Παρατηρείς την καθημερινή ζωή στη σύγχρονη Ελλάδα και κρατάς στα χέρια σου πολλά εγχειρίδια εισαγωγής στις επιστήμες του ανθρώπου. Η καθημερινή ζωή, ο τόπος που ξεδιπλώνονται σε μια διαρκή αυθόρμητη αυτοσκηνοθεσία όλες οι καταβολές της συνείδησης, είναι η προνομιακή ζώνη παρατήρησης και συμπερασμάτων για μια κοινωνία, πέρα από υψηλές συλλήψεις και θεωρητικές κατασκευές. Στον πεζό τόπο της καθημερινής ζωής όλα μιλάνε με δυνατή φωνή. Εκεί το μικρό μιλάει για το μεγάλο, αυτό που στη στιγμιαία εκδοχή του εκφράζεται ως πτυχή μιας πραγματικότητας που έχει καθολικά ήδη επιβληθεί και δεν χάνει ευκαιρία να εκφρασθεί μέσα σε κάθε λεπτομέρεια.
Παρατηρείς, και το πρώτο που ανεμπόδιστα διαπιστώνεις είναι μια δραματική υποχώρηση της ευπρέπειας. Είναι δύσκολο να ορίσεις την ευπρέπεια. Αν είναι δύσκολο να ορίσεις κάθε «ευ», στην περίπτωση της ευπρέπειας η δυσκολία πολλαπλασιάζεται. Πρόκειται για στάση απέναντι στον άλλον και στους άλλους που είναι κάτι περισσότερο από την πράξη, πληρέστερη από την ευγένεια, πλουσιότερη από τους καλούς τρόπους. Είναι πνεύμα, είναι νεύμα. Είναι η αύρα της καλής προαίρεσης, της αναγνώρισης του άλλου και της αποδοχής της αξίας του. Είναι η φωνή του «εντός» που γίνεται καθημερινή «ασήμαντη» χειρονομία απέναντι στον άλλον. Είναι μια κρυφή γλώσσα επικοινωνίας μαζί του, μια προσπάθεια ανύψωσης της σχέσης, είναι σεβασμός και αυτοσεβασμός.
Αν στον δημόσιο χώρο της πολιτικής σύγκρουσης η απουσία της θα μπορούσε εύκολα να υποτιμηθεί και η τρέχουσα κάθε φορά επικαιρότητα να καταπιεί τον διαβρωτικό της ρόλο, στην καθημερινή ζωή γίνεται μέρος της, επιβάλλει τους τρόπους της και γίνεται προοδευτικά οδηγός μιας γενικευμένης συμπεριφοράς, που στη συμβατική ορμή της υποχωρεί ακόμη και ο τυπικός κανόνας και νόμος. Στον κύκλο αυτόν της διαρκούς υποχώρησης κάθε στοιχείου πολιτισμένης συνύπαρξης, η απρέπεια ως επιλεγμένη στάση, εκτός ελέγχου και κύρωσης, εξελίσσεται σε αυτονόητη συμπεριφορά, η οποία, πέρα πλέον από την ατομική της διάσταση, γίνεται ανομία και κυοφορεί τη βία.
Το καλοκαίρι είναι η ιδανική εποχή να τη συναντήσεις την απρέπεια, αν διατηρείς αμφιβολίες για την έντασή της, αν ωσάν καλοπροαίρετος άνθρωπος δεν θέλεις βιαστικά να ασπασθείς συμπεράσματα ίσως υπερβολικά. Η αλήθεια είναι ότι στη μεγάλη πόλη οι συμπεριφορές έχουν πολλές ευκαιρίες να μεταμφιεστούν. Το καλοκαίρι, λίγο φύση, λίγο φαντασία ελευθερίας, τα τοποθετεί όλα πιο κοντά σε αυτό που πραγματικά είναι. Θα συναντήσεις τον καθημερινό Ελληνα στους δρόμους του καλοκαιριού. Στις λεωφόρους της εξόρμησης. Εκεί βλέπει τη ζωή ωσάν να υπάρχει μόνο ο εαυτός του. Η βία στους δρόμους είναι επιλογή του. Τον ενοχλεί κάθε περιορισμός, που συνδέεται με το δικαίωμα του άλλου, στον αυτοαναφορικό κόσμο του δεν υπάρχει άλλος.
Αν δεν συναντήσεις αυτόν τον ανθρωπολογικό τύπο στους δρόμους, μπορεί να μην τον αποφύγεις στις ακτές. Εκεί ως μικρός κατακτητής, προσωρινός καταπατητής, θα αφήσει ελεύθερη, σαν πανί στον άνεμο, την απρέπεια που ως μέρος πια της συνείδησής του θεωρεί κάθε πράξη του υποχρεωτικά αποδεκτή. Σε μια συνύπαρξη αναγκαστική – μικρός τόπος η ακτή, σύντομος ο χρόνος της παραμονής – όλα, με την ασχήμια στον πυρήνα της πρώτη, θα συμπλήρωναν, ως προς την καθημερινή ζωή στη σύγχρονη Ελλάδα, τα εγχειρίδια εισαγωγής στις επιστήμες του ανθρώπου.
Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.
