρώπινου οργανισμού ελέγχονται τόσο από εσωτερικούς όσο και από εξωτερικούς παράγοντες που αλληλεπιδρούν και στο φυσικό περιβάλλον του καθενός από εμάς οι ρυθμοί είναι συγχρονισμένοι. Ετσι, για την πλειονότητα των ανθρώπων ο κύκλος του ύπνου και της δραστηριότητας είναι συγχρονισμένος με τον ρυθμό ημέρας-νύχτας στο γεωγραφικό σημείο όπου ζουν και εργάζονται. Η μετάβαση ενός ατόμου σε γεωγραφικό σημείο στο οποίο οι εξωτερικοί ρυθμοί βρίσκονται σε διαφορά φάσης με τους εσωτερικούς ρυθμούς του έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση των συμπτωμάτων που ορίζουν το τζετ λαγκ.
Ο χρόνος που απαιτείται για τον επανασυγχρονισμό των εξωτερικών και εσωτερικών ρυθμών καθορίζει και τον χρόνο διάρκειας των συμπτωμάτων. Ποικίλλει δε από άτομο σε άτομο, όπως άλλωστε ποικίλλει και η σφοδρότητα των συμπτωμάτων. Για εκείνους που υποφέρουν πολύ και επί μακρόν, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι υπάρχει τρόπος να επισπεύσει κανείς αυτόν τον επανασυγχρονισμό και μάλιστα με φυσικά μέσα. Σύμφωνα με το άρθρο «το σημαντικότερο απ’ όλα που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι το φως: ύστερα από μια πτήση προς τα δυτικά, μείνετε ξύπνιοι όσο υπάρχει φως και προσπαθήστε να κοιμηθείτε όταν πέσει το σκοτάδι. Υστερα από μια πτήση προς τα ανατολικά, προκειμένου να διατηρηθείτε ξύπνιοι αποφύγετε το έντονο φως, αλλά μείνετε σε εξωτερικούς χώρους όσο περισσότερο μπορείτε κατά τη διάρκεια του απογεύματος».
Εκτός από το φως, η διατροφή φαίνεται ότι μπορεί να βοηθήσει, αν και δεν έχουν υπάρξει εμπεριστατωμένες μελέτες επ’ αυτού. Οι ειδικοί συνιστούν να τρώει κανείς ελαφρά στις ώρες οι οποίες αντιστοιχούν με εκείνες των γευμάτων του στον τόπο που διαμένει. Οσο για τον καφέ και το αλκοόλ, φαίνεται ότι η επίδρασή τους στα συμπτώματα του τζετ λαγκ ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Εκτιμάται πάντως ότι μάλλον παρεμποδίζουν, παρά επιταχύνουν τον επανασυγχρονισμό των ρυθμών.
Πολύς λόγος έχει γίνει για τη μελατονίνη (Ν-ακετυλ-5 μεθοξυτρυπταμίνη) και τη δράση της στην αντιμετώπιση ων συμπτωμάτων του τζετ λαγκ. Πρόκειται για μια ορμόνη η οποία παράγεται από την επίφυση και η οποία έχει ποικίλους ρόλους στον οργανισμό. Η έκκρισή της διεγείρεται από το σκοτάδι και αναστέλλεται από το φως. Ακριβώς αυτή η σχέση μελατονίνης και κύκλου φωτός-σκοταδιού την καθιστά καλό υποψήφιο για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του τζετ λαγκ. Πολλοί συχνοί ταξιδιώτες μεγάλων αποστάσεων υποστηρίζουν ότι η εξωγενώς χορηγούμενη μελατονίνη, καθώς και κάποιο σκεύασμα που βοηθά στο να κοιμούνται, είναι τα μυστικά για τη γρήγορη προσαρμογή στους ρυθμούς του προορισμού τους.
Σε ό,τι αφορά τα υπνωτικά σκευάσματα, οι συγγραφείς του άρθρου είναι κατηγορηματικοί: αντιμετωπίζουν το σύμπτωμα της έλλειψης ύπνου, αλλά δεν προσφέρουν καμία βοήθεια στην προσαρμογή. Αντιθέτως, φαίνεται ότι η μελατονίνη μπορεί να προσφέρει βοήθεια. Σύμφωνα με το άρθρο «η μελατονίνη, λαμβανόμενη πριν από την κατάκλιση, βοηθά τόσο στην προσαρμογή στους ρυθμούς του προορισμού, ενώ έχει και υπνωτικό αποτέλεσμα, αλλά η σχετική σημασία των δύο αυτών επιδράσεων δεν έχει ακόμη καθοριστεί». Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μελέτες οι οποίες έχουν γίνει προκειμένου να προσδιοριστεί η αξία της μελατονίνης στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του τζετ λαγκ, αφενός δεν είναι πολλές και αφετέρου δεν είναι συγκρίσιμες, καθώς δεν έχουν ακολουθηθεί ίδια πρωτόκολλα. Κάποιες από αυτές πάντως έδειξαν ότι η μελατονίνη απεδείχθη αποτελεσματική για τουλάχιστον το 50% των ταξιδιωτών στους οποίους χορηγήθηκε.
Οπως όλα τα σκευάσματα και η μελατονίνη μπορεί να έχει παρενέργειες. Παρά το γεγονός ότι δεν έχουν πραγματοποιηθεί συστηματικές μελέτες οι οποίες θα είχαν σχεδιαστεί για να καταδείξουν τις πιθανές παρενέργειες της ουσίας αυτής, στο άρθρο αναφέρεται ότι υπάρχουν δύο ομάδες ανθρώπων που θα πρέπει να αποφεύγουν τη λήψη της μελατονίνης: όσοι λαμβάνουν αντιπηκτικά φάρμακα και όσοι υποφέρουν από επιληψία.
Για εκείνους πάντως που θα ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τη μελατονίνη στο επόμενο μεγάλο ταξίδι τους, επισημαίνεται το εξής ανησυχητικό: καθώς η απλή σχετικά αυτή ουσία δεν έχει το στάτους φαρμάκου στις ΗΠΑ, δεν υπάρχουν επίσημα κριτήρια για την καθαρότητά της. Με άλλα λόγια, αν την προμηθευθεί κανείς στις ΗΠΑ (από τα καταστήματα συμπληρωμάτων διατροφής), έξι στις δέκα φορές θα αγοράσει μαζί και τις όποιες προσμείξεις έχει αφήσει η διαδικασία παραγωγής της. Στην Ευρώπη, η ουσία έχει μεν το στάτους φαρμάκου, αλλά δεν υπάρχει στο εμπόριο ως φάρμακο. Υπάρχει και εδώ ως συμπλήρωμα διατροφής. Για τους παραπάνω λόγους και μέχρι νεοτέρας στο άρθρο σημειώνεται ότι «φαίνεται καλή συμβουλή το να την αγοράζει κανείς από κάποιο ευυπόληπτο φαρμακείο και να ελπίζει για το καλύτερο».
