Η νέα έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον Έλεγχο του Καπνίσματος (Ιούνιος 2025) αποτυπώνει μία εντυπωσιακή πρόοδο στον περιορισμό της χρήσης καπνού παγκοσμίως. Περισσότεροι από έξι δισεκατομμύρια άνθρωποι προστατεύονται πλέον από τουλάχιστον ένα αποτελεσματικό μέτρο της δέσμης MPOWER, ωστόσο η απειλή παραμένει, ιδίως για τις νεότερες ηλικίες και μέσα από νέα προϊόντα νικοτίνης. Η μάχη απέναντι στη βιομηχανία καπνού συνεχίζεται σε όλα τα μέτωπα: υγειονομικό, πολιτικό και οικονομικό.
Εφαρμογή των μέτρων MPOWER
Σύμφωνα με την έκθεση, πάνω από 6,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι —το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού— καλύπτονται από τουλάχιστον ένα μέτρο της δέσμης MPOWER σε επίπεδο βέλτιστης πρακτικής. Πρόκειται για πενταπλάσια αύξηση σε σχέση με το 2007.
Τέσσερις χώρες έχουν πλήρως εφαρμόσει όλα τα μέτρα της στρατηγικής του ΠΟΥ, ενώ άλλες επτά απέχουν μόλις ένα μέτρο από την πλήρη συμμόρφωση.
Εντυπωσιακά αποτελέσματα
Η εφαρμογή πολιτικών ελέγχου του καπνίσματος είχε μετρήσιμη επίδραση καθώς 150 χώρες καταγράφουν μείωση στα ποσοστά καπνίσματος ενώ 56 χώρες βρίσκονται σε τροχιά επίτευξης του στόχου μείωσης κατά 30% έως το 2025.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η πρόοδος στις προειδοποιήσεις υγείας, καθώς ο αριθμός των χωρών με γραφικές προειδοποιήσεις αυξήθηκε από 9 το 2007 σε 110 το 2024.
Πλήρεις απαγορεύσεις καπνίσματος σε εσωτερικούς δημόσιους χώρους, χώρους εργασίας και μεταφορές καλύπτουν πλέον 2,6 δισ. ανθρώπους σε 79 χώρες (41% των χωρών), σχεδόν οκταπλάσια αύξηση από το 2007.
Ανησυχία για το νεανικό κάπνισμα και τα ηλεκτρονικά προϊόντα (ENDS)
Παρά τις επιτυχίες, η χρήση καπνικών και νικοτινούχων προϊόντων παραμένει ιδιαίτερα διαδεδομένη στους εφήβους:
Περίπου 37 εκατομμύρια έφηβοι ηλικίας 13–15 ετών χρησιμοποιούν προϊόντα καπνού.
Τα ENDS (ηλεκτρονικά προϊόντα νικοτίνης) εξακολουθούν να απειλούν την πρόληψη του καπνίσματος. Παρ’ όλα αυτά 133 χώρες έχουν θεσπίσει νομοθεσία για τα ENDS, εκ των οποίων 42 προχώρησαν σε πλήρη απαγόρευση πώλησης, ενώ 122 χώρες λαμβάνουν μέτρα για την προστασία των ανηλίκων.
Η εφαρμογή των μέτρων του πλαισίου MPOWER
Η στρατηγική MPOWER αποτελείται από έξι επιμέρους άξονες:
Monitor – Παρακολούθηση: 155 χώρες εφαρμόζουν τουλάχιστον ένα μέτρο σε βέλτιστο επίπεδο.
Protect – Προστασία από παθητικό καπνό: 2,6 δισ. άνθρωποι καλύπτονται από πλήρεις απαγορεύσεις σε εσωτερικούς δημόσιους χώρους.
Offer – Υπηρεσίες διακοπής: Μόνο 31 χώρες προσφέρουν ολοκληρωμένες υπηρεσίες διακοπής.
Warn – Προειδοποιήσεις: Πάνω από 5 δισ. άνθρωποι εκτίθενται σε γραφικές προειδοποιήσεις στα πακέτα.
Enforce – Απαγόρευση διαφήμισης: Οι χώρες χαμηλού και μεσαίου κατά κεφαλή εισοδήματος που τα περασμένα χρόνια παρουσίαζαν υστέρηση, έχουν επιδείξει ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα ως προς την τήρηση του μέτρου.
Raise – Φορολογία: Η πλέον υποχρησιμοποιημένη παρέμβαση καθώς μόλις το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού καλύπτεται από το μέτρο με τις κυβερνήσεις να αρνούνται να το εφαρμόσυν. Τα έσοδα από ειδικούς φόρους καπνού ανέρχονται σε σχεδόν 270 δισ. δολάρια ετησίως. Αν αυξηθούν οι φόροι κατά 0,80 δολάρια ανά πακέτο παγκοσμίως, τα έσοδα θα αυξηθούν κατά 141 δισ. δολάρια ετησίως
Από το 2007, ο αριθμός των χωρών με τουλάχιστον ένα μέτρο MPOWER σε βέλτιστο επίπεδο αυξήθηκε από 44 σε 155, ενώ εκείνες με δύο ή περισσότερα μέτρα αυξήθηκαν από 11 σε 10.
51 χώρες έχουν τουλάχιστον τρεις πολιτικές MPOWER σε εφαρμογή, καλύπτοντας 1,8 δισ. ανθρώπους ωστόσο, το 25% των χωρών δεν εφαρμόζει επαρκώς καμία πολιτική MPOWER, αφήνοντας σχεδόν 2 δισ. ανθρώπους εκτεθειμένους στις βλαβερές συνέπειες του καπνού
Υγειονομικές και οικονομικές επιπτώσεις του καπνίσματος
Ο καπνός παραμένει μια από τις πλέον φονικές επιδημίες στον πλανήτη: Πάνω από 7 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως, εκ των οποίων 1,6 εκατομμύρια λόγω παθητικού καπνίσματος.
Το οικονομικό κόστος ξεπερνά τα 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, λόγω δαπανών υγείας και χαμένης παραγωγικότητας.
Η αύξηση της φορολογίας μπορεί να αποφέρει επιπλέον 141 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως και κάθε δολάριο που επενδύεται στην καταπολέμηση του καπνίσματος επιστρέφει 7,43 δολάρια στην οικονομία.
Τα ισχυρά λόμπι της καπνοβιομηχανίας
Η βιομηχανία καπνού χρησιμοποιεί ποικίλες τακτικές για να αποδυναμώσει τα μέτρα ελέγχου: πολιτικές παρεμβάσεις, παραπληροφόρηση, εξαγορά επιρροής μέσω social media και influencers, δικαστικές απειλές και δημιουργία προσχηματικών οργανώσεω
Η έκθεση προειδοποιεί για συστηματικές παρεμβάσεις της καπνοβιομηχανίας:
- Άσκηση πολιτικής πίεσης
- Διαστρέβλωση επιστημονικών δεδομένων
- Εκφοβισμός κυβερνήσεων
- Προώθηση προϊόντων μέσω social media και influencers
Ο ΠΟΥ καλεί τα κράτη να εφαρμόσουν αυστηρά το Άρθρο 5.3 της Σύμβασης-Πλαισίου για την αποτροπή της εμπορικής επιρροής στις πολιτικές δημόσιας υγείας.
Η πρόοδος στην παγκόσμια καταπολέμηση του καπνίσματος είναι αξιοσημείωτη, όμως οι προκλήσεις επιμένουν. Οι χώρες καλούνται να ενισχύσουν περαιτέρω τα μέτρα MPOWER, να αξιοποιήσουν τη φορολογία ως εργαλείο δημόσιας υγείας και να θωρακίσουν τις πολιτικές τους από την επιρροή της βιομηχανίας καπνού. Η επόμενη δεκαετία μπορεί να είναι καθοριστική για τη δραστική μείωση του καπνίσματος σε ολόκληρο τον κόσμο.
Στην Ελλάδα, ο αντικαπνιστικός νόμος αποτέλεσε μία από τις πρώτες —αν όχι την πρώτη— μεγάλες θεσμικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας μετά τις εκλογές του 2019, σηματοδοτώντας μία πολιτική στροφή υπέρ της δημόσιας υγείας και της εφαρμογής του νόμου.
