Ηταν 1998 όταν μια 24χρονη γυναίκα από την Αλβανία έκλεψε από ένα σουπερμάρκετ τέσσερα κραγιόν. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση επτά μηνών, ενώ η ποινή της μετατράπηκε σε χρηματική. Η ίδια διαμένει νόμιμα στην Ελλάδα από το 1997, μπήκε στο πανεπιστήμιο, πήρε πτυχίο, δημιούργησε οικογένεια, αλλά δεν μπορούσε να λάβει την ελληνική ιθαγένεια λόγω εκείνης της καταδίκης.
Υπέβαλε αίτηση απονομής χάριτος, η οποία έγινε δεκτή από το Συμβούλιο Χαρίτων και το υπουργείο Δικαιοσύνης, καθώς δεν μεσολάβησε άλλη αξιόποινη πράξη.
Ετσι άνοιξε ο δρόμος προκειμένου το αίτημά της να φθάσει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κώστα Τασούλα, συνταγματικό προνόμιο του οποίου είναι η απονομή χάριτος, ο οποίος και συμφώνησε. Δεν είναι η μόνη περίπτωση που η σχετική πρόβλεψη του Συντάγματος (άρθρο 47, παρ. 1) ενεργοποιήθηκε σε θετική κατεύθυνση.
Είναι άλλωστε στην απόλυτη δικαιοδοσία του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα το δικαίωμα, ύστερα από σχετική πρόταση του υπουργού Δικαιοσύνης και τη γνώμη του Συμβουλίου Χαρίτων που συγκροτείται κατά πλειοψηφία από δικαστές, «να χαρίζει, μετατρέπει ή μετριάζει τις ποινές που επιβάλλουν τα δικαστήρια, καθώς και να αίρει τις κάθε είδους νόμιμες συνέπειες ποινών που έχουν επιβληθεί και εκτιθεί».
Η νομική διάσταση του θεσμικού αυτού «εργαλείου», που έλκει την καταγωγή του από την αρχαιότητα, αφορά την άρση, ολική ή μερική, ή μετατροπή μιας ποινής που επιβλήθηκε µε αμετάκλητη δικαστική απόφαση (χάρη ή μετατροπή ποινής). Στο Σύνταγμα του 1975 προστέθηκε η δυνατότητα άρσης των κάθε είδους έννομων συνεπειών ποινών που έχουν επιβληθεί και εκτιθεί και παρεμποδίζουν την άσκηση κάποιου δικαιώματος (συνήθως επαγγελματικού).
Η αίτηση και η πρόταση
Η παραπάνω περίπτωση εμπίπτει στην ακόλουθη στατιστική: Από το 2020 έως το 2025 απορρίφθηκαν 297 αιτήσεις (εκ των οποίων 276 κατόπιν αρνητικής πρότασης του υπουργού Δικαιοσύνης και 21 κατόπιν απόρριψης από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, παρά την ύπαρξη θετικής πρότασης του υπουργού), ενώ απονεμήθηκαν 103 χάρες, εκ των οποίων 101 περιείχαν αίτημα για την άρση των έννομων συνεπειών της καταδίκης, 4 για χάρη της ποινής και 2 για μετριασμό της.
Τους τελευταίους μήνες γίνεται συντονισμένη προσπάθεια με το υπουργείο Δικαιοσύνης προκειμένου να εξεταστούν και να δοθεί απάντηση σε όλες τις εκκρεμείς αιτήσεις. Ο Κώστας Τασούλας αφιερώνει προσωπικό χρόνο στο θέμα αυτό και ενημερώνεται για την κάθε περίπτωση από τον επικεφαλής του Νομικού Γραφείου της Προεδρίας Κωνσταντίνο Κουσούλη. Οσοι βρίσκονται στα ενδότερα του Προεδρικού Μεγάρου λένε ότι ο ένοικός του για κάθε πέντε αιτήματα χάριτος απορρίπτει τα τέσσερα και αποδέχεται το ένα.
Οπως έχει πει σε συνομιλητές του, πιστεύει στην αρχή της επιείκειας, αλλά εξηγεί ότι αυτή στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να αποδίδει την επισφράγιση, την επιβράβευση και την εγγύηση ότι ο παραβάτης έχει εγκαταλείψει το παραβατικό του παρελθόν και υιοθετεί ξεκάθαρα και αναμφισβήτητα θετική συμπεριφορά.
Πώς διασφαλίζει, όμως ότι οι ευεργετηθέντες δεν θα υποτροπιάσουν; Ο κ. Τασούλας έχει θέσει τα κριτήριά του: το αδίκημα να είναι μοναδικό και να έχει περάσει πολύς χρόνος από την τέλεσή του χωρίς το εμπλεκόμενο πρόσωπο να έχει απασχολήσει ξανά τη Δικαιοσύνη.
«Η χάρη εμπεριέχει την εμπιστοσύνη της πολιτείας προς τον παραβάτη, ότι αυτός δεν θα επαναλάβει την παραβατική συμπεριφορά του. Πρέπει με τη συνολική στάση του να εμπνέει αυτή την εμπιστοσύνη προκειμένου να θεωρηθεί άξιος της χάρης» φέρεται να έχει πει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σε συνεργάτες του, οι οποίοι διαβεβαιώνουν ότι η απονομή της γίνεται με λογική και φειδώ.
Ομως, δεν γίνεται ψυχρά καθώς η οδηγία του είναι ότι «όταν το Σύνταγμα σου αποδίδει τέτοια εξουσία για τη ζωή ενός ατόμου, δεν πρέπει κανένας να ξεχνά τον άνθρωπο πίσω από τον παραβάτη». Ή αλλιώς το δικαίωμα στη δεύτερη ευκαιρία. «Αλλωστε η δημοκρατία είναι πάνω από όλα το πολίτευμα που αναγνωρίζει τη βαθιά αξία και την ηθική δύναμη του ανθρώπου και στηρίζεται στην αρχή, χαρακτηριστική της ελληνικής φιλοσοφίας, ότι η ηθική είναι έμφυτη στον άνθρωπο» είναι το σκεπτικό που αποδίδεται στον κ. Τασούλα.
Ιδού και η εφαρμογή του: Ελληνας υπήκοος, ο οποίος το 1983, πριν από 42 χρόνια, διέπραξε τρεις διαρρήξεις σε σπίτι και καταστήματα, ενώ προσπάθησε να κλέψει και ένα αυτοκίνητο, σε ηλικία 20 ετών. Καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης 16 μηνών, η οποία μετατράπηκε αμέσως σε χρηματική ποινή.
Μετά από δεκαετίες, χωρίς να έχει απασχολήσει ξανά τη Δικαιοσύνη, ζήτησε την άρση των έννομων συνεπειών της καταδικαστικής απόφασης για να μπορέσει να διοριστεί ως εργάτης γενικών καθηκόντων και καθαριότητας σε δήμο. Ο Πρόεδρος αποδέχθηκε χωρίς κανένα δισταγμό τις ομόφωνες θετικές γνώμες που διατυπώθηκαν από το Συμβούλιο Χαρίτων και τον υπουργό Δικαιοσύνης και υπέγραψε τη χάρη.
Ο αρχηγός του κράτους μπορεί να αποκλίνει από τη θετική πρόταση του υπουργού Δικαιοσύνης, ενώ αν η πρόταση του υπουργού είναι αρνητική, τότε η απόφαση του ΠτΔ είναι αρνητική. Στην τελευταία περίπτωση γίνεται, πάντως, από την Προεδρία της Δημοκρατίας έλεγχος των φακέλων για επιβεβαίωση ότι τηρείται η αρχή της ίσης μεταχείρισης των κρινόμενων. Σε περίπτωση που η απονομή χάριτος αφορά υπουργό που έχει καταδικαστεί, σύμφωνα με την ειδική διαδικασία του άρθρου 86 του Συντάγματος, τότε πρέπει να έχει προηγηθεί και η συγκατάθεση της Βουλής.
Τόσο η παροχή γνώμης από τον κατηγορήσαντα εισαγγελέα όσο και η ύπαρξη και λειτουργία του Συμβουλίου Χαρίτων παρέχουν επαρκείς εγγυήσεις «φιλτραρίσματος» των αιτήσεων που στη συντριπτική τους πλειονότητα αφορούν την άρση των έννομων συνεπειών της καταδίκης, όπως την άρση κωλυμάτων για την άσκηση επαγγέλματος, τον (επανα)διορισμό στο Δημόσιο ή την πολιτογράφηση αλλοδαπών.
Από τον Ρούσσο στον Κουφοντίνα
Το 2012, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας είχε δώσει χάρη σε πρώην χρήστη ναρκωτικών, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε τετραετή φυλάκιση επειδή πριν από πολλά χρόνια είχε κλέψει μια ρόδα αυτοκινήτου, ενώ είχε κατορθώσει να απεξαρτηθεί και να βρει δουλειά.
Επί θητείας Προκόπη Παυλόπουλου, το 2019, απονεμήθηκε χάρη σε μια άνεργη μητέρα τεσσάρων παιδιών η οποία δεν μπορούσε να προσληφθεί ως συμβασιούχος στον Δήμο Καλαμάτας, καθώς υπήρχε δικαστική εκκρεμότητα λόγω απλήρωτης οφειλής. Επί των ημερών της Κατερίνας Σακελλαροπούλου ζητήθηκε να αναγράφεται στη σχετική εισήγηση αναλυτικά τόσο η άποψη της πλειοψηφίας όσο και η άποψη της μειοψηφίας ώστε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να κρίνει καλύτερα.
Μία από τις περιπτώσεις που είχαν έντονη κοινωνική απήχηση ήταν εκείνη του 1987, όταν ο τότε ΠτΔ Χρήστος Σαρτζετάκης αρνήθηκε να απονείμει χάρη στον καταδικασθέντα για ανθρωποκτονία Χρήστο Ρούσσο, παρά τη θετική γνώμη του Συμβουλίου Χαρίτων και τη θετική πρόταση του υπουργού Δικαιοσύνης.
Ο 19χρονος τότε Ρούσσος καταδικάστηκε σε ισόβια γιατί δολοφόνησε τον 22χρονο εραστή του, ο οποίος τον εξωθούσε στην εκπόρνευση. Ο Σαρτζετάκης του αρνήθηκε τη χάρη δηλώνοντας πως «δεν πρόκειται απλώς για έναν δολοφόνο, αλλά για έναν ομοφυλόφιλο».
Ο Ρούσσος έκανε απεργία πείνας, ενώ υπήρξε ευρύ κύμα συμπαράστασης (Μερκούρη, Χατζιδάκις, Αναγνωστάκης, Βουγιουκλάκη, Παπαμιχαήλ, Ιβ Μοντάν κ.ά.), χωρίς ωστόσο ο Σαρτζετάκης να μεταπειστεί. Ετσι, μία από τις πρώτες πράξεις του διαδόχου του στο Προεδρικό Μέγαρο Κωνσταντίνου Καραμανλή, όπου επανήλθε για δεύτερη θητεία, ήταν να απονεμηθεί χάρη στον Ρούσσο, που αποφυλακίστηκε το 1990.
Εκ παραδρομής το κείμενο στην έντυπη έκδοση ανέφερε λανθασμένα ότι η κ. Σακελλαροπούλου αρνήθηκε απονομή χάριτος στον Δημήτρη Κουφοντίνα.
