Δεν είναι κάποιο εντυπωσιακό ποτάμι, ούτε για το βάθος του ούτε για το πλάτος του. Ωστόσο, έχει μια ξεχωριστή σημασία για όλους μας, καθώς κυλά ανάμεσα στα σπίτια και είναι συνδεδεμένο με όλες μας τις παιδικές και ρομαντικές αναμνήσεις. Είναι το ποτάμι που εμπνέει ποιητές και ζωγράφους, ερωτευμένους και καλλιτέχνες. Είναι το ποτάμι που αγαπούν όλοι οι κάτοικοι της Φλώρινας και ρέει μέσα από την πόλη τους.
Το ποτάμι της Φλώρινας, γνωστό ως Σακουλέβας, το πιο λαμπρό στολίδι της πόλης, έχει πλούσια ιστορία. Αρχικά είναι σημαντικό να αναλογιστούμε τη σημασία που έχει το νερό και η φυσική ομορφιά του για τη ζωή μας και το περιβάλλον. Το ποτάμι δεν είναι απλώς μια φυσική οντότητα, αλλά αποτελεί πηγή ζωής, πολιτισμού και έμπνευσης. Μέσα από τις στροφές και τα ρεύματά του διατρέχει τον πολιτισμό των ανθρώπων που ζουν γύρω του και την ιστορία τους.
Η ελληνιστική πόλη
Η αρχή της ιστορίας της Φλώρινας χρονολογείται στον 3ο π.Χ. αιώνα. Αρχικά, η πόλη βρισκόταν σε διαφορετική θέση από ό,τι σήμερα, ενώ ερείπια της Λυγκηστίδας, της ελληνιστικής πόλης, σώζονται στον λόφο του Αγίου Παντελεήμονα. Στη θέση της σημερινής πόλης υπήρχαν εγκαταστάσεις πανδοχείων και στάβλων, καθώς και ένας μεγάλος αμαξιτός δρόμος, ο γνωστός σήμερα ως «Κεντρικός», ο οποίος ένωνε τις περιοχές από το Αρμενοχώρι και έφτανε μέχρι και τη Βίγλα.
Η παλαιότερη ιστορική μνεία της Φλώρινας καταγράφεται από τον βυζαντινό αυτοκράτορα και ιστορικό Ιωάννη Καντακουζηνό (1292 – 1383), ο οποίος αναφέρεται στην πόλη Χλερηνό (Χλερηνός = χλωρός). Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε και κατά την περίοδο του τουρκικού ζυγού, ενώ αναφορές γίνονται και από τον σέρβο κατακτητή της Στέφανο Δουσάν. Στα χρόνια που ακολούθησαν την Τουρκοκρατία, το όνομα της πόλης διαμορφώθηκε από τους διάφορους λαούς που την κατοίκησαν πριν πάρει τη σημερινή της ονομασία.
Και οι δύο επίσημες ονομασίες φαίνεται να είναι στενότατα συνδεδεμένες με την τοπική βλάστηση, διότι πιστεύεται ότι η σύγχρονη ονομασία είτε είναι μια παραφθορά της παλαιότερης (Χλερηνός – Φλερηνός – Φλώρινα) είτε έχει τις ρίζες της στη λατινική λέξη flos-floris (άνθος).
Η ιστορία του ποταμού
Η αρχή της ιστορίας του Σακουλέβα αρχίζει ήδη από τους πρώτους αιώνες μ.Χ. Τότε τον ποταμό τον ονόμαζαν Λύγκο, μετά την άφιξη των Σλάβων όμως, τον 7ο αιώνα μ.Χ., μετονομάστηκε σε «Στάρα Ρέκα», που σημαίνει «παλαιό ποτάμι». Αργότερα, κατά τα πρώτα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έλαβε την ονομασία «Καρά Σου», δηλαδή «μαύρα νερά». Στη συνέχεια, το ποτάμι ονομάστηκε Σακουλέβας, από τις τουρκικές λέξεις «sakul» (στάθμη) και «ev» (σπίτι).
Προήλθε από τη συχνή πλημμύρα των νερών του, που κατά την περίοδο των χιονοπτώσεων και της αύξησης των υδάτων κατέκλυζαν τις γύρω πεδιάδες της Φλώρινας. Ετσι η λέξη «Sakulev» σημαίνει «η στάθμη που αγγίζει το σπίτι». Με την πάροδο του χρόνου, όλοι άρχισαν να το αποκαλούν Σακουλέβα.
Το Βαρόσι
Βαρόσι ονομάστηκε η πρώτη γειτονιά της πόλης, η οποία θεμελιώθηκε κοντά στις όχθες του ποταμού Σακουλέβα. Στη δυτική του πλευρά πραγματοποιούνταν η λαϊκή αγορά μία φορά την εβδομάδα μέχρι το 1924. Η πρώτη επίσημη καταγραφή της γίνεται από τη Μητρόπολη, η οποία συγκαταλέγει το Βαρόσι στον κατάλογο ενοριών όπου απογράφηκε το 1905. Δεν είναι σίγουρη η προέλευση του ονόματος της γειτονιάς. Ωστόσο, ο Νικολάι Τοντόροφ, βούλγαρος ακαδημαϊκός, υποστηρίζει ότι «Βαρόσι» χαρακτηριζόταν το βαλκανικό προάστιο των πόλεων, καθώς και το τμήμα της πόλης στο οποίο κατοικούσαν οι χριστιανικές οικογένειες κατά την Τουρκοκρατία.
Περπατώντας ο επισκέπτης παραπλεύρως του ποταμού Σακουλέβα μπορεί να θαυμάσει τα παλιά κτίρια της πόλης, μοναδικής ομορφιάς και αρχιτεκτονικής. Αυτά διακρίνονται στα σπίτια μακεδονικού τύπου, με κύρια χαρακτηριστικά τα μικρά παράθυρα προς τον δρόμο και τους ψηλούς τοίχους με αυλή στο εσωτερικό τους, καθώς και στα σπίτια νεοκλασικού ρυθμού, που κάνουν την εμφάνισή τους μετά το 1915.
Ενδεικτικά αναφέρουμε το 2ο Δημοτικό Σχολείο Φλώρινας, νεοκλασικό κτίριο που χτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και λειτούργησε παλιότερα ως αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο, και τη Βίλα Σαπουντζή, που δεσπόζει επιβλητική και υπήρξε η κατοικία του πρώτου δημάρχου της Φλώρινας Τέγου Σαπουντζή. Από την απέναντι όχθη του ποταμού συναντάμε την κατοικία και το εργαστήρι του γνωστού φλωρινιώτη καλλιτέχνη Στερίκα Κούλη.
Κουλές – Μεγάλος και μικρός πύργος
«Κουλές» ονομάζονται οι πύργοι που χρησιμοποιήθηκαν ως αμυντικοί πύργοι με χοντρούς τοίχους από πέτρες και συμπαγή τούβλα, κατασκευασμένοι για να αντέχουν στις πολεμικές συνθήκες. Οι πύργοι συνδέονταν με την κατοικία με το χαγιάτι. Το εσωτερικό τους αποκαλύφθηκε μετά από έρευνες το 1985. Ο μεγάλος πύργος ανήκε στον Χουλουσή Εφέντη, μουφτή της πόλης της Φλώρινας. Ηταν διώροφο κτίσμα, του οποίου ο πάνω όροφος αποτελούσε χώρο για πολεμίστρες.
Στο εξωτερικό ήταν μαρμάρινος. Τα ταβάνια ήταν κατασκευασμένα στο σχήμα ημισφαιρίων και σχημάτιζαν θόλο. Ο μικρός πύργος χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη και μερικοί μόνο κάτοικοι της περιοχής γνώριζαν για την ύπαρξή του, οι οποίοι θεωρούνταν και ιδιοκτήτες του. Οι ιδιοκτήτες συνήθως αποθήκευαν εκεί τρόφιμα καθώς το ευνοούσαν οι χαμηλές θερμοκρασίες που επικρατούσαν στους χώρους του κτίσματος.
Το οθωμανικό λουτρό, στις όχθες του ποταμού δίπλα από το σημερινό δικαστικό μέγαρο και απέναντι από την πλατεία Δικαιοσύνης, χτίστηκε περίπου το 1600 και λειτουργούσε μέχρι και το 1958.
Προτάσεις καθαρισμού και ανάπλασης
Ως στολίδι της πόλης μας, ο ποταμός Σακουλέβας θα πρέπει να παραμείνει καθαρός. Η αποκατάσταση, ο καθαρισμός και η ανάπλαση ενός ποταμού απαιτούν μια συνδυασμένη προσέγγιση. Αρχικά, είναι σημαντικό να αφαιρεθούν τα απόβλητα και οι ρύποι από την κοίτη του, χρησιμοποιώντας μηχανικά ή βιολογικά μέσα καθαρισμού.
Στη συνέχεια, η αποκατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων μπορεί να επιτευχθεί μέσω της φύτευσης ντόπιων φυτών στις όχθες, προκειμένου να ενισχυθεί η βιοποικιλότητα και να προληφθεί η διάβρωση του εδάφους.
Επιπλέον, η δημιουργία περιοχών υγροτόπων μπορεί να συμβάλει στην καθαρότητα του νερού και στη ρύθμιση των πλημμυρών. Τέλος, η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας και η συμμετοχή των πολιτών σε προγράμματα καθαρισμού και παρακολούθησης της ποιότητας του νερού είναι καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητάς του.
