Αυτοεγκλωβισμός και τραγωδία

Αλέξης Πανσέληνος
Η κρυφή πόρτα
Εκδόσεις Μεταίχμιο,
σελ. 178, τιμή 9,90 ευρώ

Μπορεί άραγε κανείς να ξεφύγει από το κακό του παρελθόν και να πορευτεί, έστω λειψός και ανάπηρος, πάνω σε μια καινούργια γραμμή; Και αν αίφνης ζωντανέψουν μέσα από τις στάχτες οι απωθημένες σκιές και πιάσουν από την αρχή τον πύρινο κύκλο τους για να φέρουν αυτή τη φορά την πλήρη καταστροφή; Ο Ευγένιος, ο κεντρικός ήρωας στο πρόσφατο, έκτο κατά σειρά μυθιστόρημα του Αλέξη Πανσέληνου, δεν σκέφτεται τίποτε απ’ όλα αυτά μολονότι οι κακές στιγμές του παρελθόντος έρχονται συχνά στον νου του: μόνο όμως ως τετελεσμένος χρόνος, σαν μια υπόθεση που έχει κλείσει οριστικά.

Κι αυτό γιατί το παρόν έχει περικυκλώσει τον Ευγένιο ασφυκτικά: η πρόωρη σύνταξη που έχει πάρει εδώ και χρόνια (κοντεύει τώρα τα εξήντα) είναι ψαλιδισμένη απελπιστικά, οι αμοιβές για τις μεταφράσεις τις οποίες κάνει καθυστερούν υπερβολικά, ενώ και οι συγγραφικές του φιλοδοξίες παραμένουν καθηλωμένες στο μηδέν. Η φαεινή ιδέα μολοντούτο δεν του λείπει: χωρίζει το διαμέρισμά του στο κέντρο της Αθήνας στα δύο και καταφέρνει να νοικιάσει το μισό σε ένα κορίτσι γεμάτο χάρη και δροσιά.

Ιδού λοιπόν μια ουρανόσταλτη ευκαιρία για να υπομείνει ο Ευγένιος με κάποια απαντοχή την κόλαση της κρίσης. Τα ρημαγμένα εισοδήματα, τα κλειστά μαγαζιά, οι καθημερινές συγκρούσεις της αστυνομίας με τους αντιεξουσιαστές στα Εξάρχεια, η βαθμιαία κατάρρευση της πόλης και οι ερειπωμένες ατομικές φιλοδοξίες μπορούν ξαφνικά να μπουν πίσω από μια κουρτίνα που θα κρύψει όλη τη φρίκη και την ασχήμια, επιτρέποντας στον έρωτα να επιτελέσει το θεάρεστο έργο του. Με μια καθοριστική διαφορά. Αντί να σώσει τον Ευγένιο ο έρωτας από την οικονομική μιζέρια και τη μοναξιά, αντί να τον βγάλει από τον αποστεγνωμένο του κόσμο και να του προσφέρει έναν ζωτικό αναπνευστικό πόρο, θα τον οδηγήσει σε ένα σκηνικό αρχαίας τραγωδίας: το θαμμένο του παρελθόν θα αποκτήσει νέες ρίζες στη μορφή του κοριτσιού που έχει ερωτευτεί και θα τον εκμηδενίσει μέσα σε ελάχιστα λεπτά –επειδή τόσο μόνο θα του πάρει, ύστερα από τη μακρά του ύπνωση, για να συνειδητοποιήσει τι του έχει συμβεί.

Εκεί όπου αριστεύει ο Πανσέληνος στο βιβλίο του είναι το παιχνίδι το οποίο κάνει με τον αφηγηματικό του χρόνο. Η επερχόμενη τραγωδία ξεκινάει πολύ νωρίς αλλά τα σημάδια που την προαναγγέλλουν δεν εννοούν να γίνουν αντιληπτά. Και το ανεπίγνωστο δράμα του Ευγένιου, που δεν είναι τίποτε παραπάνω από τον αυτοεγκλωβισμό του, θα αποκτήσει το απόλυτο βάθος του χάρη ακριβώς σε αυτή την τόσο παρατεταμένη αναβολή του ξεσπάσματός του. Και μιλώντας για δράμα, ο Ευγένιος μοιάζει να εκφράζει εκτός από την προσωπική του συνθήκη και τη δραματική συνθήκη των πρώτων μεταπολιτευτικών γενεών που αφού είδαν τις αξίες τους να εκπίπτουν από το οποιοδήποτε δημόσιο βάθρο, απεμπόλησαν εν συνεχεία και το τελευταίο ίχνος της ατομικότητάς τους, εγκαταλείποντας κάθε προσπάθεια για αυτοπροσδιορισμό.

Κλείνοντας, δεν θέλω να διαβάσω την κρίση ως γενεσιουργό αιτία της τραγωδίας του Ευγένιου, αλλά ως ένα ακόμα δράμα: το δράμα του συντονισμού μιας εξαχρειωμένης κοινωνικής συνθήκης όπως η σημερινή με τα πάθη του προσώπου όπως τα συνέλαβαν ο Ευριπίδης και ο Σοφοκλής. Αυτά όμως είναι τα κέρδη της λογοτεχνίας όταν αρνείται να περιοριστεί στην καταγγελία και το χρονικό.