Ένας άνδρας νεαρής ηλικίας, μάλλον φοιτητής αν κρίνω από τη στάση που κατέβηκε, διάβαζε το «Βάινλαντ» (εκδ. Χατζηνικολή) του Τόμας Πίντσον στο λεωφορείο. Η ανάγνωση του συγκεκριμένου συγγραφέα, όχι μόνο στα καθίσματα των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, αλλά και στο σαλόνι κάποιου, υπό άλλες συνθήκες, θα μου προκαλούσε ένα μικρό πετάρισμα στο μάτι. Τον Οκτώβριο του 2025, βέβαια, δεν προκαλεί την παραμικρή εντύπωση.
Ζούμε στην εποχή του «brodernism», του «performative reading» και της αλυσιδωτής αντίδρασης που προκαλεί οτιδήποτε απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Στην συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια ταινία, αυτή του Πολ Τόμας Άντερσον. Η «Μια μάχη μετά την άλλη», που συζητιέται και παρακολουθείται έντονα το τελευταίο διάστημα, είναι εμπνευσμένη από το βιβλίο του Πίντσον και ο συγγραφέας που κινείται στις σκιές, ήρθε ξανά στο φως μετά το «Έμφυτο Ελάττωμα» (2014) – πάλι από τον Πολ Τόμας Άντερσον.
Το perfomartive reading απέκτησε πρόσφατα ένα «αδελφάκι»,το «brodernism», λες και εξαντλήσαμε το πρώτο και είχαμε ανάγκη από κάτι νέο. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα άτομα που διαβάζουν πολύ μεγάλα σε έκταση μυθιστορήματα, συχνά μεταφρασμένα, γραμμένα και κυρίως αναγνωσμένα από άντρες – γι’ αυτό και το «bro» (σ.σ. αδελφός). Όσο για το δεύτερο συνθετικό προέρχεται από το «modernism» (μοντερνισμός).
Τι είναι το brodernism
Ο όρος «brodernism» ανήκει στον Φεντερίκο Περελμάτερ, μετά από ένα κείμενό του στους Los Angeles Review of Books το 2025, το οποίο επικρίνει τους σύγχρονους Αμερικανούς κριτικούς για την τάση τους να επαινούν και να προωθούν ορισμένα «μαξιμαλιστικά», «δύσκολα» και «αβανγκάρντ» μεταφρασμένα έργα όπως αυτά του Λάσλο Κρασναχορκάι.
«Το να διαβάζεις – και να δηλώνεις ότι έχεις διαβάσει – μεταφρασμένη λογοτεχνία σημαίνει ότι έχεις καλό γούστο και είσαι έξυπνος, ένας σύγχρονος κοσμοπολίτης σε μια εποχή κατεστραμμένου επαρχιωτισμού», γράφει ο Περελμάτερ σε ένα σημείο.
Ο Τόμας Πίντσον, όσο αστείο και αν ακούγεται κάτι τέτοιο στους φανατικούς αναγνώστες του, που τις τελευταίες μέρες έχουν έναν ακόμη λόγο να χαίρονται μιας και κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο, «Shadow Ticket», είναι viral. O πολύπλοκος μεταμοντέρνος συγγραφέας, παρά τη μηδενική διάθεση που δείχνει για προβολή, απασχολεί αυτή τη στιγμή δύο συγγενικούς, αλλά διαφορετικούς κύκλους: τους λογοτεχνικούς και τους κινηματογραφικούς.
Το σημαντικότερο, βέβαια, είναι ότι απασχολεί και τους χρήστες των social media, τους ανθρώπους δηλαδή που δημιούργησαν και πρόσθεσαν στην ήδη επιβαρυμένη από νεωτερισμούς και «τάσεις», καθημερινότητά μας, το «brodernism» και το «performative reading».
Όταν σε κρίνουν για αυτά που διαβάζεις
Το να διαβάζεις σε δημόσιο χώρο, σε μια πλατεία ή μία καφετέρια για παράδειγμα, είναι συνηθισμένο. Το να σε κρίνουν γι’ αυτό, επίσης – τουλάχιστον στα social media. To «performative reading», το να διαβάζει κανείς επιφανειακά, χωρίς να εμβαθύνει και χωρίς στο τέλος να συγκρατεί τίποτα από το βιβλίο, δίνοντας απλώς μια παράσταση στους γύρω του ώστε να τους εντυπωσιάσει, εκνευρίζει του βιβλιόφιλους.
Αυτό δεν συμβαίνει με όλα τα βιβλία, αλλά με αυτά που θεωρούνται «σοβαρά», που ανήκουν στην υψηλή λογοτεχνία. Αν διαβάζεις Φόκνερ στο μετρό, τότε οι πιθανότητες να σε κατηγορήσουν για «performative reading» είναι πολλές.
Κάπως έτσι και εγώ, λόγω των social media αλλά και της ταμπέλας «συστηματικός αναγνώστης» που αναβοσβήνει πάνω από το κεφάλι μου (επικίνδυνος συνδυασμός), έγινα καχύποπτος απέναντι στα άτομα που διαβάζουν Πίντσον ή, ας πούμε, το «Infinite Jest» του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας σε δημόσιους χώρους. Δεν θα έπρεπε, ειδικά στην περίπτωση του Πίντσον.
Κυκλοφόρησε μια ταινία εμπνευσμένη από το έργο του, είναι απόλυτα λογικό ένας άνθρωπος να τον αναζητήσει και να τον διαβάσει. Κάποιες φορές είναι αυτό και τίποτα παραπάνω. Οφείλω, λοιπόν, μια συγγνώμη στον νεαρό που διάβαζε το «Βάινλαντ» στο λεωφορείο γιατί η αντανακλαστική μου σκέψη μόλις τον αντίκρισα δεν ήταν ιδιαίτερα καλή.
Μήπως, τελικά, ο νεαρός στο λεωφορείο δεν ήταν performative, αλλά brodernist όπως και όλοι εμείς που διαβάζουμε μεταφρασμένη λογοτεχνία; Ή μήπως δεν θα έπρεπε να ασχολούμαστε με όρους που εμφανίζονται στα social media, άρα σε μια οθόνη, για να κρίνουν κάτι που εμφανίζεται στο χαρτί και προσφέρει μια αυθεντική εμπειρία όπως είναι το διάβασμα ενός βιβλίου; Μάλλον το δεύτερο, φίλοι brodernists.
