Εχουν περάσει 33 χρόνια από τη Σύνοδο του Ρίο και την υπογραφή της σύμβασης του ΟΗΕ που έθεσε το πλαίσιο για τον έλεγχο των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Σε εκείνη την ιστορική σύνοδο, 154 χώρες αναγνώρισαν το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής και την ανάγκη να ληφθούν μέτρα για την προστασία του πλανήτη. Εκτοτε πολλά άλλαξαν στη Γη – μεσολάβησαν πόλεμοι, πανδημίες και ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις –, όμως δεν άλλαξε το παραγωγικό μοντέλο. Η κλιματική αλλαγή είναι ήδη εδώ, δείχνει τα δόντια της με την κατάρρευση οικοσυστημάτων, με τα ακραία καιρικά φαινόμενα που πλήττουν μικρές και μεγάλες χώρες, όμως οι ισχυροί αυτού του κόσμου έχουν άλλες προτεραιότητες και επιμένουν στην αντιμετώπιση του ζητήματος με συναλλακτικούς όρους.
Η Κίνα κινείται προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά διατηρεί τα πρωτεία της ρύπανσης, ενώ ο πιο γνωστός αρνητής της κλιματικής αλλαγής, ο Ντόναλντ Τραμπ, επανήλθε δριμύτερος στον Λευκό Οίκο και θέλει να ξανακάνει μεγάλες τις ΗΠΑ με την εντατική εκμετάλλευση των ορυκτών καυσίμων. Την ίδια στιγμή η Ευρώπη καλείται να αντιμετωπίσει τις ενεργειακές προκλήσεις εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, να ξεπεράσει τις εσωτερικές αντιθέσεις και να διαχειριστεί την αύξηση του κόστους που γεννά η δραστική περικοπή της τροφοδοσίας από τη Ρωσία, διατηρώντας παράλληλα τους στόχους για τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου.
Στη σκιά ανταγωνισμών
Η εφετινή Σύνοδος του ΟΗΕ για το κλίμα (COP30) διεξάγεται στη Βραζιλία, στη σκιά εντεινόμενων γεωπολιτικών ανταγωνισμών και εμπορικών πολέμων. Η σύνοδος καλείται να αξιολογήσει τα αποτελέσματα των μέτρων που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα και να θέσει περαιτέρω στόχους, όμως είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα υπάρξει ομοφωνία ή έστω ένας ρεαλιστικός συμβιβασμός. Η επιλογή της τοποθεσίας έχει υψηλό συμβολισμό, καθώς η πόλη Μπελέμ βρίσκεται στο δέλτα του Αμαζονίου, δίπλα στο παρθένο δάσος που αποτελεί τον μεγαλύτερο πνεύμονα του πλανήτη.
Ιστορικά, οι ξένοι ηγέτες με την παρουσία τους σε αυτές τις συνόδους επιβεβαιώνουν τη δέσμευση των χωρών τους, στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο στο Μπελέμ έδωσαν το παρών αισθητά λιγότεροι από τους 80 που συμμετείχαν πέρυσι στην αντίστοιχη σύνοδο στο Μπακού και πολύ λιγότεροι από τους 100 και πλέον που πήραν μέρος στις τρεις προηγούμενες συνόδους στο Ντουμπάι, στο Σαρμ ελ Σεΐχ και στη Γλασκώβη.
«Ανακουφιστική» απουσία
Δεν αποτέλεσε έκπληξη η απουσία του Ντόναλντ Τραμπ από τη διήμερη σύνοδο κορυφής την Πέμπτη και την Παρασκευή, η οποία έδωσε τον τόνο για τις διαπραγματεύσεις που θα ακολουθήσουν έως τις 21 Νοεμβρίου. Τον περασμένο Σεπτέμβριο ο αμερικανός πρόεδρος διακήρυξε ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ότι η κλιματική αλλαγή είναι «η μεγαλύτερη απάτη» και υπέδειξε στους άλλους ηγέτες να σταματήσουν να βάζουν στόχους που στοιχίζουν ακριβά στις χώρες τους.
Η απόφαση της Ουάσιγκτον να εκπροσωπηθεί με χαμηλόβαθμη αντιπροσωπεία στο Μπελέμ έγινε δεκτή μάλλον με ανακούφιση, καθώς εκφράζονταν φόβοι ότι ο Τραμπ θα έστελνε μια ομάδα αποτελούμενη από υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους για να τινάξει στον αέρα τη σύνοδο.
Αμέσως μετά την ορκωμοσία του τον περασμένο Ιανουάριο ο πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε ότι αποσύρει πάλι τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα (ανατρέποντας την απόφαση του προκατόχου του Τζο Μπάιντεν, ο οποίος είχε επαναφέρει τη χώρα στη συμφωνία αποκαθιστώντας τη συμμετοχή των ΗΠΑ, την οποία προσυπέγραψε μεν ο Μπαράκ Ομπάμα το 2015 αλλά ακύρωσε ο Τραμπ στην πρώτη θητεία του). Ο Τραμπ κατήργησε τη θέση του ειδικού απεσταλμένου για το κλίμα, ενώ οι ΗΠΑ θα αποσυρθούν τυπικά από τη Συμφωνία του Παρισιού τον ερχόμενο Ιανουάριο.
Δυσοίωνες προβλέψεις
Εν όψει της συνόδου στο Μπελέμ ο επικεφαλής της αρμόδιας υπηρεσίας του ΟΗΕ (UNFCCC), Σάιμον Στιλ, εκτίμησε – με βάση τα σχέδια εθνικής δράσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης που είχαν καταθέσει έως τότε 60 χώρες – ότι τα αέρια του θερμοκηπίου θα περιορίζονταν μόνο κατά 10% έως το 2035 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2019. Το ποσοστό αντιστοιχεί μόλις στο ένα έκτο της μείωσης των εκπομπών που θα απαιτούνταν για να περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, όπως προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού.
Η συμφωνία του 2015 επήλθε υπό την πίεση της εκτίμησης ότι αν δεν λαμβάνονταν άμεσα μέτρα η υπερθέρμανση θα μπορούσε να φτάσει τους 4 βαθμούς Κελσίου. Υπήρξε μεν πρόοδος τα τελευταία χρόνια, όμως σύμφωνα με την έκθεση που εκπόνησε το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον (UNEP), εφόσον δεν αλλάξουν οι σημερινές πολιτικές, ο πλανήτης οδεύει προς μια υπερθέρμανση της τάξεως των 2,3-2,5 βαθμών Κελσίου, δηλαδή σε σημείο όπου η κατάσταση θα είναι μη αντιστρέψιμη.
Απαιτείται άμεση δράση και αλλαγή παραδείγματος, ειδάλλως δισεκατομμύρια άνθρωποι θα εκτεθούν σε μη βιώσιμες συνθήκες, προειδοποίησε στην εναρκτήρια ομιλία του την Πέμπτη ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, σημειώνοντας ότι εκείνοι που ευθύνονται λιγότερο θα πληρώσουν το μεγαλύτερο κόστος. Χαρακτηριστική είναι η στάση του βρετανού πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ, ο οποίος από τη μια παραδέχεται ότι δεν υπάρχει πλέον συναίνεση μεταξύ των χωρών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και από την άλλη αρνείται να συμβάλει στο ειδικό ταμείο για την προστασία των παρθένων δασών επικαλούμενος τα οικονομικά προβλήματα της χώρας του. Ανάλογα διλήμματα αντιμετωπίζουν και άλλες κυβερνήσεις.
Οι θέσεις του Λούλα
Ο πρόεδρος της Βραζιλίας και οικοδεσπότης της συνόδου, Λούλα ντα Σίλβα, έκανε λόγο για ψευδοδίλημμα μεταξύ ευημερίας και προστασίας του περιβάλλοντος, ενώ κατήγγειλε ότι «εξτρεμιστικές δυνάμεις κατασκευάζουν fake news για το κλίμα για να αποκομίσουν πολιτικά οφέλη», αποφεύγοντας να κατονομάσει τον Τραμπ. Ωστόσο, η άρνηση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί ένα από τα σημεία αιχμής της προπαγάνδας της alt right που εξαπλώνεται και στην Ευρώπη.
Ο βραζιλιάνος πρόεδρος τάχθηκε υπέρ της δημιουργίας ενός «Περιβαλλοντικού Συμβουλίου» που θα συνδέεται με τον ΟΗΕ και θα εξουσιοδοτηθεί για επιτόπιους ελέγχους της τήρησης των δεσμεύσεων – κάτι που θεωρείται βέβαιο πως θα απορρίψουν οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία κ.ά. Ο Λούλα ντα Σίλβα υποστήριξε πρόσφατα ότι δεν υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στους στόχους της συνόδου και στα σχέδια της κυβέρνησής του για την εκμετάλλευση κοιτασμάτων πετρελαίου στις εκβολές του Αμαζονίου. «Αν βρούμε το πετρέλαιο που πιστεύουμε πως υπάρχει, θα κινηθούμε πολύ προσεκτικά ώστε να μη διακινδυνεύσουμε κάτι που είναι πολύτιμο για ολόκληρη την ανθρωπότητα» είπε.
