ΤΟ ΒΗΜΑ – The Project Syndicate
Οι φαινομενικά ατελείωτες διαπραγματεύσεις μεταξύ της νέας ελληνικής κυβέρνησης και των διεθνών πιστωτών της για ένα νέο δάνειο έχουν εισέλθει σε μια επικίνδυνη φάση. Σε αυτό το σημείο, ένα λάθος από όποια πλευρά απειλεί να προκαλέσει το είδος του ατυχήματος που θα μπορούσε να επιταχύνει μια νέα κρίση στην Ευρώπη.

Θεμελιώδους σημασίας για τους νέους όρους διάσωσης της Ελλάδας είναι η αφήγηση – ενισχυμένη από την τρέχουσα οικονομική δυσκολία της – ότι έχει πέσει θύμα της υπερβολικής λιτότητας.

Αλλά αυτό παραβλέπει ένα κρίσιμο γεγονός: η λιτότητα είχε αποτελέσματα σε άλλες χώρες της Ευρώπης που επλήγησαν από την κρίση. Πράγματι, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, ακόμη και η Κύπρος εμφανίζουν σαφή σημάδια ανάκαμψης, με την ανεργία να μειώνεται επιτέλους (αν και αργά και από υψηλά επίπεδα) και την πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές να έχει αποκατασταθεί.
Γιατί είναι διαφορετική η Ελλάδα;
Η σύντομη απάντηση είναι οι εξαγωγές. Σε όλες τις άλλες χώρες που πλήττονται από την κρίση (και, μάλιστα, στις περισσότερες από τις δεκάδες χώρες που έχουν λάβει δάνεια από το ΔΝΤ τις τελευταίες δεκαετίες), η αύξηση των εξαγωγών αντιστάθμισε, εν μέρει τουλάχιστον, την μείωση της ζήτησης, όταν οι κυβερνήσεις τους μείωσαν τις δαπάνες και αύξησαν τους φόρους για να ισοσκελίσουν τους πρϋπολογισμούς τους.

Η Ελλάδα είχε πολύ μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών – άνω του 10% του ΑΕΠ – όταν η εξωτερική χρηματοδότηση στέρεψε ξαφνικά στην κρίση του 2008-2009, αναγκάζοντάς την σε μια προσαρμογή των εγχώριων δαπανών.

Εάν η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε κάνει μια τέτοια προσαρμογή, η εγχώρια ζήτηση και η απασχόληση θα είχαν παραμείνει βεβαίως υψηλότερα – αλλά το ίδιο υψηλές θα ήταν οι εισαγωγές και τα μεγάλα εξωτερικά ελλείμματα.

Ενώ η λιτότητα όντως προκάλεσε μια βαθιά ύφεση, επέτρεψε στην Ελλάδα να αποφύγει μεγάλα εξωτερικά ελλείμματα, μειώνοντας έτσι το μέγεθος της διάσωσης που χρειαζόταν η χώρα.

Οι εξαγωγικές επιδόσεις είναι επομένως το κλειδί για να αποφύγεις την παγίδα της λιτότητας.

Το πρόβλημα για την Ελλάδα είναι πως ό,τι μικρή αύξηση εξαγωγών έχει τα τελευταία χρόνια είναι σε μεγάλο βαθμό απατηλή, καθώς έχει προέλθει κυρίως από προϊόντα πετρελαίου.

Δεδομένου ότι η Ελλάδα δεν παράγει πετρέλαιο, αυτό μπορεί να σημαίνει μόνο ότι οι ελληνικές βιομηχανίες διύλισης, οι οποίες έχουν πλέον σημαντική πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα, εξάγουν απλώς εισαγόμενο αργό πετρέλαιο σε μια ελαφρώς διαφορετική μορφή.

Με περιθώρια κέρδους διύλισης τυπικά λιγότερο από 5%, η οικονομία κερδίζει μικρή προστιθέμενη αξία από τις εξαγωγές αυτές. Αλλες εξαγωγές που έχουν αυξηθεί, όπως μετάλλων, εγείρουν ένα παρόμοιο πρόβλημα.

Επιπλέον, η μεγαλύτερη εξαγωγή υπηρεσιών στην Ελλάδα, η ναυτιλία, έχει λίγους πραγματικούς δεσμούς με την υπόλοιπη οικονομία, δεδομένου ότι οι εταιρείες του κλάδου δεν πληρώνουν φόρους και απασχολούν λίγους Έλληνες (τα πληρώματα κατάγονται από χώρες με χαμηλούς μισθούς).

Υπονομεύοντας και άλλο την οικονομική συμβολή του τομέα είναι το γεγονός ότι οι παγκόσμιες τιμές των εμπορευμάτων, από τα οποία εξαρτώνται οι τιμές της ναυτιλίας, έχουν μειωθεί τον τελευταίο καιρό.

Εν τω μεταξύ, τα βιομηχανικά προϊόντα, τα οποία προσθέτουν εγχώρια αξία και απασχόληση, αποτελούν μόνο ένα μικρό ποσοστό των συνολικών εξαγωγών στην Ελλάδα.

Στην πραγματικότητα, το συνολικό εξωτερικό εμπόριο στην Ελλάδα, αν μετρηθεί σωστά, ανέρχεται σε μόλις 12% του ΑΕΠ της, πολύ λιγότερο από ό,τι θα περίμενε κανείς από μια τόσο μικρή οικονομία.

Πιο ενοχλητικό είναι το γεγονός ότι το συνολικό εμπορικό έλλειμμα στην Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένων αγαθών και υπηρεσιών), ήταν ακόμη υψηλότερο το 2008, στο 13% του ΑΕΠ, πράγμα που σημαίνει ότι, προκειμένου να αποφευχθεί η επακόλουθη μείωση των εισαγωγών και, συνεπώς, της εγχώριας ζήτησης, οι εξαγωγές θα έπρεπε να υπερδιπλασιαστούν.

Το εμπορικό έλλειμμα στην Ελλάδα έχει βεβαίως μειωθεί, αλλά μόνο και μόνο επειδή κατέρρευσαν οι εισαγωγές. Εν τω μεταξύ, οι εξαγωγές παρέμειναν στάσιμες, ακόμα και όταν οι μισθοί μειώθηκαν κατά περισσότερο από 20%.

Δηλαδή, δεν είναι η λιτότητα το πραγματικό πρόβλημα στην Ελλάδα. Ενας συνδυασμός δημοσιονομικής εξυγίανσης, χαμηλότερων μισθών, και εξαγωγικού προσανατολισμού των μεταρρυθμίσεων θα μπορούσε να δώσει τη δυνατότητα στην Ελλάδα να κινηθεί προς την κατεύθυνση μιας βιώσιμης ανάκαμψης.

Είναι καιρός για την κυβέρνηση στην Ελλάδα να αναγνωρίσει αυτή την επιτακτική ανάγκη και να επεκτείνει το πεδίο των διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές της για να συμπεριλάβει όχι μόνο τον προϋπολογισμό, αλλά και στρατηγικές για την τόνωση των εξαγωγών. Αλλά, πρώτα, η Ελλάδα πρέπει επιτέλους να αναγνωρίσει ότι η λιτότητα δεν είναι ο εχθρός.

Ο Ντάνιελ Γκρος είναι διευθυντής του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής, στις Βρυξέλλες.