Το καλειδοσκόπιο της επιστήμης

Του Βαγγέλη Πρατικάκη vpratikakis@alteregomedia.org Τι πυροδότησε την έκρηξη στο Αιγαίο το 1650 μ.Χ. 24 ηφαιστειακοί κώνοι απαρτίζουν την ηφαιστειακή αλυσίδα του Κολούμπου Περίπου 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του ηφαιστείου της Σαντορίνης, μακριά από τα πλήθη των τουριστών, ένα άλλο, μάλλον άγνωστο ηφαίστειο κοιμάται κρυμμένο 20 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του Αιγαίου. Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπος ξύπνησε τελευταία φορά το καλοκαίρι του 1650, όταν εξερράγη δημιουργώνας τσουνάμι 20 μέτρων το οποίο προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές στις ακτές της Σαντορίνης, στην Ιο και στη Σίκινο, σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής. Η θάλασσα γέμισε επιπλέουσες μάζες ελαφρόπετρας και 70 άνθρωποι και 1.000 ζώα πέθαναν από τα δηλητηριώδη αέρια στη Σαντορίνη. Τώρα, μια νέα μελέτη που βασίστηκε σε επιτόπια έρευνα και προσομοιώσεις αποκαλύπτει τον μηχανισμό που προκάλεσε την ισχυρότερη έκρηξη στην Ανατολική Μεσόγειο την τελευταία χιλιετία. Το 2019, γερμανοί και έλληνες ερευνητές απέπλευσαν με το (πλέον παροπλισμένο) ερευνητικό πλοίο «Ποσειδών» και χρησιμοποίησαν μεθόδους τρισδιάστατης σεισμικής απεικόνισης για να χαρτογραφήσουν τον κρατήρα του Κολούμπου, μια τρύπα στον βυθό με διάμετρο 2,5 χιλιομέτρων και βάθος 500 μέτρων. Η μελέτη αποκάλυψε ότι η μία πλευρά του κρατήρα είναι παραμορφωμένη, ένδειξη ότι μια πλαγιά του ηφαιστείου κατέρρευσε σε μια υποβρύχια κατολίσθηση που παρέσυρε 1,2 κυβικά χιλιόμετρα πετρωμάτων. Η υποχώρηση είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί απότομα η πίεση στον θάλαμο μάγματος κάτω από το ηφαίστειο, οπότε οι ποσότητες διαλυμένου αερίου διεστάλησαν, σαν το αέριο της σαμπάνιας που ξεχύνεται όταν βγει ο φελλός. Αν δεν είχε προηγηθεί η κατολίσθηση, υποδεικνύουν οι προσομοιώσεις, η έκρηξη του ηφαιστείου δεν θα μπορούσε να είχε προκαλέσει τσουνάμι άνω των 6 μέτρων. Τα ευρήματα της μελέτης θα είναι χρήσιμα στον σχεδιασμό του προγράμματος SANTORY για την παρακολούθηση της υποθαλάσσιας ηφαιστειακής δραστηριότητας στην περιοχή. Το ηφαίστειο παραμένει ήσυχο, αλλά σίγουρα δεν κοιμάται: έρευνα που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο από ερευνητές του Imperial College στο Λονδίνο προειδοποιούσε ότι από το 1650 μέχρι σήμερα ο μαγματικός θάλαμος του Κολούμπου μεγαλώνει κατά περίπου 4 εκατομμύρια κυβικά μέτρα τον χρόνο. Αν και μια νέα έκρηξη δεν αναμένεται άμεσα, οι γεωλόγοι θα συνεχίσουν να παρακολουθούν στενά την απειλή κάτω από την επιφάνεια του Αιγαίου. Τηλεσκόπιο είδε τα συντρίμμια πλανητικής σύγκρουσης 100 δισ. πλανήτες τουλάχιστον εκτιμάται ότι υπάρχουν στον Γαλαξία μας Ασυνήθιστες αυξομειώσεις που καταγράφηκαν στο φως ενός μακρινού άστρου προκλήθηκαν πιθανότατα από τη σύγκρουση δύο γιγάντιων πλανητών, διαπιστώνει διεθνής μελέτη, η πρώτη που καταγράφει ένα τέτοιο κοσμικό ατύχημα. Η έρευνα που δημοσιεύεται στο περιοδικό «Nature» ξεκίνησε τυχαία, όταν ένας ερασιτέχνης αστρονόμος ανέφερε στα κοινωνικά δίκτυα ότι ένα άστρο με την ονομασία ASASSN-21qj, το οποίο απέχει 3.600 έτη φωτός από τη Γη, παρουσίαζε μυστηριώδεις διακυμάνσεις. Σε διάστημα χιλίων ημερών, η λαμπρότητά του αυξήθηκε σημαντικά στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος, το οποίο αντιστοιχεί στην εκπομπή θερμικής ακτινοβολίας. Περίπου τρία χρόνια αργότερα, το άστρο άρχισε περιέργως να σκοτεινιάζει στο ορατό φάσμα. Η ανάρτηση του παρατηρητικού αστρονόμου οδήγησε στον σχηματισμό διεθνούς ερευνητικής ομάδας που ανέλαβε τη διερεύνηση του φαινομένου. Η πιθανότερη εξήγηση, λένε οι ερευνητές, είναι ότι η παρατεταμένη υπέρυθρη λάμψη προερχόταν από τα υπέρθερμα συντρίμμια της σύγκρουσης δύο γιγάντιων πλανητών, οι οποίοι ανήκαν στην ίδια κατηγορία με τον Ποσειδώνα ή τον Ουρανό αλλά είχαν πολύ μεγαλύτερη μάζα. Προσομοιώσεις της σύγκρουσης υποδεικνύουν ότι ένα μέρος του υλικού που εκτινάχθηκε στο Διάστημα συσσωματώθηκε και σχημάτισε έναν νέο πλανήτη, ενώ η υπόλοιπη ποσότητα απλώθηκε σε ένα μακρόστενο σύννεφο που κινείται σε τροχιά γύρω από το άστρο. Τρία χρόνια μετά τη σύγκρουση, το σύννεφο αυτό πέρασε ανάμεσα στο ASASSN-21qj και στη Γη και προκάλεσε το φαινομενικό σκοτείνιασμα του άστρου. Τέτοιες προσκρούσεις πλανητών πιστεύεται ότι συνέβησαν στο παρελθόν και στο ηλιακό σύστημα: η Σελήνη εκτιμάται ότι σχηματίστηκε από συντρίμμια που εκτινάχθηκαν στο Διάστημα από τη σύγκρουση της νεαρής Γης με ένα σώμα στο μέγεθος του Αρη. Γιατί πρέπει να βάλουμε τα ξενικά είδη στη διατροφή μας 1.000 και πλέον ξενικά είδη έχουν εισβάλει στη Μεσόγειο από τη Διώρυγα του Σουέζ Η εξάπλωση των ξενόφερτων ψαριών στα ελληνικά νερά μπορεί να περιοριστεί αν οι Ελληνες τα βάλουν στο τραπέζι τους στη θέση ντόπιων ειδών, διαπιστώνει ερευνητικό πρόγραμμα που υλοποίησε το WWF Ελλάς υπό τον συντονισμό του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών και σε συνεργασία με το ΑΠΘ. Το πρόγραμμα «4Alien» εξέτασε τη διατροφική αξία και τις προοπτικές εμπορικής εκμετάλλευσης τεσσάρων ξενικών ειδών: της αγριόσαλπας (Siganus rivulatus), του γερμανού (Siganus luridus), του σαρδελόγαυρου (Etrumeus golanii) και του λεοντόψαρου (Pterois miles, εικόνα). Και τα τέσσερα αποτελούν πλούσια πηγή πρωτεΐνης, έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος και υψηλά ποσοστά ωμέγα-3 λιπαρών, ανέφερε το WWF Ελλάς. «Μέσα από το πρόγραμμα “4Alien” επιβεβαιώθηκε ότι τα είδη που μελετήθηκαν είναι νόστιμα και υγιεινά. Τρώγοντάς τα, βοηθάμε πολλαπλά: να αυξηθεί το εισόδημά των ψαράδων, να μειωθεί η αλιευτική πίεση στα αυτόχθονα ιχθυαποθέματα και να αντιμετωπιστεί αυτή η περιβαλλοντική απειλή» επισήμανε η οργάνωση. Φαίνεται λοιπόν ότι τα ξενικά είδη αναδεικνύονται έτσι ως ο καλύτερος τρόπος να προστατεύσει κανείς το Αιγαίο τρώγοντας φρέσκο ψάρι. Κατασκοπευτικοί δορυφόροι αποκάλυψαν εκατοντάδες ρωμαϊκά φρούρια 5 εκατ. τετραγωνικά χιλιόμετρα η έκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στο απόγειό της Εικόνες από αμερικανικούς κατασκοπευτικούς δορυφόρους της εποχής του Ψυχρού Πολέμου βρήκαν νέα χρήση στα χέρια αρχαιολόγων, οι οποίοι ανακάλυψαν εκατοντάδες ρωμαϊκά φρούρια που δείχνουν να καταρρίπτουν την κρατούσα άποψη για την αρχαία Συρία και το Ιράκ. Οταν τα πρώτα ερείπια ρωμαϊκών κατασκευών ανακαλύφθηκαν ανάμεσα στον Τίγρη και τον Ευφράτη, σε μια από τις πρώτες εναέριες έρευνες τη δεκαετία του 1920, οι αρχαιολόγοι συμπέραναν ότι επρόκειτο για οχυρωματικά έργα που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την ιρανική Αυτοκρατορία των Σασσανιδών. Ομως η νέα μελέτη υποδεικνύει ότι τα οχυρά δεν χτίστηκαν για να κρατούν μακριά τον εχθρό, αλλά για να παρέχουν καταφύγιο στα καραβάνια των εμπόρων της εποχής. Οι ερευνητές χτένισαν δορυφορικές εικόνες υψηλής ανάλυσης από τα αμερικανικά προγράμματα «Corona» (1960-1972) και «Hexagon» (1971-1986), τα οποία έχουν πλέον αποχαρακτηριστεί, και εντόπισαν συνολικά 4.500 ανθρώπινες κατασκευές, ανάμεσά τους 396 τετράγωνες ή παραλληλόγραμμες δομές που ακολουθούν τον σχεδιασμό των ρωμαϊκών φρουρίων. Η μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Antiquity», αποκαλύπτει ότι τα οχυρά που είχαν ανακαλυφθεί τον περασμένο αιώνα εντάσσονται σε ένα πολύ ευρύτερο δίκτυο, το οποίο ακολουθούσε τις διαδρομές που συνέδεαν τα ρωμαϊκά λιμάνια στη Μεσόγειο με τον Δρόμο του Μεταξιού. Υπό κανονικές συνθήκες, το επόμενο βήμα για τους αρχαιολόγους θα ήταν να προχωρήσουν σε ανασκαφές για να επιβεβαιώσουν τα ευρήματα. Ομως η περιοχή είναι σήμερα υπερβολικά επικίνδυνη για επιτόπιες έρευνες και οι ερευνητές θα πρέπει να περιμένουν. Πώς μπορεί να έμοιαζε ο Ανθρωπος των Πετραλώνων 300.000 χρόνια πριν εκτιμάται ότι εμφανίστηκε ο Homo sapiens Περισσότερο από 60 χρόνια μετά την ανακάλυψή του, ο περίφημος Ανθρωπος των Πετραλώνων αποκαλύπτει το πρόσωπό του. Ελληνες ανθρωπολόγοι εφάρμοσαν για πρώτη φορά τεχνικές ανασύνθεσης προσώπου στο κρανίο των Πετραλώνων για να εκτιμήσουν πώς μπορεί να έμοιαζε ο Homo heidelbergensis, ο οποίος έζησε από τα 700 έως τα 200 χιλιάδες χρόνια πριν και πιστεύεται ότι ήταν ο τελευταίος κοινός πρόγονος του σύγχρονου ανθρώπου και των Νεάντερταλ. «Το κρανίο των Πετραλώνων είναι ένα από τα πλέον ανατομικά πλήρη ανθρώπινα απολιθώματα του Μέσου Πλειστόκαινου και βασικό παλαιοανθρωπολογικό εύρημα στην Ευρώπη» γράφουν ερευνητές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και άλλων ιδρυμάτων στο «Journal of Archaeological Science: Reports». Η ερευνητική ομάδα αναγνωρίζει ωστόσο ότι μέχρι σήμερα δεν υπάρχει επιστημονική ομοφωνία για την ηλικία του κρανίου και το είδος στο οποίο ανήκει, κάτι που σημαίνει ότι το πορτρέτο που προέκυψε από τη μελέτη είναι μάλλον υποθετικό. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι το κρανίο ανήκει σε Homo erectus, πρόγονο του ανθρώπου της Χαϊδελβέργης, o οποίος εμφανίστηκε πριν από περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια και ήταν το πρώτο ανθρώπινο είδος που εξαπλώθηκε στην Ευρασία.

Το καλειδοσκόπιο της επιστήμης

Πλανητικές συγκρούσεις, ηφαιστειακά τσουνάμι, ρωμαϊκά ερείπια, ο Ανθρωπος των Πετραλώνων και μια διατροφική παραίνεση

Περιεχόμενο για συνδρομητές

Τελευταίες Ειδήσεις

Σεισμός τώρα 4,6 Ρίχτερ στα Καλάβρυτα – Σείστηκε η Πελοπόννησος

Δεν καταθέτουν τα όπλα, ανασυντάσσονται κι επεκτείνονται τα οδοφράγματα

Πρωταθλήτρια βροχής στον Byron η Μάνδρα - «Κοκκίνισαν» Καστελόριζο, Θερμαϊκός

Ενήμερος για τις διαπραγματεύσεις, δηλώνει ο Ζελένσκι, αλλά... φτάνει πια με το τηλέφωνο

Η μεταλλουργία των αρχαίων στον αξονικό τομογράφο

Πώς αποτιμάται το ιατρικό ακαδημαϊκό έργο;

Χρόνια πολλά, Mathesis!

Το μυστήριο του εγκεφάλου λύθηκε - Ο νέος άτλας που ανατρέπει τα πάντα

Στην αρχή έφυγε ο μπιντές, μετά η μπανιέρα, το τραπέζι της κουζίνας και τώρα το living room - Grace

Ένα χρόνο μετά την πτώση του Άσαντ, η Συρία μπορεί να γίνει «τουρκικό Βιετνάμ»

Η Γη της ελιάς: Τι θα δούμε στα επόμενα επεισόδια - Κυριακή 7 με Πέμπτη 11/12

Ζωή Κωνσταντοπούλου: Σκληρές καταγγελίες για Τσίπρα, ΝΔι είπε για Καραναστάση

Αγροτικά μπλόκα: Ποιοι δρόμοι είναι κλειστοί σε όλη τη χώρα

Ρεάλ Μαδρίτης-Μάντσεστερ Σίτι: Το κορυφαίο ευρωπαϊκό ντέρμπι ζωντανά στο MEGA

250.000 για σίτιση σε μια άδεια Φοιτητική Εστία

Θα είναι το «Ριφιφί» η καλύτερη σειρά του Σωτήρη Τσαφούλια

Τέλος εποχής για τη γερασμένη Εγνατία Οδό

Κληρονομιές σε 90": Τι αλλάζει στις διαθήκες;

Οι μπίζνες του Ντε Νίρο στην Καραϊβική - Το πολυτελές resort και ο σεφ Νοbu

Τι συμβαίνει στο 24ωρο ενός ελαφιού και μίας αγελάδας;

Αλκηστις Πρωτοψάλτη: «Αληθινός πλούτος δεν είναι να προσθέτεις, αλλά να μάθεις να αφαιρείς»

Νίκη Παπαθεοχάρη: «Η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια»

Ειδήσεις

Γνώμες

Νέες Εποχές

ΒΗΜΑgazino

Έντυπη Έκδοση

English Version