Συνάντηση με την υπουργό Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη ζητούν οι 52 καθηγητές και ερευνητές οι οποίοι υπογράφουν ανοιχτή επιστολή για τη διαδικασία αξιολόγησης του έργου Trust Your Stars – «Εμπιστοσύνη στα Αστέρια μας».
Οι «52» επιζητούν αφενός να ανακληθούν οι προσωρινοί πίνακες αποτελεσμάτων της αξιολόγησης για το έργο το οποίο θα χρηματοδοτούνταν από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Και αφετέρου, να συσταθούν νέες ανεξάρτητες επιτροπές επαναξιολόγησης των προτάσεων που κατατέθηκαν, ανά επιστημονικό πεδίο, με διαφανείς διαδικασίες και τη συμμετοχή εξειδικευμένων επιστημόνων και από το εξωτερικό.
Ελλειψη αξιοπιστίας
Το θέμα, το οποίο ανέδειξε «Tο Βήμα» την προηγούμενη Κυριακή (10/8), έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις εντός της επιστημονικής κοινότητας, εξαιτίας των καταφανών προβλημάτων στην αξιολόγηση των προτάσεων.
Οι «52», που συνιστούν το πιο δυναμικό κομμάτι της ελληνικής ερευνητικής κοινότητας, επισημαίνουν ότι δεν επιθυμούν με την αντίδρασή τους να εκφράσουν απλώς τη δυσαρέσκειά τους επειδή δεν εγκρίθηκαν συγκεκριμένες προτάσεις, αλλά προσδοκούν να αναδείξουν το πολύ σοβαρό συστημικό πρόβλημα της έλλειψης αξιόπιστης αξιολόγησης, το οποίο υπονομεύει την αξιοκρατία, την αριστεία και εν τέλει την εμπιστοσύνη στην πολιτεία.
Κοινοτικά κονδύλια
Για τον λόγο αυτόν ενώ κινούνται δυναμικά, έχουν κρατήσει χαμηλούς τόνους, ωστόσο κοινοποίησαν την επιστολή τους εκτός από το υπουργείο Παιδείας, στο Μέγαρο Μαξίμου και προσωπικά στον Κυριάκο Μητσοτάκη, στους υπουργούς Οικονομικών και Ανάπτυξης, στη Σύνοδο των Πρυτάνεων και στη Σύνοδο Προέδρων των Ερευνητικών Κέντρων και Τεχνολογικών Φορέων και στην ΠΟΣΔΕΠ.
Ηδη αρκετοί ερευνητές έχουν προσφύγει πέρα από τους εθνικούς και σε ευρωπαϊκούς οργανισμούς, όπως και στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, καθώς πρόκειται για κοινοτικά κονδύλια. Αλλά και όσοι/όσες υπογράφουν την ανοιχτή επιστολή συγκεντρώνουν ηλεκτρονικά υπογραφές σε αυτόν τον σύνδεσμο μέχρι σήμερα Δευτέρα 18 Αυγούστου στις 10 π.μ.
Τα προβλήματα
Τα βασικά προβλήματα που αναδεικνύουν οι «52» είναι τα ακόλουθα:
1. Η στελέχωση της επιτροπής αξιολόγησης, η οποία αποτελούνταν από 12 μέλη που κλήθηκαν να αξιολογήσουν πάνω από 1.200 προτάσεις, από τις 5 Μαΐου ως τις 18 Ιουλίου, κάτι προφανώς ανέφικτο αν γινόταν πραγματική αξιολόγηση.
2. Τα ασαφή κριτήρια επιλογής των μελών της επιτροπής, που προβληματίζουν για την επάρκεια και την αντιπροσωπευτικότητα της σύνθεσής της, αλλά και για πιθανή σύγκρουση συμφερόντων. Για παράδειγμα, στον τομέα των βιοϊατρικών επιστημών, υπήρχε μόνο ένα μέλος με ειδίκευση σε αυτό το επιστημονικό αντικείμενο, προερχόμενο από το ΕΚΠΑ, το οποίο συμμετείχε στον διαγωνισμό με μεγάλο αριθμό προτάσεων. Αν συμμετείχε το παραπάνω μέλος στην αξιολόγηση προτάσεων του ΕΚΠΑ τίθεται μείζον ζήτημα σύγκρουσης συμφερόντων. Αν όχι, προκύπτει το εύλογο ερώτημα ποιος έκανε την αξιολόγηση των προτάσεων, καθώς κανένα άλλο μέλος της επιτροπής δεν έχει την απαιτούμενη εξειδίκευση. Επιπλέον, υπάρχουν πληροφορίες για συγγενική σχέση μελών της επιτροπής, στο ίδιο επιστημονικό πεδίο, και αυτό είναι κάτι που πρέπει να διερευνηθεί και να ξεκαθαρίσει άμεσα.
3. Η ελλιπής επιστημονική εκπροσώπηση σε βασικά πεδία, όπως ιατρική, βιολογία, χημεία, φυσική, μαθηματικά, μηχανική μάθηση, πολιτικές, ανθρωπιστικές και νομικές επιστήμες. Το συγκεκριμένο μειονέκτημα της επιτροπής θεωρείται ότι καθιστά αδύνατη την αντικειμενική και τεκμηριωμένη κρίση των προτάσεων. Επίσης, η αξιολόγηση από έναν μόνο κριτή είναι διεθνώς πρωτοφανής πρακτική όταν πρόκειται να διατεθούν δημόσιοι πόροι.
4. Οι ενδείξεις χρήσης εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης. Τα ομοιόμορφα, γενικόλογα πορίσματα των αξιολογήσεων, με επαναλήψεις, αδυναμία κατανόησης των στοιχείων που υπήρχαν σε πίνακες, τα γλωσσικά σφάλματα, οι λανθασμένες μεταφράσεις ορολογίας, τα αδόκιμα κριτήρια, όπως η απαίτηση business plan σε προτάσεις βασικής έρευνας, κ.ά., προκαλούν εύλογες υπόνοιες ότι χρησιμοποιήθηκε ChatGPT ή άλλα ανάλογα εργαλεία. Η χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης στην αξιολόγηση ερευνητικών πρότζεκτ χωρίς ενημέρωση και συναίνεση όσων υποβάλλουν προτάσεις σε οποιονδήποτε διαγωνισμό, παραβιάζει τις αρχές της ερευνητικής δεοντολογίας και της προστασίας προσωπικών δεδομένων.
Χρηματοδότηση
Αυτή είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να διευθετηθεί το ζήτημα της χρηματοδότησης και της αξιολόγησης της έρευνας στην Ελλάδα, δεδομένου του κλίματος που έχει διαμορφωθεί στην ερευνητική κοινότητα, στον απόηχο και της παραίτησης τον Φεβρουάριο από το Εθνικό Συμβούλιο Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ) του ομότιμου καθηγητή Χάρβαρντ και διεθνώς κορυφαίου επιστήμονα του Σπύρου Αρταβάνη-Τσάκωνα, εξαιτίας της κυβερνητικής αδιαφορίας για την έρευνα.
Ο κ. Αρταβάνης-Τσάκωνας είχε αναλάβει τη θέση του επικεφαλής του ΕΣΕΤΕΚ, όταν παραιτήθηκε διαμαρτυρόμενος για τους ίδιους λόγους ο προκάτοχός του καθηγητής στην Ελβετία Μανώλης Δερμιτζάκης, αμφότεροι επιλογές του Κυριάκου Μητσοτάκη. Μαζί με τον κ. Αρταβάνη-Τσάκωνα αποχώρησαν από το ΕΣΕΤΕΚ οι Αγγελος Χανιώτης, καθηγητής στο Πρίνστον, Πέτρος Κουμουτσάκος, καθηγητής στο Χάρβαρντ, Στέλιος Παπαδόπουλος, συνιδρυτής και πρόεδρος της Exellixis Inc, και Χριστίνα Κουλούρη, πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου.
Συμπαράσταση
Αυτά έχουν βαρύνει πολύ την ατμόσφαιρα και γι’ αυτό όταν έγινε γνωστή η πρωτοβουλία των «52» εκδηλώθηκε κύμα συμπαράστασης και διάθεσης συνυπογραφής της ανοιχτής επιστολής από δεκάδες επιστήμονες. Αλλωστε οι «52» είναι από τα πιο γνωστά ονόματα της έρευνας στη χώρα μας, πολλοί εκ των οποίων έχουν προτάσεις βραβευμένες από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ερευνας, αλλά στον συγκεκριμένο διαγωνισμό του υπουργείου Παιδείας έλαβαν βαθμολογίες πολύ κάτω από τη βάση. Κάποιοι, μάλιστα, «πάτωσαν» στο έργο «Εμπιστοσύνη στα αστέρια μας».
Μαζί τους «πάτωσαν» και οι νέοι ερευνητές, οι οποίοι συμμετείχαν σε αυτά τα πρότζεκτ, συμπαρασύροντας και την εμπιστοσύνη τους στο σύστημα αξιολόγησης, αφού το έργο είχε δρομολογηθεί από το 2021 και κατέληξε τέσσερα χρόνια αργότερα σε αυτό το πρόχειρο και διαβλητό αποτέλεσμα.
Οι εννέα καθηγητές
Σε επιστολή που έστειλαν στο «Βήμα» εννέα καθηγητές Φυσικής, προερχόμενοι από τη νεότερη γενιά, επισημαίνουν ότι «η πρώτη σοβαρή προσπάθεια στήριξης της βασικής έρευνας από το υπουργείο Παιδείας» διέψευσε τις ελπίδες. «Εκατοντάδες ερευνητές της χώρας συνεργάστηκαν σε προτάσεις υψηλής ποιότητας και επιστημονικού κύρους, σε θέματα αιχμής, για να διαπιστώσουν εκ των υστέρων ότι… το ένα τέταρτο των αξιολογητών εργάζεται σε κρατικό φορέα ανάπτυξης της γεωργίας!». Ολοι τους θέτουν ζήτημα για το brain drain, τη φυγή επιστημόνων στο εξωτερικό.
Ερώτηση για το θέμα κατέθεσαν στη Βουλή οι αρμόδιοι τομεάρχες του ΠαΣοΚ, Γιώργος Νικητιάδης και Στέφανος Παραστατίδης, και ο πρόεδρος της Νέας Αριστεράς Αλέξης Χαρίτσης προανήγγειλε επίσης ότι θα καταθέσει επίκαιρη ερώτηση. Ανακοίνωση εξέδωσε και η βουλευτής του Κινήματος Δημοκρατίας Κυριακή Μάλαμα.
Αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έκαναν διάφοροι επιστήμονες. Χαρακτηριστικά ήταν τα σχόλια του καθηγητή Ασφάλειας Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο Πειραιά Στέφανου Γκρίτζαλη, ο οποίος διευκρίνισε ότι δεν είχε λάβει μέρος στον διαγωνισμό. «Αραγε δεν γνωρίζουν ότι όταν “ταΐζεις” (feed) ένα σύστημα ΤΝ με την υποβληθείσα πρόταση και ζητάς σχόλια για απόρριψή της (…αυτό ακριβώς έγινε!!) παραβιάζεις τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας των ερευνητών, αφού η – εμπιστευτική προς τρίτους – υποβληθείσα ερευνητική πρόταση είναι πλέον σε γνώση του μοντέλου ΤΝ; Και με συνδυασμό κατάλληλων ερωτήσεων προς το σύστημα ΤΝ ίσως θα μπορούσε να επιστρέψει σε δυνητικό ερωτώντα τη μυστική βασική ιδέα της ερευνητικής πρότασης ως δήθεν απάντηση του συστήματος ΤΝ;» σχολιάζει.
Αόριστοι όροι
Επίσης, ο γνωστός ιστορικός Κωστής Καρπόζηλος, ο οποίος διετέλεσε και εκπρόσωπος Τύπου της Νέας Αριστεράς, σημείωσε στο Facebook: «Κοίταξα τα βιογραφικά των μελών της επιτροπής. Ομαδοποιώ αναγκαστικά τα επιστημονικά τους πεδία: γεωπονικές επιστήμες (3), οικονομικές (3), χημικές (2), φαρμακευτική (2), δημόσια υγεία (1), μηχανολογία (1), βιολογία (1), διδακτική της φυσικής (1). Δεν αμφιβάλλω ότι είναι εξαιρετικοί στα πεδία τους. Υπάρχει όμως μια λεπτομέρεια: το Trust Your Stars δεν εξαγγέλθηκε ως ένα πρόγραμμα για συγκεκριμένα επιστημονικά πεδία». Ηταν ευρύ, «οι όροι της προκήρυξης τόσο αόριστοι που αυτονόητα στο πρόγραμμα υποβλήθηκαν εκατοντάδες προτάσεις. Τι σημαίνει αυτό; Οτι τις προτάσεις των ιστορικών, των ανθρωπολόγων, των κοινωνιολόγων, των ψυχολόγων, των φιλολόγων, τις αξιολόγησε μια επιτροπή γεωπόνων, οικονομολόγων, χημικών, κ.ο.κ.». «Αυτό είναι πέρα από τα όρια της λογικής» επισήμανε.
Να σημειωθεί ότι αντίστοιχα φαινόμενα είχαν παρατηρηθεί και στο έργο «Συμπράξεις Αριστείας», με τις υποβληθείσες προτάσεις να κρίνονται από ολιγομελή επιτροπή, με πολύ διαφορετικές και αυθαίρετες βαθμολογίες και χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.
