Εχοντας στην κατοχή τους, εκτός πολλών άλλων βραβείων, δύο Χρυσούς Φοίνικες για τη «Ροζετά» (1999) και «Το παιδί» (2005), καθώς επίσης αρκετές ακόμα συμμετοχές στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ των Καννών, οι αδελφοί Λικ και Ζαν-Πιερ Νταρντέν δεν χρειάζονται συστάσεις. Οπως ο Κεν Λόουτς στην Αγγλία, οι Βέλγοι Νταρντέν, με ταινίες όπως οι προαναφερθείσες αλλά και «To παιδί με το ποδήλατο», «Δύο ημέρες, μία νύχτα», «Η υπόσχεση» και «Ανάμεσά μας», είναι εδώ και πολλά χρόνια φορείς ενός κοινωνικού, απολύτως ανθρώπινου κινηματογράφου που, ακόμα και όταν έχει αδυναμίες, συγκινεί και προβληματίζει.
Η τελευταία ταινία τους «Νεαρές μητέρες», που προβάλλεται στις αίθουσες από την περασμένη Πέμπτη σε διανομή Σπέντζος Φιλμ, ανήκει στις πολύ καλές στιγμές τους. Εδώ οι Νταρντέν, 73 χρονών ο Ζαν-Πιερ και 71 ο Λικ, παρακολουθούν την προσπάθεια που κάνουν γυναίκες οι οποίες έγιναν μητέρες στην εφηβεία (ενώ δηλαδή οι ίδιες παραμένουν ακόμα παιδιά) να βρουν τρόπους να μεγαλώσουν σωστά τα δικά τους παιδιά. Είτε με τις ίδιες δίπλα τους είτε – αν πρέπει – όχι. Γιατί το παιδί και το μέλλον του έχουν μεγαλύτερη σημασία από το «εγώ» και το «τώρα».
«Το σχέδιο των “Νεαρών μητέρων” είχε ξεκινήσει διαφορετικά από αυτό που βλέπουμε στην οθόνη» πληροφόρησαν το «Βήμα» οι Νταρντέν στις Κάννες, σε μια συνάντηση που έγινε την τελευταία μέρα του φεστιβάλ και πριν από τη βράβευση της ταινίας με το βραβείο σεναρίου. Αρχική σκέψη των αδελφών ήταν η ιστορία μίας μόνο μητέρας που αναγκάζεται να απευθυνθεί σε ένα ίδρυμα υποστήριξης γιατί δεν έχει τη δυνατότητα να συντηρήσει μόνη το βρέφος της. «Οταν όμως επισκεφθήκαμε αυτό το ίδρυμα, που είναι το ίδιο που βλέπουμε στην ταινία, συγκλονιστήκαμε, πρώτον, από το πόσες γυναίκες βρίσκονταν εκεί και, δεύτερον, με όλη τη δουλειά που γίνεται σε αυτά τα ιδρύματα σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση των μητέρων και την ψυχολογία τους».
Οι δημιουργοί έζησαν για λίγο από πρώτο χέρι όλο το σκηνικό που αφορούσε τις μητέρες με τα παιδιά τους, «τις χαρές, τις λύπες, το κλάμα, τη ζωντάνια» όπως είπαν. Και έτσι αποφάσισαν να «απλώσουν» την ταινία παρακολουθώντας τις ιστορίες πέντε μητέρων και των παιδιών τους. «Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και εφόσον τα δεδομένα των περιστατικών δεν έχουν ομοιότητες μεταξύ τους, αποφεύγεται η επανάληψη» είπαν.
Με ύφος ντοκιμαντέρ
Ολες σχεδόν οι ταινίες των βέλγων αδελφών έχουν μέσα τους ένα στοιχείο ντοκιμαντέρ ώστε να τονίζεται όσο το δυνατόν περισσότερο ο ρεαλισμός των καταστάσεων που περιγράφουν. Το ίδιο συμβαίνει και στις «Νεαρές μητέρες» και ένας από τους τρόπους για να επιτευχθεί αυτό ήταν η επιλογή μη επαγγελματιών ηθοποιών για τους περισσότερους ρόλους των μητέρων. «Θεωρήσαμε ότι στην προκειμένη περίπτωση αυτό θα λειτουργούσε καλύτερα» είπαν τα αδέλφια, που επέλεξαν τις πέντε μητέρες έχοντας δει σε οντισιόν περίπου πενήντα. «Ελάχιστα πρόσωπα στην ταινία έχουν επαγγελματική εμπειρία ως ηθοποιοί» συμπλήρωσαν. «Το κριτήριο της επιλογής μας ήταν να τσεκάρουμε τις αντιδράσεις αυτών των γυναικών μέσα από απλούς διαλόγους. Οσο λιγότερα έδειχναν να ξέρουν τόσο το καλύτερο για εμάς. Η αυθεντικότητα ήταν πάντα προτεραιότητά μας».
Κάποια στιγμή ρώτησα τους Νταρντέν πώς εξηγούν το γεγονός ότι μετά από τόσα χρόνια πάλης, υποτίθεται, προς βελτίωση των πραγμάτων στις κοινωνίες, ο κόσμος μας έχει φθάσει στο σημείο να φέρνει κορίτσια που βρίσκονται στην τρυφερή ηλικία των 15 χρόνων στη δύσκολη θέση να πρέπει να λάβουν αποφάσεις ενηλίκων και οι αποφάσεις αυτές να είναι ακόμα και η εγκατάλειψη των βρεφών τους. «Είναι αλήθεια ότι η κατάσταση έχει φθάσει σε τραγικά σημεία και ο λόγος, πιστεύουμε, είναι η οικογένεια ή η έλλειψη οικογένειας» απάντησαν.
«Πολλές από αυτές τις κοπέλες δεν έχουν οικογένεια ή, κι αν έχουν, η οικογένειά τους απλώς δεν ενδιαφέρεται για αυτές και το καλό τους. Με άλλα λόγια, δεν βρίσκουν υποστήριξη από τις οικογένειές τους και συν τοις άλλοις, για διαφορετικούς λόγους η καθεμία, δεν μπορούν να κάνουν έκτρωση. Γι’ αυτό και θεωρούμε πολύ σημαντικό που υπάρχουν αυτά τα ιδρύματα στήριξης, τα οποία μπορούν να προσφέρουν μια ανάσα στη δυστυχία. Μετά γνώσεως λέμε ότι γίνεται σοβαρή δουλειά εκεί. Γιατί αυτό που οι κοπέλες μαθαίνουν στα ιδρύματα, όπως αυτό που βλέπουμε στην ταινία, και με εκπαιδεύτριες κυρίως γυναίκες, είναι πώς να ελέγξουν την κατάστασή τους και πώς να αναλάβουν την ευθύνη των δικών τους μωρών. Ακόμα και αν η απόφαση να δώσουν το παιδί τους για υιοθεσία ή για να ανατραφεί με μια ανάδοχη οικογένεια είναι μια δική τους απόφαση. Αυτό είναι που εμείς θεωρούμε πολύ σημαντικό. Και είναι απόρροια σωστής εκπαίδευσης και ειλικρινούς ενδιαφέροντος τρίτων για την κατάστασή τους. Τα ιδρύματα αυτά είναι χώροι αντίστασης απέναντι στην κοινωνική μοίρα που έρχεται σε σύγκρουση μαζί τους».
Στιγμιότυπο από τα γυρίσματα της ταινίας. Οι δύο σκηνοθέτες είπαν ότι προτίμησαν την αυθεντικότητα σε σχέση με την κινηματο-γραφική εμπειρία των ηθοποιών τους
Το παν είναι η εκπαίδευση
Ερωτώμενοι για τη θέση τους απέναντι στην εγκυμοσύνη κοριτσιών που δεν είναι ενήλικα, γεγονός που ως γνωστόν κρύβει πολύ πιο σκοτεινές καταστάσεις, οι αδελφοί Νταρντέν ανέφεραν ότι «είναι μια πραγματικότητα της ζωής πολύ πιο σύνθετη και περίπλοκη για να αποτυπωθεί στην οθόνη μέσω μιας ταινίας μυθοπλασίας. Είναι πολύ κρίμα που ένα μεγάλο ποσοστό της νεολαίας, ανάμεσα στα 14 με 16, δεν αφιερώνει κάποιον χρόνο στη μελέτη τού τι σημαίνει να ζεις με έναν σύντροφο ή να ζευγαρώνεις μαζί του».
Οι αδελφοί Νταρντέν έδωσαν ως παράδειγμα την ιστορία της Πέρλα, μιας από τις κοπέλες στην ταινία τους, που είναι εμπνευσμένη από την αληθινή ιστορία μιας κοπέλας που ήθελε να γίνει μητέρα με τη φαντασίωση ότι έτσι θα αποκτούσε κοινωνικό στάτους. «Αυτό είναι φαινόμενο συχνό κοριτσιών που καταλήγουν τελικά στα ιδρύματα με ένα μωρό στα χέρια τους που δεν ξέρουν τι να το κάνουν. Και αυτό διότι παρασύρθηκαν από τις δικές τους μανάδες και πίστεψαν ότι ο νεαρός με τον οποίο έκαναν το παιδί θα έμενε μαζί τους για πάντα, ενώ εκείνος κάποια στιγμή τις βαρέθηκε και τις εγκατέλειψε».
Ευθύνη και επιλογή είναι πυλώνες στην ιδεολογία του σινεμά των αδελφών Νταρντέν και ο βασικός λόγος είναι ο εξής: «Είμαστε με τα θύματα στα οποία δεν αρέσει να είναι θύματα» είπαν. «Οι χαρακτήρες των ταινιών μας κοιτάζουν την ευθύνη κατάματα και αυτό σημαίνει ότι δεν αποδέχονται την ήττα γιατί είναι μαχητές».
Για τους Νταρντέν, «το ότι είσαι θύμα δεν σημαίνει ότι δεν θα κάνεις κάτι για αυτό. Το ότι είσαι θύμα δεν σημαίνει ότι δεν θα πάρεις μια απόφαση ή ότι δεν θα κάνεις μια επιλογή. Το ότι είσαι θύμα δεν σημαίνει ότι δεν θα βάλεις τα δυνατά σου για να κερδίσεις μια καλύτερη θέση σε αυτή τη ζωή. Αυτός είναι ο στόχος των ταινιών μας». Οι Νταρντέν πιστεύουν ότι το άτομο μπορεί να πάρει μια απόφαση ανεξαρτήτως συνθηκών που το περιβάλλουν και αυτό θέλουν να το δείξουν. «Εδώ, αυτές οι κοπέλες αντιδρούν μπροστά στη μοίρα που προσπαθεί να τις εξαφανίσει».
«Κατά βάθος πιστεύουμε ότι ο κόσμος μας εξακολουθεί να έχει καλοσύνη, γλυκύτητα και ευγένεια – αρκεί να ξέρεις πού να τα αναζητήσεις όλα αυτά. Ισως να ακουγόμαστε ρομαντικοί και ονειροπόλοι. Ισως να είμαστε όντως»
Ενας για όλους, όλοι για έναν
Πέρα όμως από την ατομική ευθύνη, είναι εμφανές ότι η ταινία «Νεαρές μητέρες» προασπίζει και την αναγκαιότητα της ομαδικής σκέψης, του συνόλου. Υπάρχουν φορές που, όπως η ταινία δείχνει, τα κορίτσια βρίσκουν συμπαράσταση στα πρόσωπα κοριτσιών σε ανάλογη θέση με τη δική τους.
«Είναι δύσκολο να εξηγήσουμε γιατί φτιάξαμε χαρακτήρες έτσι όπως τους βλέπουμε στην ταινία, αλλά είναι αλήθεια ότι στον κόσμο που ζούμε σήμερα, τον κόσμο των παιχνιδιών εξουσίας, του χρήματος και του ατομικισμού, είναι σημαντικό να βρίσκει κανείς καταφύγια στα οποία μπορούν να λειτουργήσουν η ομαδικότητα, η αλληλοβοήθεια και η σύμπνοια. Κατά βάθος πιστεύουμε ότι ο κόσμος μας εξακολουθεί να έχει καλοσύνη, γλυκύτητα και ευγένεια – αρκεί να ξέρεις πού να τα αναζητήσεις όλα αυτά. Ισως να ακουγόμαστε ρομαντικοί και ονειροπόλοι. Ισως να είμαστε όντως».
Οι ηθοποιοί Λουσί Λαριέλ (αριστερά) και Τζανέινα Χαλόι κρατούν τα κινημα-τογραφικά παιδιά τους σε σκηνή από τις «Νεαρές μητέρες» των αδελφών Νταρντέν
«Μια σπίθα φωτός στο σκοτάδι»
Στο παρελθόν, πολλές ταινίες των Νταρντέν κοιτάζουν κατάματα την πραγματικότητα αφήνοντας κατά μέρος την ελπίδα. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στις «Νεαρές μητέρες». «Ορισμένες φορές η πραγματικότητα των ηρώων που διαχειρίζεσαι είναι τέτοια που δεν σου επιτρέπει να δεις το ποτήρι μισογεμάτο και όχι μισοάδειο» είπαν τα αδέλφια.
«Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση επιλέξαμε να επιτρέψουμε μια σπίθα φωτός να δώσει λίγη λάμψη στο σκοτάδι. Ο ρόλος της μυθοπλασίας είναι να δώσει πιθανότητες στην πραγματικότητα και στην περίπτωση αυτών των γυναικών η πιθανότητα, κατά μία έννοια, είναι η ελπίδα. Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν ζητήματα φτώχειας, μετανάστευσης και κληρονομικότητας αυτών από μια γενιά στην άλλη. Ομως εδώ, οι γυναίκες αυτές μάχονται. Μάχονται για να αλλάξουν τη ζωή τους».
