Ανεπτυγμένη σε τρεις ολόκληρους ορόφους στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς, η έκθεση «1821 Πριν και Μετά» ανέδειξε ότι η Επανάσταση δεν ήταν ένα γεγονός αλλά η κορύφωση μιας διαδικασίας η οποία συνεχίζεται με την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Εκθεσιακός πυρήνας, τα χιλιάδες αντικείμενα που είχε συγκεντρώσει ο ιδρυτής του Μουσείου, Αντώνης Μπενάκης, που κατηγοριοποιούνται σε «τεκμήρια πολυτελή, τεκμήρια της καθημερινότητας, τεκμήρια της κάθε είδους διοίκησης των Ελλήνων, τεκμήρια αστικής και λαϊκής τέχνης, τεκμήρια εμπορίου, τεκμήρια πολέμου», όπως εξηγούν οι δύο χαλκέντεροι επιμελητές της έκθεσης, οι ιστορικοί Τάσος Σακελλαρόπουλος και Μαρία Δημητριάδου, των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη. Η έκθεση εμπλουτίστηκε με υλικό και άλλων φορέων, από το Μουσείο του Λούβρου μέχρι ιδιωτικές συλλογές, παρασύροντας τον επισκέπτη σε ένα ταξίδι στην καθημερινότητα των Ελλήνων της εποχής, δείχνοντας χειροπιαστά τις ευαισθησίες, τα όνειρα και τις ελπίδες τους. Το υλικό που συλλέχθηκε και οργανώθηκε με ερευνητικό μόχθο, πολύτιμη πηγή για μελετητές και εκπαιδευτικούς, παρουσιάζεται στις σελίδες του καταλόγου της έκθεσης: Χρυσοποίκιλτα οθωμανικά φιρμάνια, πολυτελή κουτάλια από ταρτατούγα και κοράλλι για το σερβίρισμα του γλυκού, πορτολάνοι του 17ου αιώνα. Εγγραφα των Φιλικών γραμμένα σε μυστικό κώδικα. Η σπάθα του Οδυσσέα Ανδρούτσου, το περίφημο πορτρέτο του Μπάιρον από τον Τόμας Φίλιπς (Συλλογή Εργων Τέχνης της βρετανικής κυβέρνησης), φιλελληνικά ρολόγια, ο Οθωνας με το Διάταγμα Ιδρυσης της Εθνικής Τράπεζας στον πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα (Συλλογή Εθνικής Τράπεζας), σφραγίδες του Καποδίστρια. Τα κηδειόσημα των πρωταγωνιστών της Επανάστασης, που σηματοδοτούν το πέρασμα από την Επανάσταση ως βιωμένο γεγονός στην αναπαράστασή της μέσα από την τέχνη και την εκπαίδευση. Ξύλινες φιγούρες των αγωνιστών από τη συλλογή του Διονύση Φωτόπουλου, τα εγκαίνια της διώρυγας της Κορίνθου στους μνημειώδεις πίνακες του Κωνσταντίνου Βολανάκη (συλλογές Τράπεζας της Ελλάδος, Αlpha Bank), τραπεζογραμμάτια του νέου κράτους, επετειακά σπιρτόκουτα, το άγαλμα του Κοραή από τον Γιάννη Παππά. Την έκδοση χαιρετίζει η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και οι επικεφαλής των φορέων που συνεργάστηκαν στη δημιουργία της. Ο πλούτος των τεκμηρίων πλαισιώνεται από σύντομα μελετήματα (Δημήτρης Δημητρόπουλος, Αννα Αθανασούλη – Βαγγέλης Σαράφης – Μιχάλης Φέστας, Λίνα Λούβη, Χάρις Κανελλοπούλου) που παρουσιάζουν το ιστορικό πλαίσιο και κατατοπιστικά σημειώματα των επιμελητών της έκθεσης. Εκθέματα και τεκμηρίωση Μικρότερο σε αριθμό εκθεμάτων και συνεργασιών, με υψηλότερο βαθμό διαμεσολάβησης στην επικοινωνία εκθεμάτων – κοινού αλλά καινοτόμο στη χρήση της τεχνολογίας με διαδραστικά εκθέματα βασισμένα, λόγου χάριν, στη Χάρτα του Ρήγα ή στα Ελληνικά Χρονικά του Μάγερ, το εκθεσιακό πρόγραμμα «ΕΠΑΝΑCYΣΤΑΣΗ ΄21» της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, με μια κεντρική έκθεση στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (ΕΙΜ), μια πλωτή έκθεση και περιφερειακές εκθέσεις σε μουσεία και πολιτιστικούς φορείς σε όλη την Ελλάδα, υπό την αιγίδα του ΥΠΠΟΑ, έχει έναν παιδευτικό χαρακτήρα που απλώνεται σε όλη την επικράτεια, φέρνοντας την αφήγηση του Αγώνα – με τρόπο ενιαίο μεν, αναδεικνύοντας τις τοπικές συμβολές δε – κοντά στο κοινό των Ιωαννίνων, του Μεσολογγίου, της Δημητσάνας, του Ναυπλίου, της Χίου, της Υδρας και άλλων κέντρων της Επανάστασης. Στον κατάλογο της έκθεσης, τα κειμήλια και το αρχειακό υλικό από τις συλλογές του ΕΙΜ αλλά και ιδιωτικές συλλογές παρουσιάζονται σε 607 λήμματα, τα οποία συνοδεύονται από αναλυτικά μελετήματα που υπογράφουν γνωστοί ιστορικοί και άλλοι μελετητές (Θάνος Βερέμης, Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου, Μαρία Ευθυμίου, Αννα Καρακατσούλη, Ολγα Κατσιαρδή, Γιάννης Κόκκωνας, Παρασκευάς Κονόρτας, Χριστίνα Κουλούρη, Ιωάννης Κ. Μαζαράκης-Αινιάν, Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Τζελίνα Χαρλαύτη). Στον εντυπωσιακό, μεγάλου σχήματος και ιδιαίτερης αισθητικής τόμο, με τη φροντίδα του γραφίστα Δημήτρη Παπάζογλου, δεν είναι τόσο τα εκθέματα που πρωταγωνιστούν όσο η τεκμηρίωσή τους. Λιθογραφίες και όπλα, το ρολόι τσέπης του Μάρκου Μπότσαρη, η σημαία του Φιλικού Γεώργιου Σισίνη, προκρίτου Γαστούνης, το κράνος του Μπάιρον, σχεδιασμένο βάσει ομηρικών περιγραφών του οπλισμού των Αχαιών, το αναμνηστικό μετάλλιο της εκατονταετηρίδος της Εξόδου του Μεσολογγίου, επιστολές, σφραγίδες, επετειακές αφίσες εμπνέουν στις λεζάντες, που υπογράφουν οι επιμελητές του ΕΙΜ, μικροσκοπικές ιστορικές ή εικαστικές πραγματείες ή μικρές βιογραφίες. Με πλούσια βιβλιογραφία για καθεμία από τις βασικές θεματικές της έκθεσης (η προετοιμασία, οι άνθρωποι, ο Αγώνας στη θάλασσα, πολιτική και διπλωματία, μνήμη του 1821…), ο τόμος, τον οποίο προλογίζει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, αποτελεί εξαιρετικό οδηγό στην αναψηλάφηση της μνήμης και στον αναστοχασμό των αφηγήσεων για το 1821 στη διάρκεια των 200 χρόνων που μεσολάβησαν. {TIT}1821 Πριν και Μετά. Ελληνες και Ελλάδα. Επανάσταση και κράτος{TIT}{EKD}Επιμέλεια Τάσος Σακελλαρόπουλος, Μαρία Δημητριάδου.Συνέκδοση Μουσείο Μπενάκη, Τράπεζα της Ελλάδος, Εθνική Τράπεζα, Alpha Bank, 2021, σελ. 1.226, τιμή 45 ευρώ {EKD}{TIT}ΕΠΑΝΑCΥΣΤΑΣΗ ‘21{TIT}{EKD}Επιμέλεια Νατάσα Καστρίτη, Ρεγγίνα Κατσιμάρδου.Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος/ Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα 2021, σελ. 623, τιμή 50 ευρ{EKD}ώ