Σε αποκλειστική συνέντευξη στο «Βήμα», ο καθηγητής Ντιντέρικ Βαντεβάλε, ειδικός στη λιβυκή πολιτική και επικεφαλής αποστολής του Κέντρου Κάρτερ στη Λιβύη , αναλύει την τρέχουσα κατάσταση στη χώρα, τις προκλήσεις της εθνικής συμφιλίωσης και τον ρόλο της Ελλάδας και της ΕΕ.
Υπάρχουν προοπτικές για εθνική συμφιλίωση στη Λιβύη;
«Η κατάσταση στη Λιβύη σήμερα είναι τόσο ασταθής όσο μετά την ανατροπή του Καντάφι το 2011. Η χώρα έχει διασπαστεί σε δύο ανταγωνιζόμενες κυβερνήσεις, η μία με έδρα στη Δυτική Λιβύη και η άλλη στην Ανατολική. Στην πραγματικότητα, χρησιμοποιούν τα έσοδα από το πετρέλαιο για να διατηρούνται στην εξουσία και αυτό συντηρεί την αστάθεια και, ειλικρινά, την απροθυμία να υπάρξει οποιοσδήποτε συμβιβασμός για μια εθνική συμφιλίωση.
Ειδικά η ανάδειξη του Χαλίφα Χαφτάρ ως του ισχυρού άνδρα στο ανατολικό τμήμα της χώρας έχει επιδεινώσει την κατάσταση, ενώ στη Δύση δεν υπάρχει συμφωνία για το πώς θα πρέπει να μοιάζει μια εθνική κυβέρνηση. Οπότε θα έλεγα ότι, τουλάχιστον στο προβλέψιμο μέλλον, οι πιθανότητες για συμφιλίωση είναι ελάχιστες».
- Η τριγωνική σχέση ανάμεσα σε Ελλάδα, Λιβύη, Τουρκία
Εχετε διατελέσει διευθυντής της αποστολής του Κέντρου Κάρτερ στη Λιβύη. Ποιες είναι οι πιο πιεστικές προκλήσεις που αντιμετωπίσατε;
«Το πιο πιεστικό ζήτημα είναι η δημιουργία μιας ενιαίας κυβέρνησης. Αλλά την προσοχή της ΕΕ έχει τραβήξει το πρόβλημα της μετανάστευσης με αφετηρία τη Λιβύη. Η χώρα αποτελεί αφετηρία μεταναστευτικών ροών διότι δεν υπάρχει μια σταθερή κυβέρνηση που να μπορεί να δώσει οποιαδήποτε κατεύθυνση στη μεταναστευτική πολιτική. Υπάρχει ένα κενό εξουσίας και γι’ αυτό χρησιμοποιείται η Λιβύη ως εφαλτήριο προς την Ευρώπη. Σε αυτά προστίθενται οι διεθνείς παράγοντες που δρουν στη χώρα, ιδιαίτερα η Ρωσία στα ανατολικά, στο πλευρό του Χαφτάρ».
Πώς θα χαρακτηρίζατε τον ρόλο των διεθνών παραγόντων στη Λιβύη;
«Η αρχική πρόθεση της διεθνούς επέμβασης το 2011 ήταν η σταθεροποίηση της χώρας. Αλλά όπως παρατήρησε πολύ γρήγορα ο Μπαράκ Ομπάμα, οι διεθνείς παράγοντες έγιναν η κύρια αποσταθεροποιητική δύναμη στη Λιβύη. Ετσι έχουμε τη Ρωσία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Τουρκία να παρεμβαίνουν υποστηρίζοντας διαφορετικές φατρίες. Οπότε χρειάζεται μια διεθνής συμφωνία που θα περιλαμβάνει την ΕΕ, τις ΗΠΑ, σίγουρα και τη Ρωσία, για να βρεθεί μια λύση για τη Λιβύη. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε πλέον να σκεφτόμαστε μια καθαρά λιβυκή λύση αλλά μια διεθνή».
Η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε σημαντικό παράγοντα λόγω του τουρκολιβυκού μνημονίου. Πώς κατάφερε να αποκτήσει τέτοια επιρροή;
«Ανατρέχοντας στην εποχή που ήμουν στη Λιβύη, ακόμη και πριν από την πτώση του Καντάφι, η Τουρκία διατηρούσε πολλά οικονομικά συμφέροντα στη χώρα και καλλιέργησε σκόπιμα τη σχέση με το καθεστώς Καντάφι και, στη συνέχεια, με την κυβέρνηση στην Τρίπολη.
Οπότε ξεκίνησε ως καθαρά οικονομική σχέση που επεκτάθηκε σε μια σειρά άλλων θεμάτων: πολιτιστικών, ζητημάτων που σχετίζονται με το Ισλάμ κ.ο.κ. Η θέση της Τουρκίας εδραιώθηκε μέσω της επιχειρηματικής της κοινότητας στη Λιβύη».
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο αντανακλά ένα γνήσιο εθνικό συμφέρον της Λιβύης ή είναι προϊόν της επιρροής της Τουρκίας στην κυβέρνηση της Τρίπολης;
«Πιστεύω ότι είναι καθαρά ένα συναλλακτικό ζήτημα μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι πέρα από αυτό».
Ποια είναι η εκτίμησή σας για την πρόσφατη ρηματική διακοίνωση της Λιβύης προς τον ΟΗΕ με την οποία διεκδικεί θαλάσσιες ζώνες μέχρι την Κρήτη;
«Η Λιβύη δεν έχει πραγματικά τη δυνατότητα να επεκτείνει τη στρατιωτική της ισχύ για να προστατεύσει αυτό που θεωρεί ως οικονομική ζώνη. Οπότε υποψιάζομαι ότι αποτελεί μέρος της συνεργασίας με την τουρκική κυβέρνηση. Και σίγουρα η Λιβύη δεν μπορεί να ελπίζει ότι η διεθνής κοινότητα θα αναγνωρίσει αυτές τις φιλοδοξίες της».
Δεδομένης της ολοένα και πιο επιθετικής παρουσίας της Τουρκίας και της Ρωσίας στη Λιβύη, ποιους κινδύνους βλέπετε για περαιτέρω αποσταθεροποίηση;
«Αν η Ρωσία αποκτήσει πράγματι μεγαλύτερη παρουσία στη Λιβύη, που θα περιλαμβάνει ένα είδος ημι-ναυτικής βάσης ή κάτι παρόμοιο σε λιβυκό έδαφος, θα προκαλέσει την εμπλοκή των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων, που θα ανησυχούσαν πολύ από μια τέτοια εξέλιξη. Η Ρωσία το γνωρίζει, γι’ αυτό ζυγίζει τη στάση της: υποστήριξη προς τον Χαφτάρ, αλλά όχι άνευ όρων. Εκτιμώ ότι και οι δύο πλευρές, δηλαδή Δύση και Ρωσία, προσέχουν να μη διαβούν το όριο που θα προκαλούσε την άλλη πλευρά να εμπλακεί σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ όσο σήμερα».
Η Ελλάδα, η Ιταλία και η Μάλτα εκφράζουν ανησυχίες για τις αυξανόμενες μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη. Βιώνουμε την απαρχή μιας νέας προσφυγικής κρίσης;
«Δεν νομίζω ότι βιώνουμε νέα μεταναστευτική κρίση, αλλά μια συνεχιζόμενη. Αν σκεφτείτε τα μεταναστευτικά μοτίβα από το 2011, αρχικά οι περισσότεροι μετανάστες έφευγαν από τη Δυτική Λιβύη. Η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Τρίπολης κατάφερε να καταλήξει σε μια σειρά συμφωνιών με τους Ευρωπαίους – που έχουν δαπανήσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για να κρατήσουν τους μετανάστες στη Λιβύη, συχνά σε συνθήκες απάνθρωπες – και αυτό λειτούργησε σε κάποιον βαθμό. Αλλά τα τελευταία πέντε-έξι χρόνια τα μεταναστευτικά μοτίβα μετατοπίστηκαν προς τα ανατολικά, προς την περιοχή που ελέγχει ο Χαφτάρ. Κατά κάποιον τρόπο, οι πολιτικές των Ευρωπαίων μετέφεραν το μεταναστευτικό πρόβλημα από τη Δυτική στην Ανατολική Λιβύη. Η κρίση θα συνεχίζεται όσο υπάρχει το θεμελιώδες ζήτημα, δηλαδή το κενό εξουσίας στη χώρα».
Σας εξέπληξε το ότι ο ευρωπαίος επίτροπος Μετανάστευσης και οι υπουργοί Ελλάδας, Ιταλίας και Μάλτας εκδιώχθηκαν από την Ανατολική Λιβύη την περασμένη εβδομάδα ως «ανεπιθύμητοι»;
«Ο λόγος που έπρεπε να φύγουν ήταν ότι ξεκίνησαν από την Τρίπολη και μετά θα πήγαιναν στη Βεγγάζη. Ο Χαφτάρ είπε ότι αν οι Ευρωπαίοι ήθελαν να μιλήσουν για το Μεταναστευτικό, θα έπρεπε να διαπραγματευτούν μαζί του και με την “κυβέρνησή του” που δεν είναι διεθνώς αναγνωρισμένη. Οπότε η ευρωπαϊκή αντιπροσωπεία δεν μπορούσε να καθίσει στο ίδιο τραπέζι με τον Χαφτάρ και την αποκαλούμενη κυβέρνησή του, γιατί εμμέσως αυτό θα σήμαινε αναγνώριση.
Οσο η αντιπροσωπεία βρισκόταν καθ’ οδόν προς τη Βεγγάζη, έγινε σαφές ότι δεν θα καθόταν να συνομιλήσει με τον Χαφτάρ και την αποκαλούμενη κυβέρνησή του. Τότε ο Χαφτάρ είπε ότι ήταν πλέον ανεπιθύμητοι.
Δήλωσε ότι μπήκαν παράνομα στη Λιβύη και έδειξαν περιφρόνηση προς την κυριαρχία της – όλα αυτά, φυσικά, είναι αποκυήματα της φαντασίας του, διότι δεν είναι αρμόδιος να αποφασίζει ποιος βρίσκεται νόμιμα στη χώρα. Το Μεταναστευτικό είναι ένα πολύ ισχυρό χαρτί που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο Χαφτάρ έναντι της Ευρώπης. Στην προκειμένη περίπτωση, του γύρισε μπούμερανγκ, αλλά είμαι βέβαιος ότι θα δούμε νέες αντιπροσωπείες να πηγαίνουν στην Ανατολική Λιβύη».
