Συχνά με ρωτούν τι έμαθα για τον ανθρώπινο χαρακτήρα ζώντας τόσο καιρό μέσα στο μυαλό του Καβάφη. Εχοντας δαπανήσει πολλά χρόνια στη συγγραφή της βιογραφίας του ανακάλυψα πολλά για το θάρρος και το όραμα που χρειάζεται κανείς ώστε να πραγματοποιήσει κάτι καινοτόμο, τολμηρό και μεγαλειώδες.
Ο Καβάφης υπήρξε ένα τέτοιο πρόσωπο, τόσο φιλόδοξο και τόσο παράτολμο ώστε να εξελιχθεί σε παγκόσμιο ποιητή.
Οταν ήταν νέος ούτε εκείνος ούτε κανείς άλλος θα πρόβλεπε τη σημερινή του δημοτικότητα, καθώς το έργο του ακολουθούσε τις συμβάσεις του καιρού του. Αν συνέχιζε να γράφει με τον ίδιο κοινότοπο τρόπο, θα παρέμεινε μια απλή υποσημείωση στο έργο άλλων ποιητών.
Στη μέση του ηλικία ωστόσο ο Καβάφης δεν φοβήθηκε να αποκηρύξει ως σκουπίδια τα περισσότερα ως τότε γραπτά του. Τι ήταν αυτό που τον έκανε να αναστοχαστεί το έργο του και να επινοήσει μια νέα ποιητική;
Πολλές εξηγήσεις έχουν προταθεί: ότι στα 40 του αποδέχθηκε την ομοφυλοφιλία του, ότι τον είχε αποκαρδιώσει ο θάνατος πολλών αγαπημένων του, ότι συμφιλιώθηκε με την ιδέα της φτώχειας και της ταπεινής κοινωνικής του θέσης. Αν και όλοι αυτοί οι παράγοντες έπαιξαν πιθανόν τον ρόλο τους, ήταν το έντονο πάθος να ανοίξει νέους δρόμους στην ποίηση και να αποκτήσει φήμη αυτά που διαμόρφωσαν το μέλλον του.
Για να πετύχει αυτόν τον σκοπό επιχείρησε να ελέγξει την πρόσληψη της ποίησής του: αν και δημοσίευε μεμονωμένα ποιήματα σε περιοδικά, προτιμούσε την κυκλοφορία τους μεταξύ φίλων και γνωστών είτε σε μεμονωμένα φύλλα είτε ως φυλλάδια. Με άλλα λόγια, παρενέβη στην αγορά περιορίζοντας την πρόσβαση σε ένα επιθυμητό αγαθό.
Στην Αίγυπτο, την Ελλάδα, την Ευρώπη το όνομά του κυκλοφορούσε από στόμα σε στόμα και όποιος ήθελε μια συλλογή των ποιημάτων του όφειλε να γράψει στον ίδιο.
Ταυτόχρονα, δεν ενθάρρυνε ποτέ μιμητές του. Αντίθετα, συγκρότησε μια ομάδα φανατικών ακολούθων, νέων που πίστευαν ότι αποστολή τους ήταν να διαδώσουν τον λόγο του δασκάλου. Δεκαετίες ολόκληρες πριν από το Χόλιγουντ ο Καβάφης είχε φτάσει διαισθητικά στο συμπέρασμα ότι ο σταρ και ο θαυμαστής του ήταν στενά δεμένοι με δεσμούς έλξης και ανταμοιβής, σαγήνης και ικανοποίησης.
Τέλος, παρά τις προτροπές διάσημων συγγραφέων όπως ο βρετανός μυθιστοριογράφος Ε. Μ. Φόρστερ που ικέτευαν τον Καβάφη να παρουσιάσει μια αγγλική μετάφραση του έργου του εκείνος αντιτάχθηκε στην ιδέα μέχρι τέλους Δεν εμπιστευόταν τις μεταφράσεις γιατί αποσπούσαν τα ποιήματα από τον στενό έλεγχό του.
Ως αποτέλεσμα ο Καβάφης δημιούργησε για τον εαυτό του την εικόνα της Σφίγγας της Αλεξάνδρειας. Αυτή η αίσθηση του μυστηριώδους και του αινιγματικού εξηγεί την έλξη που ασκεί η βιογραφία του ακόμη και σε όσους γνωρίζουν ελάχιστα για την ελληνική ποίηση. Γι’ αυτούς ο βίος του Καβάφη μοιάζει με παραμύθι που γράφτηκε παλιά και κλείστηκε σε κάποιο σκονισμένο σεντούκι. Ανοίγοντας την πρώτη σελίδα μαγεύονται, και ακόμη και αν δεν αντιλαμβάνονται πλήρως το νόημά του, δεν παύουν να θέλουν περισσότερο.
Η ποίηση του Καβάφη γοήτευσε αναγνώστες πέρα από την Αλεξάνδρεια – διόλου μικρό επίτευγμα για κάποιον που έζησε σε μια επαρχιακή πόλη και έγραψε σε μια γλώσσα που μιλιόταν τότε από μόλις έξι εκατομμύρια ανθρώπους. Το ότι κατέκτησε τον κόσμο όπως λίγοι ομότεχνοί του αποτελεί δείκτη της μεγαλοφυΐας και της τόλμης του.
Ο κ. Γρηγόρης Τζουσδάνης διδάσκει Νεοελληνική και Συγκριτική Λογοτεχνία στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, στο Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών όπου στεγάζεται η Εδρα Μιλτιάδη Μαρινάκη για την Νεοελληνική Γλώσσα και τον Πολιτισμό.
