Είναι πολύ πιθανό οι κυβερνήσεις των 184 κρατών-μελών του ΟΗΕ να προσέλθουν με «ελαφριά την καρδιά», στις 10 Νοεμβρίου στον βραζιλιανό Αμαζόνιο, στην 30ή Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (COP 30) για να αποδείξουν κατά πόσο οι πολιτικές τους ευθυγραμμίζονται με τον στόχο της συγκράτησης της ανόδου της θερμοκρασίας στον πλανήτη κατά 1,5° C, όταν λίγους μήνες πριν οι ίδιες ενταφίασαν έναν άλλο φιλόδοξο στόχο, που εδώ και τρία χρόνια επεδίωκαν: να συνάψουν μια νομικά δεσμευτική διεθνή, πολυμερή συνθήκη, υπό τους όρους της οποίας θα προκαλούσαν και θα οργάνωναν τον τερματισμό της ρύπανσης που προκαλούν τα πλαστικά και η παραγωγή τους.
Με ιδρυτική αφετηρία την ομόφωνη απόφαση της Συνέλευσης των ΗΕ για το περιβάλλον που είχε συνέλθει στο Ναϊρόμπι, το 2022, σχετικά με τον τερματισμό της πλαστικής μόλυνσης μέσω της σταδιακής μείωσης της παραγωγής των πλαστικών σε παγκόσμια κλίμακα, τέσσερις παγκόσμιες διασκέψεις διεξάχθηκαν από τότε με μοναδικό αντικείμενο την κατάρτιση μιας διεθνούς συνθήκης, που θα κανονικοποιούσε, με λεπτομερή τρόπο, τον στόχο αυτόν. Στο πλαίσιό τους αποκρυσταλλώθηκε η διαίρεση των μελών της παγκόσμιας, διακρατικής κοινότητας, σε δύο στρατόπεδα. Σε εκείνο των χωρών «με υψηλές φιλοδοξίες», όπως αυτοαποκλήθηκαν, που με επικεφαλής την Ευρωπαϊκή Ενωση παρέμεναν προσηλωμένες στον στόχο της μείωσης της παραγωγής πλαστικών, και στο στρατόπεδο των πετρελαιοπαραγωγών χωρών με επικεφαλής τις ΗΠΑ και τη Σαουδική Αραβία, που αντέτειναν ότι η ανακύκλωση των πλαστικών και η επαναχρησιμοποίησή τους είναι τα μοναδικά μέσα που η διεθνής συνθήκη πρέπει να καθιερώσει ως ενδεδειγμένα για την τερματισμό της πλαστικής μόλυνσης. Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος επιστήμονας της πετροχημείας για να αντιληφθεί ότι οι μέθοδοι της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης όχι μόνο δεν διασπούν τον κύκλο ζωής των πλαστικών, αλλά, αντίθετα, τον διευρύνουν.
H πέμπτη και τελευταία διακρατική διάσκεψη πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη, από τις 5 έως τις 14 Αυγούστου της εφετινής χρονιάς. Η λήξη της σημαδεύτηκε από την κήρυξη της οριστικής ματαίωσης της σύναψης της διεθνούς συνθήκης, αφού ύστερα από δύο εβδομάδες αδιάκοπων διαπραγματεύσεων το χάσμα ανάμεσα στις δύο ομάδες χωρών δεν κατορθώθηκε να γεφυρωθεί.
Οπως προκύπτει από το τελικό σχέδιο της συνθήκης που δημοσιοποιήθηκε αμέσως μετά τη λήξη της διάσκεψης, μπορεί οι χώρες των «υψηλών φιλοδοξιών» να συγκατατέθηκαν σε ρυθμίσεις που ευνοούσαν την αντιμετώπιση της πλαστικής ρύπανσης και μέσω της ανακύκλωσης, όμως η ομάδα των πετρελαιοπαραγωγών χωρών δεν δέχτηκε να αναλάβει καμία απολύτως δέσμευση για τη μείωση της παραγωγής των πλαστικών. Οι πρώτες χώρες είχαν επιστρατεύσει υπέρ των θέσεών τους τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, τον ΟΟΣΑ, και 400 επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων, που στήριζαν τους διαπραγματευτές με γνώσεις και με επιστημονικά δεδομένα. Το «αντίπαλο στρατόπεδο» είχε πρόθυμο σύμμαχο το διεθνές lobby της βιομηχανίας των πετροχημικών, που καθόλη τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης στη Γενεύη δεν έπαυσε να της διοχετεύει αποπροσανατολιστικές πληροφορίες για τη μόλυνση του περιβάλλοντος, θολώνοντας το τοπίο της διαπραγμάτευσης και επιβραδύνοντας την πρόοδό της.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση, εκπροσωπούμενη από την Επιτροπή, ήταν η κινητήρια δύναμη της ομάδας των «υψηλών φιλοδοξιών». Ωστόσο, αναπόσπαστα μέρη της συμμετοχής της Ενωσης ήταν οι εκπρόσωποι των κρατών-μελών της. Είναι βέβαιο ότι κανένα από τα κράτη-μέλη δεν αποτόλμησε να αποδυναμώσει την ενιαία στάση στη διαπραγμάτευση που εξέφραζε η Επιτροπή. Ωστόσο, το καθένα από τα κράτη-μέλη έριχνε βαριά τη σκιά του στην αξιοπιστία της ευρωπαϊκής στάσης, αφού στον παραγωγικό ιστό του δεσπόζει, αλλού περισσότερο, αλλού λιγότερο, η βιομηχανία των πλαστικών.
Από την αποτυχία της διάσκεψης της Γενεύης μέχρι σήμερα, καμία πρωτοβουλία δεν έχει αναληφθεί ώστε να επανεκκινήσει η διαδικασία σύναψης της διεθνούς συνθήκης για την πλαστική μόλυνση. Η προσοχή όλων στρέφεται στην επικείμενη COP 30 του Αμαζονίου, μήπως, στο πλαίσιό της, διατυπωθούν ιδέες για μια νέα συνδιάσκεψη. Μια από τις ιδέες αυτές φαίνεται να κυοφορείται στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: η νέα διπλωματική διάσκεψη που θα συγκληθεί να μην αποφασίσει επί της σύναψης της συνθήκης για την πλαστική μόλυνση με ομοφωνία, όπως είθισται στις διεθνείς δικαιοπαραγωγικές διαδικασίες, αλλά με απλή πλειοψηφία, έτσι ώστε να αποφευχθεί ο εγκλωβισμός της διαδικασίας στα desiderata της πετροχημικής βιομηχανίας, των ΗΠΑ και των χωρών του Κόλπου. Αν όντως διατυπωθεί από την Επιτροπή παρόμοια πρόταση, θα έχει με βεβαιότητα να αντιμετωπίσει τους μύδρους της αμερικανικής κυβέρνησης του προέδρου Τραμπ, που είναι συλλήβδην εχθρική στην πολυμερή διπλωματία, αλλά ακόμη και την αντίδραση των ίδιων των κρατών-μελών της Ενωσης, ή έστω ορισμένων από αυτά, που ίσως να εφησυχάζουν στη συμβολή τους στην κλιματοκτόνο μόλυνση των πλαστικών επ’ αφορμή της ματαίωσης της σύναψης τέτοιας φιλόδοξης διεθνούς συνθήκης.
Ο κ. Πέτρος Στάγκος είναι ομότιμος καθηγητής του Ευρωπαϊκού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ.
