Σε ένα αφιέρωμα που έκαναν τα «Νέα Σαββατοκύριακο» πριν από λίγες ημέρες ανακάλυψα πως ο Κώστας Μητρόπουλος, επάγγελμα σκιτσογράφος με ειδικότητα στην πολιτική γελοιογραφία, είναι πλέον 100 χρόνων!
Εχει γεννηθεί στην Αθήνα το 1925 και στα «Νέα» και στο «Βήμα» δουλεύει από τη δεκαετία του ’60 – μια ζωή.
Ενας άλλος που κάνει αυτή τη δουλειά, ο Γιάννης Κυριακόπουλος, ο αγαπημένος μας «Κυρ», είναι 88 χρόνων: γεννήθηκε στην Αθήνα από μικρασιάτες γονείς το 1937.
Τον Κυρ τον συναντούσα παλαιότερα συχνά. Κάθε φορά που βρισκόμασταν είχε πάντα μια εύστοχη παρατήρηση να μου κάνει ως «εφημεριδάς», άνθρωπος δηλαδή που έχει ζήσει και μεγαλώσει μέσα στις εφημερίδες. Σε μια συνέντευξή του έχει πει ότι ανησυχεί για τη γελοιογραφία γιατί «η γελοιογραφία είναι συνδεδεμένη με την εφημερίδα, και όταν η εφημερίδα βυθίζεται, παρασέρνει και τη γελοιογραφία».
Η απάντηση δείχνει πόσο ακόμα νοιάζεται για το επάγγελμά του, κι ας διανύει την ένατη δεκαετία της ζωής του.
Και ο Μητρόπουλος κάνει ακριβώς το ίδιο: και αυτός σε μια σπάνια συνέντευξή του, στην ερώτηση αν υπάρχει κρίση του επαγγέλματος, λέει ότι «για να υπάρχει γελοιογραφία πρέπει να υπάρχουν έντυπα και δυστυχώς διάφοροι διευθυντές κλείνουν έντυπα, γιατί δεν μπορούν, δεν ξέρουν ή δεν καταφέρνουν να τα κρατήσουν ανοικτά».
Και οι δύο μεγάλοι αυτοί σκιτσογράφοι προβληματίζονται για το μέλλον γιατί είναι στην καρδιά νέοι. Αυτό είναι σίγουρα ένα μυστικό της ικανότητάς τους να παραμένουν επίκαιροι για δεκαετίες. Αλλά νομίζω πως το πιο βασικό στην περίπτωση της δικής τους αιώνιας νεότητας είναι το ίδιο το χιούμορ.
Ο Κυρ στην ίδια συνέντευξη θυμάται μια συζήτησή του με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Οταν αυτός ήταν πρωθυπουργός, τον είχε κάπου συναντήσει και του είχε πει ότι γελάει κάθε μέρα με όσα αυτός κάνει. Ο ετοιμόλογος Κυρ λέει πως του απάντησε ότι κι αυτός κάθε μέρα γελάει μαζί του – είναι αμοιβαίο: τη σκηνή είναι σαν να την έχω δει. Ο δε Μητρόπουλος, όταν τον ρωτούν πώς νιώθει για την αναγνώριση που του έχει χαρίσει η δουλειά του, απαντά αφοπλιστικά: «Εντάξει, μην το παρατραβάμε. Αναγνώριση από τις γενιές έχει και η Κολυνός».
Οι άνθρωποι αυτοί έμαθαν να ζουν κάνοντας χιούμορ. Δεν είναι σκλάβοι της ατάκας, δεν ψάχνουν δηλαδή να βρουν το λογοπαίγνιο που θα σε κάνει να χαμογελάσεις, και δεν είναι πιεσμένοι από κάποια ανάγκη να σου πουν ντε και καλά κάποιο αστείο. Αυτό που ξέρουν είναι να φιλτράρουν τα πάντα μέσα από το χιούμορ: μπορούν να βλέπουν σε οτιδήποτε σχεδόν συμβαίνει πάντα μια διάσταση αστεία – τουλάχιστον πιο ελαφριά.
Παλιά νόμιζα ότι το σκίτσο είναι ένα είδος γλώσσας και η γελοιογραφία κάτι σαν γράμμα του σκιτσογράφου προς όλους μας. Αν θες να γίνεις σκιτσογράφος, πρέπει τη γλώσσα αυτή να την ξέρεις καλά. Σου χρειάζεται για να επικοινωνείς.
Τη χρησιμοποιείς για να κάνεις κριτική ή απλώς ένα σχόλιο: όποιος με τα σκίτσα σου διασκεδάζει στη γλώσσα αυτή κατά κάποιον τρόπο έχει εκπαιδευτεί – την έχει μάθει όπως, για παράδειγμα, τα αγγλικά ή οποιαδήποτε άλλη ξένη γλώσσα.
Πίστευα πάντα πως ανάμεσα στον σκιτσογράφο και τον κόσμο στον οποίο αυτός απευθύνεται υπάρχει μια σχέση ανάλογη με αυτή ανάμεσα στον συνθέτη που γράφει τραγούδια και σε εμάς που τα τραγουδάμε: το πώς τα γράφει δεν έχει σημασία – σημασία έχει το πράγμα να λειτουργεί. Ολο αυτό μπορεί να ισχύει, μπορεί και όχι, όμως οι περιπτώσεις του Μητρόπουλου και του Κυρ δείχνουν κάτι παραπάνω: πως η γελοιογραφία είναι ένα είδος προσέγγισης της καθημερινότητας που έχει ένα καταπληκτικό αποτέλεσμα πρώτα από όλα στους ίδιους: οι δυο τους θα είναι νέοι για πάντα. Γιατί έχουν μάθει να ζουν όπως πρέπει.
Αποκωδικοποιώντας την ίδια τη ζωή και αφαιρώντας από δαύτη την πιεστική της σοβαροφάνεια, οι κορυφαίοι αυτοί γελοιογράφοι έχουν καταφέρει να ντριμπλάρουν τον χρόνο γιατί και σε αυτόν κατά κάποιον τρόπο βγάζουν τη γλώσσα. Για εμάς τους υπόλοιπους ο χρόνος είναι ένα βάσανο: για αυτούς κάτι σαν εργαλείο δουλειάς. Τους προμηθεύει απλά γεγονότα και προσωπικότητες για να τα παρακολουθούν και να τα χρησιμοποιούν στα σκίτσα τους.
Ως φρικτός ορθολογιστής, πίστευα πάντα πως η μοίρα του καθενός μας βρίσκεται σε αυτό το χρηματοκιβώτιο των μυστικών του μέλλοντός μας που λέγεται DΝΑ.
Σε αυτό υπάρχει ο σταυρός του μαρτυρίου που κουβαλάμε. Οι προδιαθέσεις μας, οι αδυναμίες του οργανισμού μας, το χρονικό της φθοράς, είναι όλα σε αυτό.
Νομίζω πως έχω αρχίσει να αναθεωρώ: το πώς ζεις, το σε τι δηλαδή έχεις αποφασίσει να αφιερώσεις τον εαυτό σου, καθορίζει τη διαδρομή της ζωής σου – είναι το αντίδοτο σε ό,τι κακό κουβαλάς, διότι δεν αφήνει αυτό το κακό να βγει έξω.
Αν ζεις με πίεση, αν αυτομαστιγώνεσαι από ασταμάτητες υποχρεώσεις που αναλαμβάνεις, αν αντιλαμβάνεσαι την ευτυχία ως κατάκτηση στόχων που θέτεις στον εαυτό σου ακόμα και χωρίς κανείς να σου το ζητάει, αν εν τέλει έχεις ξεχάσει πόσο ωραίο είναι να γελάς και να γελούν και οι άλλοι μαζί σου, απλώς βάζεις στον εαυτό σου σε ένα πλαίσιο ασφυξίας: ζεις για να υποφέρεις. Αν όμως έχεις καταλάβει ότι η ζωή δεν είναι ένα διαρκές διαγώνισμα, ότι αξίζει τον κόπο να μένεις λίγο στην άκρη και να παρακολουθείς τα δρώμενα ψάχνοντας και την κωμική τους πλευρά, αν χαίρεσαι για το γέλιο που προσφέρεις γιατί είναι το δικό σου δώρο στους άλλους, ε, τότε η ζωή σου θα γίνει πιο ανάλαφρη – ίσως και πιο γλυκιά.
Δεν μπορούμε να γελάμε με όλα, θα πει κάποιος. Υπάρχουν πολλά που θα μας τύχουν και θα μας τσακίσουν, θα μας πονέσουν, θα μας πικράνουν. Σύμφωνοι. Αλλά υπάρχουν και πάρα πολλά άλλα που μόνοι μας τους επιτρέπουμε να μας καταπιέζουν, που τα φοβόμαστε χωρίς να υπάρχει λόγος, που από αυτά τρομάζουμε μόνο και μόνο γιατί δεν έχουμε μάθει να τα βλέπουμε στην αληθινή τους διάσταση. Που συχνά είναι και κομμάτι κωμική.
«Τι θα λέγατε στους αναγνώστες σας αν μπορούσατε να απευθυνθείτε στον καθένα τους χωριστά;» ρωτάνε τον Μητρόπουλο. «Τους απευθύνω τη διαβεβαίωση ότι η ζωή διαθέτει μια εύθυμη, μια αστεία πλευρά. Αν ψάξουν, θα τη βρουν και θα περάσουν καλά» λέει. Κουβαλά εκατό χρόνια γνώσης. Πιστέψτε τον.
