Τα καβούρια αναπαρήγαν τον μύθο του Σίσυφου στην ανατολική ακτή της Ζανζιβάρης: έτρεχαν πλάγια, ανοίγοντας τρύπες στην άμμο, τις οποίες η παλίρροια θα έσβηνε πριν από το μεσημέρι. Από την παραλία του ξενοδοχείου αναγνωρίζω το μοτίβο: χτίζω, σβήνω, επαναλαμβάνω.
Εμοιαζαν εύθυμα – χορεύοντας, μαλώνοντας, φλερτάροντας μέσα στο προσωρινό τους βασίλειο. Ο χρόνος επιταχύνει μετά τα 50 αν δεν μπορώ να τον επιβραδύνω, τουλάχιστον μπορώ να διαλέξω την πορεία του. Κι όταν ο χρόνος τρέχει, η προσοχή οφείλει να επιβραδύνει.
Αυτή η παραλία ήταν επιλογή μου. Οσο πλησίαζαν τα γενέθλιά μου, αποφάσισα πως η Αθήνα μπορεί να περιμένει΄ ήθελα εκείνο το πρωινό να έρθει με άγνωστο φως. Ο άντρας μου, οι τρεις κόρες μου και η μητέρα μου ήρθαν μαζί μου, γιατί τα σημαδιακά γενέθλια είναι ωραιότερα όταν τα μοιράζεσαι.
Credits: Παυλίνα Βαγιώνη
Διαλέξαμε την Τανζανία γιατί στη μία εβδομάδα που διαθέταμε χωρούσε θάλασσα και στεριά: πρώτα οι ακτές της Ζανζιβάρης, ύστερα οι σαβάνες του Σερενγκέτι. Κουβαλούσα και μια ανάμνηση δεκαπέντε ετών από την Κένυα, που μου πρωτόμαθε πως το φως στην Αφρική αναδιοργανώνεται – μια μνήμη που δεν ήθελα να περιορίσω σε νοσταλγία, αλλά να ανασυντάξω με καινούργια μάτια. Ως εικαστικός, ήθελα να δω πώς αυτό το φως θα αναδιοργάνωνε τη δουλειά μου.
Credits: Παυλίνα Βαγιώνη
Ο ύφαλος του Blue Lagoon τήρησε την υπόσχεση αυτού του φωτός. Κωπηλατήσαμε με διάφανα κανό πάνω από γυάλινα, καθαρά, τιρκουάζ νερά και παρατηρήσαμε τα ψάρια: μπλε και πράσινα parrotfish, trumpetfish να αιωρούνται σαν ξύλα που παρασύρει το ρεύμα, πορτοκαλί clownfish κρυμμένα μέσα στις θαλάσσιες ανεμώνες, ενώ γιγάντιες αχηβάδες (giant clams) άνοιγαν τους βελούδινους μανδύες τους. Καθώς κάναμε snorkeling, τα κοράλλια υψώνονταν σαν μικροσκοπικές πόλεις, αρκετά κοντά για να σε δελεάσουν, αρκετά κοντά για να σου απαγορεύσουν το άγγιγμα. Η ομορφιά εδώ έχει κανόνες. «Κοίτα, μην αγγίζεις».
Credits: Παυλίνα Βαγιώνη
Αλλάζοντας κλίμακες
Αν η θάλασσα μας δίδαξε την επικεντρωμένη παρατήρηση, η πόλη θα απαιτούσε σεβασμό.
Η Παλιά Πόλη (Stone Town), προστατευόμενη από την UNESCO, συμπίεσε αιώνες σε δύο ώρες. Οι ξύλινες σκαλιστές πόρτες, πολλές με μεγάλες κλειδαριές και μεταλλικά στοιχεία, φέρουν φιγούρες λειασμένες από το αλάτι και την αφή. Ιστορίες στοιβαγμένες πάνω στο ξύλο, όχι σε έναν τακτοποιημένο κώδικα συμβόλων. Κάθε πόρτα, μια δήλωση: Εζησα, ευημέρησα, θυμάμαι. Ο Φρέντι Μέρκιουρι γεννήθηκε σε ένα από αυτά τα σπίτια – άλλη ιστορία μεταμόρφωσης, άλλη διαφυγή. Περάσαμε μέσα από τις μυρωδιές και τους ήχους της λαϊκής αγοράς και προχωρήσαμε προς το Μουσείο των Σκλάβων. Μια μεικτή χορωδία τραγουδούσε στον αγγλικανικό καθεδρικό ναό και οι φωνές χύνονταν στον δρόμο. Δίπλα, στα κελιά του μουσείου, οι χώροι είναι τόσο μικροί που νιώθεις τους τοίχους να αναπνέουν. Εξω στο προαύλιο, μια γλυπτική εγκατάσταση-μνημείο που τιμά τη μνήμη της σκοτεινής ιστορίας της Ζανζιβάρης. Φύγαμε μαζεμένοι και σιγομιλώντας. Το επόμενο μάθημα δεν θα ήταν η ένταση αλλά η κλίμακα.
Credits: Παυλίνα Βαγιώνη
Μια διαφορετική απεραντοσύνη
Το Σερενγκέτι πράγματι άλλαξε την κλίμακα. Ενα μονοκινητήριο αεροπλάνο μάς άφησε στον αεροδιάδρομο Seronera, και έξω από το κτίριο δύο καμηλοπαρδάλεις έβοσκαν αδιάφορες για μας αλλά αλησμόνητες από εμάς γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Από ψηλά έβλεπα την κυκλική διάταξη των οικισμών των Μασάι, ενώ στο έδαφος μια σαβάνα από λιγοστά δέντρα και απέραντες χρωματικές πεδιάδες απλωνόταν μπροστά μας. Ηταν άλλου είδους απεραντοσύνη από αυτήν της θάλασσας – πιο ξηρή, πιο σκληρή –, που μου θύμισε τα τοπία της οδικής διαδρομής προς τη Μάρφα στο δυτικό Τέξας που κάναμε με τον άντρα μου. Το κατάλυμά μας βρίσκεται στην πλαγιά του λόφου και το πρωί οι μπαμπουίνοι διασχίζουν τους εξωτερικούς διαδρόμους σαν να επιθεωρούν. Η μητέρα μου χαιρόταν με το θάρρος τους. Το βράδυ κοιμόμασταν με την μπαλκονόπορτα ανοιχτή. Την πρώτη φορά που άκουσα τα λιοντάρια νόμισα πως κάποιος με βαριά βρογχίτιδα βήχει στο σκοτάδι΄ μετά απάντησε και μια δεύτερη φωνή και η νύχτα προσαρμόστηκε. Ετσι δουλεύει ο βρυχηθμός: σου υπενθυμίζει σε ποιανού σπίτι βρίσκεσαι.
Credits: Παυλίνα Βαγιώνη
Είχαμε μιάμιση μέρα για να κάνουμε το σαφάρι και να κατανοήσουμε την τοπογραφία της σαβάνας. Τα λιοντάρια διαχέονταν στο χρυσοκάστανο χορτάρι, αόρατα ώσπου να κουνηθούν. Μια λεοπάρδαλη κρεμασμένη σε κλαδί ακακίας, με τη γαζέλα-μεσημεριανό της από κάτω – μια σύνθεση αντίβαρων. Κάτω από ένα δέντρο, στοιβαγμένοι ελέφαντες απολάμβαναν τη σκιά με δύο μικρά να κοιμούνται ανάμεσά τους. Παρακολουθώντας τα απερίσπαστα στο φυσικό περιβάλλον τους και απλώς να υπάρχουν, ένιωσα – δικαίως –
μικρή. Μια επισκέπτρια που μπορούσαν να διώξουν με ένα τίναγμα κεφαλιού. Εδώ η δύναμη ανήκει σ’ εκείνα κι εμείς μονάχα έχουμε την άδεια παραμονής. Ζέβρες ως ζωντανό Op Art έργο του Βαζαρέλι σε κίνηση. Δέντρα kigelia, με τα κρεμαστά «λουκάνικά» τους σαν υπερμεγέθη εκκρεμή. Βούβαλοι μας παρατηρούσαν με καχυποψία, ιπποπόταμοι βουτηγμένοι ως τα ρουθούνια στο νερό, μαϊμούδες με τα μωρά τους, στρουθοκάμηλοι, μοναχικές ύαινες, ένας ακίνητος κροκόδειλος, ιμπάλα και γαζέλες με ουρές που κινούνταν ρυθμικά σαν μετρονόμοι. Ολα κινούνταν με σκοπό, μέχρι που ο δρόμος αποφάσισε να μας κρατήσει ακίνητους.
Credits: Παυλίνα Βαγιώνη
Η βραδινή βροχή έκανε το χώμα απατηλό – το τζιπ κόλλησε δύο φορές σε λακκούβες που έμοιαζαν ρηχές αλλά κατάπιναν τους τροχούς. Περιμένοντας βοήθεια, άλλα δύο οχήματα έπεσαν σε παρόμοια λάσπη. Ο οδηγός μας εκμεταλλεύτηκε το διάλειμμα: «Η λεοπάρδαλη που είδαμε; Περίμενε μέρες για το γεύμα της. Υπομονή». Η σαβάνα δεν διαπραγματεύεται, μας εξηγεί. «Pole pole» έλεγαν όλοι. «Σιγά-σιγά». Στα σουαχίλι δεν είναι συμβουλή, αλλά φυσική: στον σωστό χρόνο βλέπεις πράγματι αυτό που ήρθες να δεις. Η ταχύτητα αποφασίζει την ύπαρξη και η βιασύνη την αφαιρεί στο μισό. Πίσω στο εργαστήριο, αυτές οι εμπειρίες δεν είναι αναμνηστικά, αλλά εργαλεία. Το «pole pole» είναι πια το μότο μου. Τα έργα έχουν τον δικό τους χρόνο΄ δεν χρειάζεται να τον πιέσω για να ολοκληρωθούν πιο γρήγορα.
Credits: Παυλίνα Βαγιώνη
Αν εδώ χωρά κάτι να φέρεις πίσω από αυτό το ταξίδι, είναι απλό: διάλεξε τον ρυθμό σου. Η βιασύνη δεν είναι αποτελεσματικότητα, είναι διαγραφή. Χτίσε για την παροδικότητα. Οχι παρά την παλίρροια, αλλά εξαιτίας της.
Credits: Παυλίνα Βαγιώνη
Πίσω στην ακτή της Ζανζιβάρης, τα καβούρια συνέχιζαν να φτιάχνουν την πόλη που χανόταν. Δεν είναι τραγωδία΄ είναι χορογραφία. Το Σερενγκέτι διαγράφει τον ίδιο κύκλο: οι γαζέλες τρέφουν τις λεοπαρδάλεις, που με τη σειρά τους θα τις ξανακυνηγήσουν. Διαφορετικά οικοσυστήματα, ίδια οδηγία. Η ανανέωση εξαρτάται από αυτό που αφαιρείται. Οπως ο Σίσυφος, μετέτρεψαν την επανάληψη σε τελετουργία.
Εχοντας ολοκληρώσει 50 ηλιακές περιστροφές ώστε να αναγνωρίζω μοτίβα που επαναλαμβάνονται και χαλάνε, κουβαλώ κι αυτό στα έργα που με περιμένουν στην Αθήνα και στο Χιούστον: χτίζω, σβήνω, αρχίζω. Ξανά.
