Συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Μια φράση που εμπεριέχει τόσο βαθιές και αλληλεξαρτώμενες έννοιες, έννοιες κατά τ’ άλλα συμπληρωματικές, ριζωμένες στην ψυχή του κάθε ανθρώπου. Τι γίνεται όμως όταν η συμμετοχή, η δημοκρατική αυτή πρακτική συναντά το χωρικό σχεδιασμό; Εκεί γεννάται ο συμμετοχικός σχεδιασμός και πλέον ο κάθε πολίτης έχει τη δυνατότητα να σφυρηλατήσει το γλυπτό του χώρου, είτε είναι γειτονιά, είτε μια πόλη ολόκληρη και ακόμα παραπάνω.
Εμπρός λοιπόν ας φτιάξουμε μια πόλη με το λόγο, όπως θα έλεγε ο Σωκράτης, Ἴθι δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, τῷ λόγῳ ἐξ ἀρχῆς ποιῶμεν πόλιν (Πλάτωνος Πολιτεία 369c) και να τη φτιάξουμε σύμφωνα με τις βασικές κοινωνικές ανάγκες μας, που δεν είναι άλλες από οικονομικές, πνευματικές, ψυχοσωματικές και θρησκευτικές, όπως σημειώνει ο Αραβαντινός στο βιβλίο του περί πολεοδομικού σχεδιασμού. Με άλλα λόγια ας φτιάξουμε μια πόλη στο νου μας, που θα παρέχει βιοπορισμό στους πολίτες της, εντός της οποίας θα μπορούν αυτοί να μεταδίδουν εμπειρίες, να αθλούνται, να εξωτερικεύουν συναισθήματα και όσοι το επιθυμούν να αναζητούν το υπέρτατο Ον.
Αυτή η πόλη τότε ναι, θα ήταν δίκαιη, αρκεί βέβαια οι ανάγκες και οι προτεραιότητες επί των αναγκών, στη βάση των οποίων είχε δημιουργηθεί η πόλη, να είχαν προσδιοριστεί από τους ίδιους τους πολίτες. Ειδάλλως, χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών τότε η πόλη δε θα εξέφραζε τα μέλη της, τους κατοίκους της. Αυτή η πόλη τότε όχι, δε θα ήταν δίκαιη. Θα ομοίαζε με πόλη που φιλοξενεί τους κατοίκους της, όχι με μια πόλη των κατοίκων της.
Δεδομένης της αναγκαιότητας της ενεργούς συμμετοχής των πολιτών στη δημιουργία, στο σχεδιασμό μιας πόλης, ευθύς εξαρχής τίθεται ο πρώτος σοβαρός περιορισμός. Ο χρόνος. Απαιτείται διαθέσιμος χρόνος των πολιτών για τη συμμετοχή τους. Απαιτείται η σχόλη, η σχολή και όχι η α-σχολία ή η απασχόληση με τα απαραίτητα για τα ως προς το ζην ζητήματα. Πολύ περισσότερο δε, ο Αριστοτέλης μας σημειώνει ότι η ευδαιμονία προϋποθέτει ελεύθερο χρόνο, δοκεῖ τε ἡ εὐδαιμονία ἐν τῇ σχολῇ εἶναι (Ἠθικὰ Νικομάχεια 1177 b5).
Στην ατελείωτη σειρά περιορισμών τίθεται άλλος ένας, η πολυπλοκότητα των εξεταζόμενων ζητημάτων. Που και αυτά με τη σειρά τους απαιτούν γνώση, δηλαδή χρόνο και ενασχόληση. Σχόλη και διάθεση. Και στους περιορισμούς ας μπει και ο χώρος, οι αποστάσεις που θα καλύψουν οι συμμετέχοντες, οι πόροι που θα διατεθούν, το πλήθος των συμμετεχόντων που καθιστά αδύνατο οποιοδήποτε σημείο συνάθροισης για μια αποτελεσματική συμμετοχή.
Μπροστά στα σύννεφα που πυκνώνουν περί του ακατόρθωτου του εγχειρήματος, ας μιλήσουμε για την τεχνολογία. Η τεχνολογία εκμηδένισε το χρόνο μεταφοράς της πληροφορίας, άνοιξε ατελείωτους δρόμους επικοινωνίας, προσέφερε χρόνο, διακίνησε γνώση και έφτασε πλέον στο σημείο να ομιλεί και να συλλογάται ως τεχνητή ευφυΐα. Ας αναρωτηθούμε, έφερε τον πολίτη κοντά στην πόλη του; Ως ένα βαθμό ναι. Σημαντικές προσπάθειες για την εδραίωση του συμμετοχικού σχεδιασμού έλαβαν χώρα. Η διαβούλευση ενσωματώθηκε στο λεξιλόγιο μας και είτε λίγο, είτε πολύ, συνέδραμε σε μια πλουραλιστική διαδικασία σχεδιασμού και ας έφερε αυτή η ταχύτατα μετακινούμενη πληροφορία και αρκετό ‘θόρυβο’.
Εμπρός, τώρα ας φτιάξουμε με το λόγο μια Πολιτεία …
* Ο Ηλίας Γραμματικογιάννης είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας της Σχολή Περιβάλλοντος, Γεωγραφίας και Εφαρμοσμένων Οικονομικών του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
