Βιβλία που ξεχώρισα(ν) στον 21ο αιώνα γιατί αντιπροσωπεύουν το λογοτεχνικό πνεύμα της εποχής (αυτοαναφορικότητα, αποστροφή προς τα μεγάλα αφηγήματα, χρήση πολυεθνολέκτων και μειονοτικών ιστοριών ως απαίτηση ορατότητας) ή βιβλία που καθόρισαν τη δική μου σκέψη και συγγραφική πορεία;
Ενα μείγμα των δύο, μαζί με την απόρριψη του πνεύματος «εύκολης καταγγελίας» που ανθεί στις μέρες μας.
Ξεκινώ με ένα βιβλίο στο μεταίχμιο του αιώνα: 1999 στην Αγγλία, (α΄ ελληνική έκδοση στις εκδόσεις Λιβάνη, 2002· σημερινή κυκλοφορία, εκδ. Διόπτρα, 2024). Η Ατίμωση του Τζ. Μ. Κούτσι ήταν για μένα ένα βιβλίο ηθικής ενηλικίωσης: μια ιστορία στη μετα-Απαρτχάιντ Νότια Αφρική, όπου όλοι είναι θύτες και όλοι θύματα και εξιλέωση δεν υφίσταται ποτέ και για κανέναν. Αυτή η επιμονή του Κούτσι να απορρίπτει το ασπρόμαυρο, να μιλάει με αποχρώσεις, είναι για μένα το ίδιον της μεγάλης λογοτεχνίας. Ερχεται δε σε πλήρη αντίθεση με το γενικό κλίμα του 21ου αιώνα: την περιχαράκωση στη «δική μας» αλήθεια. Γι’ αυτό ακριβώς βρίσκω το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον, Αργοναύτες (εκδ. Αντίποδες, 2020), το ευαγγέλιο της σύγχρονης πολιτικής γραφής, ένα βιβλίο-επανάσταση: γιατί, ενώ αναμετράται με ένα κατεξοχήν πολωτικό κοινωνικό ζήτημα της εποχής μας, ένα ζήτημα που εργαλειοποιείται στον βωμό ιδεοληψιών – την τρανς ταυτότητα –, η Νέλσον το κάνει με τέτοια αγάπη και αποδοχή που παύει, μαγικά, να είναι ζήτημα. Η γραφή της, προσεκτική, ακριβοδίκαιη, είναι ένας φάρος ανεκτικότητας στον κόσμο τής πανταχού παρούσας βίας που περιγράφει ο Κούτσι.
Κι αν αυτός είναι ο εξωτερικός κόσμος του 21ου αιώνα (μια διχασμένη φανατική ανθρωπότητα που δεν ξέρει ότι έχει ανάγκη από αλληλοκατανόηση κι αγάπη), υπάρχει και ο εσωτερικός κόσμος των συγγραφέων, για τον οποίο μιλούν αφοπλιστικά ο B. Γκ. Ζέμπαλντ και ο Ορχάν Παμούκ: ο πρώτος προσπαθώντας να αναμετρηθεί με τη μνήμη και το τραύμα, ο δεύτερος μιλώντας για την αποσπασματική κι επιτελεστική φύση κάθε αφηγήματος. Δυστυχώς ο Ζέμπαλντ μάς άφησε στις αρχές του αιώνα, αλλά τα βιβλία του ανήκουν (όπως και του Κούτσι) σε όσους απογόνους του 20ού αιώνα προσπαθούν να αναμετρηθούν με το Κακό που έσπειρε ο αιώνας αυτός. Μπορεί να μην έζησε να δει ότι στις μέρες μας ξεχνούμε και να ανατρέπουμε αυτές τις μνήμες, η εμμονή του όμως με τα αρχεία και την προσωπική σύνδεση με το παρελθόν (κάτι που κάνει εξαίσια και ο Παμούκ στο Σπίτι της Σιωπής, α΄ ελληνική έκδοση στις εκδόσεις Ωκεανίδα 2008· σημερινή κυκλοφορία, εκδ. Πατάκη, 2021) – αλλά και στα δοκίμιά του περί μνημονικής επιμέλειας, The Innocence of Memories, The Innocence of Objects – αποτελεί για μένα, εκτός από οδηγό γραφής, ένα ακόμα μέσο διαπραγμάτευσης της πορείας της ανθρωπότητας και της θέσης του καθενός μας εντός της.
Η κυρία Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη είναι ποιήτρια και μεταφράστρια.
